کاســبی هالیـوود با جــن‌گیرها
فاطمه قاسم‌آبادی
حدود یک دهه می‌شود که ژانر وحشت، بعد از رکود طولانی، دوباره به صدر فهرست علاقه مندان سینما برگشته است. در دهه 70 میلادی که اوج دوران این ژانر بخصوص بود، فیلم‌های بسیاری با درون مایه‌های پرداختن به ماوراء، مسائل مذهبی، اجنه و... روی پرده سینما رفت و حالا هم بعد از گذشت بیش از نیم قرن، باز هم پرداختن به این موضوعات قدیمی با همان رویکردهای کهنه، توانسته نظر مخاطبین را به خود جلب کند.
یکی از کلیشه‌های بسیار محبوب سینمایی در ژانر وحشت هالیوودی، مسئله «جن‌گیری» است که به نوعی می‌توان گفت در طی این سال‌ها، هرگز از مد نیفتاده است و بدون هیچ نگاه جدید و حرف تازه ای، همچنان مورد استفاده فیلم سازان است.
فیلم «جن‌گیر پاپ» به کارگردانی «جولیوس ایوری» محصول سال ۲۰۲۳ آمریکاست. ایوری که قبلا فیلم «سامری» را کارگردانی کرده است، در تازه‌ترین فیلم خود، داستان کشیشی به نام « پدر گابریل امورث» را دستمایه فیلمش قرار داده که رئیس‌انجمن بین‌المللی جن‌گیران بود و زیر نظر واتیکان فعالیت می‌کرد.
داستان جن‌گیر پاپ
«جن‌گیر پاپ»، بر اساس کتاب خاطرات پدر گابریل امورث، با عنوان‌های «یک جن‌گیر داستان خود را میگوید» و «یک جن‌گیر: داستان‌های بیشتر» ساخته شده است.
این فیلم به نوعی زندگی نامه شغلی یک کشیش است که رئیس‌انجمن جن‌گیری واتیکان بود و در طول زندگی‌اش، طبق ادعای خودش، بیش از 160 هزار جن‌گیری انجام داده است....
پدر گابریل به مدت زمان طولانی در این سمت باقی ماند و در این فیلم شرح یکی از جن‌گیری‌هایش را به صورت فیلم درآورده‌اند.
داستان فیلم به صورت جدی، از جایی شروع می‌شود که یک خانواده دورگه آمریکایی اسپانیایی که سرپرست خود را از دست داده‌اند، برای فروش یک صومعه که جزو زمین‌های اجدادی‌شان بوده، به اسپانیا سفر می‌کنند، مادر و دو فرزند تصمیم می‌گیرند ابتدا باز‌سازی‌هایی انجام بدهند و بعد صومعه را بفروشند.
بعد از مدتی این باز‌سازی‌ها باعث می‌شود روح‌های خبیث درون صومعه آزاد شوند و به پسر این خانواده حمله کنند....
پدر گابریل که در واتیکان با مشکلات زیادی
دست و پنجه نرم می‌کند و مخالفان زیادی دارد، تصمیم می‌گیرد به دستور پاپ به این سفر برود و این خانواده را از شر شیاطین نجات بدهد....
اشاره‌های دم‌دستی و کلیشه‌های همیشگی
در فیلم «جن‌گیر پاپ»، مخاطبین می‌بینند که بیشتر عناصر قدیمی فیلم‌های ترسناک این چنینی، در فیلم وجود دارد، از تسخیر یک مکان مقدس بگیر تا کشیش گناهکار، تسخیر کودکان و... همه این‌ها بدون هیچ نوآوری یا نگاه جدیدی، خلاصه فیلم جن‌گیر پاپ است و شاید بتوان گفت اگر به خاطر ایفای نقش
«راسل کرو» ستاره قدیمی و مشهور هالیوود، در هیبت یک کشیش نبود، فیلم هیچ چیز تازه‌ای برای مخاطبینش نداشت....
در فیلم «جن‌گیری پاپ»، در ابتدا مخاطبین می‌بینند که پدر گابریل برای جن‌گیری یک جوان، مثلا روح خبیث وجود او را از درون آن جوان به تقلید از داستانی از انجیل (ماجرای دو دیوانه زنجیری که در قبرستان زندگی می‌کردند و کسی جرئت نداشت به خاطر این دو، از آن منطقه عبور کند ولی تا روح‌های خبیث درونِ این دو نفر، چشمشان به عیسی(ع) می‌افتد، وحشت می‌کنند و از عیسی(ع) تقاضا می‌کنند به جای کشتن شان، آنها را به درون جسم خوک‌ها بفرستد... بعد از این کار خوک‌ها دیوانه می‌شوند و از پرتگاه به پایین می‌پرند و خودشان را می‌کشند... انجیل متی باب 8 آیه 28) خارج می‌کند و وارد بدن یک خوک می‌کند و بعد خوک را می‌کشد و با این کار جوان را از شر روح خبیث نجات می‌دهد اما بعد از این ماجرا پدر عنوان می‌کند که همه این‌ها نمایشی بوده چراکه برای نجات آن جوان، او نیاز داشته از نظر روانی این نمایش را براه بیندازد تا جوان باور کند سالم شده است!
بعد همین پدر گابریل در حضور مقامات واتیکان عنوان می‌کند که بسیاری از جن‌گیری‌ها در واقع نمایشی است و بعد از جن‌گیری او به فرد مورد نظر و خانواده اش میگوید که باید برای ادامه درمان، به روان‌شناس مراجعه کنند!
این مسئله با توجه به ادعای خود پدر گابریل در واقعیت، مبنی بر 160 هزار جن‌گیری، قابل توجه است و مخاطبین را به شک می‌اندازد که دقیقا چند مورد از این به اصطلاح جن‌گیری‌ها، نمایشی بوده و به عنوان جن‌گیری در خاطرات پدر گابریل ثبت شده است؟
در بیشتر ادیان الهی هر گونه رابطه انسان با اجنه و شیاطین منع شده است و معمولا انسان‌های بی‌ایمان و کافر، قدم اول را برای رسیدن به خواسته‌های خود، به سمت اجنه بر می‌دارند ولی در ساخته‌های هالیوودی اکثرا بدون هیچ دلیلی و تلاشی از طرف انسان‌ها، اجنه به آنها حمله می‌کنند و آنها را مسخ می‌کنند! این مسئله در کنار اینکه معمولا قربانیان کودکان نابالغ هستند، کاملا بی‌منطق و بی‌سر و ته است اما مدام در طی این سال‌ها در چنین فیلم‌هایی تکرار شده تا به ذهن مخاطبین القا بشود که شیاطین قدرت مسخ بی‌دلیل دارند و بهراحتی می‌توانند وارد زندگی انسان‌های معمولی بشوند و حیات‌شان را نابود کنند.
ایتالیاییِ تمام قد آمریکایی!
در فیلم «جن‌گیر پاپ»، مخاطبین در ابتدا می‌بینند که پدر گابریل به عنوان یک ایتالیایی به زبان ایتالیایی صحبت می‌کند اما در جاهای مختلف، این زبان را به بهانه‌های بی‌سر و ته، به انگلیسی تغییر می‌دهد....
مثلا در جلسه گفت و شنود با برخی سران کلیسا، طبق قرار همگی باید به انگلیسی صحبت کنند! در این میان هیچ توضیحی برای مخاطبین نیست که این دقیقا «طبق قرار» بر چه مبنایی است؟ و بر اساس چه منطقی باید یک ایتالیایی در واتیکان، به جای زبان ایتالیایی یا مثلا زبان لاتین که زبان کتاب مقدس‌شان محسوب می‌شود، به زبان انگلیسی صحبت کنند؟!
این تغییر زبان در کنار نبودن هیچ نشانه‌ای از فرهنگ ایتالیایی در داستان فیلم و شخصیت پدر گابریل، فیلم جن‌گیر پاپ را به اثری به شدت مصنوعی تبدیل کرده و از همان ابتدا اثر ترس که به خاطر یک مکان و فضای ناشناخته است را از مخاطبین می‌گیرد....
در فرهنگ فولکلور هر کشوری، داستان‌های مختلفی وجود دارد که برخی از این داستان‌ها ریشه‌های ترسناک هم دارند و استفاده از چنین پتانسیلی در یک فیلم ترسناک که مثلا قرار است جغرافیای دیگری را نشان بدهد، می‌تواند جذابیت کار را دو چندان کند. در فیلم جن‌گیر پاپ اما مخاطبین هیچ اثری از کشور ایتالیا که پدر گابریل از آن می‌آید و کشور اسپانیا که محل وقوع اتفاقات است، نمی‌بیند و تنها همان نمادهای قدیمی فیلم‌های هالیوودی داستان را جلو می‌برند.
تسخیر در تسخیر
یکی از نکات جالب توجه فیلم «جن‌گیر پاپ»، استفاده از مسئله تسخیر در داستان است. در چند ساله اخیر، در ساخته‌های غربی، علاوه‌بر مسخ شدن انسان توسط شیاطین، به شدت روی تسخیر مکان تاکید شده است و این مکان هم نه یک مکان خیلی دور افتاده و از یاد رفته، که معمولا خانه‌ای مسکونی یا کلیسا یا صومعه‌ای است که تا قبل از مثلا تسخیرش، رفت و آمد مردم عادی در آن متداول بوده و به یکباره علائم شوم شروع می‌شوند و با وجود این علائم، باز هم مردم رفتن و ساکن شدن در آن مکان را متوقف نمی‌کنند! از آن جالب‌تر اینکه تا یک جن‌گیر ماهر نمی‌آید، آن مکان بینوا نجات پیدا نمی‌کند!
مسئله مانور جن‌گیران در فیلم‌ها و سریال‌های هالیوودی یک قضیه بلاتکلیف است. از طرفی این ساخته‌ها می‌خواهند قدرت شیطان را بسیار بالاتر از آفریدگار نشان بدهند که از قِبَلَش، مردم را بترسانند و از طرف دیگر جن‌گیران باید با توسل به اعتقادات مذهبی اجنه را مثلا بگیرند، که آن هم در نهایت به یک سفر درونی و روانشناختی از خود شخص جن‌گیر منتهی می‌شود و دین و اعتقادات و آب مقدس و... عملا تاثیر چندانی در این روند ندارند ولی به رسم سنت همیشه جن‌گیران این وسایل را به همراه دارند بدون اینکه مخاطبین در فیلم خاصیت خاصی از آنها ببینند و در تسخیر‌ها واقعا به کمک آنها نیازی باشد.
گناهکاری که دیگر خطاکار نیست!
در حال حاضر جالب است که با توجه به تغییراتی که در اعتقادات عام مردم جامعه اتفاق افتاده، سران مسیحیت هم به همان نسبت از یک سری خط قرمزهای اعتقادی گذشته‌اند، زمانی کلیسا اجازه هر گونه توهین به مقدساتش را نمی‌داد و اگر کتابی یا نویسنده‌ای به شئونات دین یا حتی خود کلیسا حمله می‌کرد، خود آن نویسنده و کتابش در فهرست ممنوعه قرار می‌گرفتند و این مسئله تا بعد از مرگ آن نویسنده هم ادامه داشت ولی حالا دیگر براحتی انواع توهین‌ها نه تنها به خود کلیسا، که به اصل اعتقادات در مسیحیت، اتفاق می‌افتد و هیچ اثری از محکوم کردن این توهین‌ها دیده نمی‌شود.
چندی قبل حتی احکام قطعی چون حرام بودن همجنس‌گرایی و گناهکار بودن این منحرفین، توسط خود پاپ زیر سؤال می‌رود و معلوم است که راه سازش با گناه و گناهکار، در دستور کار قرار دارد، به خاطر همین هم خیلی عجیب نیست که فیلم‌هایی بهراحتی ساخته می‌شوند که به اسم خاطرات اعضای کلیسا، در واقع به قصد دامن زدن به خرافات و زیر سؤال بردن تفکرات مذهبی توسط هالیوود به صورت فیلم و سریال در آورده می‌شوند.
فیلم «جن‌گیر پاپ»، با توجه به بودجه محدود 18 میلیون دلاری اش توانست حدود 53 میلیون دلار در گیشه بفروشد و هر چند که این رقم سود آنچنانی محسوب نمی‌شود ولی باعث شد تا تهیه کنندگان راضی به ساخت دنباله داستان این فیلم بشوند و ماجرای این کشیش پر حاشیه را بار دیگر به صورت فیلم در بیاورند.