پرسش:

چرا تأثیرپذیری رفتاری از قرآن در میان مسلمانان در حد مطلوب نیست و بسیاری از آنها آموزه‌ها و حقایق قرآن را اساساً به گونه‌ای نمی‌شناسند که رفتارشان را متحول کرده و سبک زندگی قرآنی را الگوی عملی خود قرار دهند؟

پاسخ:

مهجوریت قرآن

شکی نیست که امروزه آموزه‌های وحیانی قرآن، در ساحت رفتاری مسلمانان،‌ جلوه‌ای آشکار و بروز و ظهور خارجی در سلوک رفتاری آنان ندارد. تجربه عینی کشورهای اسلامی این واقعیت تلخ و دردناک را به وضوح نشان می‌دهد. یکی از مهم‌ترین موانع و حجاب‌ها در این رابطه، مشکل فهم قرآن و سپس به‌کارگیری آن در ساحت عملی و رفتاری است. شهید مطهری(ره) در این زمینه می‌گوید: «ما امروز از این نسل گله داریم که چرا با قرآن آشنا نیست؟ چرا در مدرسه‌ها قرآن یاد نمی‌گیرند،‌حتی به دانشگاه هم که می‌روند،‌ از خواندن قرآن عاجزند؟ البته جای تأسف است که این طور است! اما باید از خودمان بپرسیم ما تاکنون چه اقدامی در این راه کرده‌ایم؟ آیا با همین فقه و شرعیات و قرآن که در مدارس است،‌ توقع داریم نسل جوان با قرآن آشنایی کامل داشته باشند؟ عجب که خود نسل قدیم قرآن را متروک و مهجور کرده، آن وقت از نسل جدید گله دارد که چرا با قرآن آشنا نیست؟! قرآن در میان خود ما مهجور است، و (آن وقت) توقع داریم، نسل جدید به قرآن بچسبد» (ده گفتار، شهید مطهری(ره)، ص 221)

سؤال اصلی در این‌جا این است که اگر قرآن قابل فهم است که هست، چرا بسیاری از انسان‌ها با حقایق و معارف قرآن را درک نمی‌کنند و یا بدتر از آن بعضاً انحرافی می‌فهمند؟ امام راحل پاسخ این سؤال را به نحو اجمال این گونه بیان می‌کنند: «مادامی که انسان در حجاب خود هست، نمی‌تواند این قرآن را که... به حسب فرمایش خود قرآن نور است،‌و نور را کسانی که در حجاب هستند و پشت حجاب‌های زیاد هستند،‌ نمی‌توانند ادراک کنند، گمان می‌کنند که می‌توانند، لکن نمی‌توانند. تا انسان از حجاب بسیار ظلمانی خود خارج نشود، تا گرفتار هواهای نفسانی است، تا گرفتار خودبینی‌ها است، تا گرفتار چیزهایی است که در باطن نفس خود ایجاد کرده است. از ظلماتی که بعضها فوق بعض است، لیاقت پیدا نمی‌کنند که این نورالهی در قلب او منعکس بشود. (صحیفه امام، ج 14، ص 388)

امام راحل ماندن در حجب نفسانیه را نمی‌پسندد و علاقه‌مند است که همه بندگان خدا، از خوان با برکت قرآن استفاده نمایند و لذا به همگان توصیه می‌فرماید: «بر متعلم و مستفید از کتاب خدا لازم است که یکی دیگر از آداب مهمه را به کار بندد تا استفاده حاصل شود،‌ و آن رفع موانع استفاده است که ما از آنها تعبیر می‌کنیم.» حجب بین مستفید و قرآن» (آداب الصلوهًْ، امام خمینی(ره)، ص 195) امام راحل این حجاب‌ها را بسیار دانسته که به برخی از اهم آنها به شرح زیر اشاره می‌کند.

موانع و حجاب‌های فهم قرآن

1- خودبینی و رضایت به حدی از کمال علمی

خودبینی آفت بزرگی است که بین انسان و حقیقت فاصله می‌اندازد. کسی که خودش را می‌بیند، از دیدن حقایق و ادراک آن کور و محروم می‌شود. امام راحل می‌نویسد: «یکی از حجاب‌های بزرگ حجاب خودبینی است که شخص متعلم خود را به واسطه این حجاب مستغنی ببیند، و نیازمند به استفاده نداند، و این خود از شاهکارهای مهم شیطان است که همیشه کمالات موهومه را بر انسان جلوه دهد و انسان را به آنچه که دارد راضی و قانع کند، و ماورای آنچه پیش او است، هر چیز را از چشم او ساقط کند» (همان) آری شیطان از این طریق صاحب هر دانشی را فریب می‌دهد. امام می‌فرماید: «مثلاً اهل تجوید را به همان علم جزیی قانع کند،‌و آن را در نظر آنها جلوه‌های فراوان دهد و دیگر علوم را از نظر آنها بیفکند! و حمله قرآن را پیش آنها به خود آنها تطبیق کند و آنها را از فهم کتاب نورانی الهی و استفاده از آن محروم نماید. و اصحاب ادبیت را به همان صورت بی‌مغز راضی کند،‌و تمام شئون قرآن را در همان که پیش آنها است، نمایش دهد. (همان) از همه مهم‌تر اینکه شیطان حتی مفسدان قرآن را به غرور کاذب وا می‌دارد تا سیر معرفت‌طلبی و کمال‌خواهی در جهت دستیابی به حقایق قرآن در آنها متوقف شود. امام راحل می‌فرماید: «و اهل تفاسیر به طور معمول را سرگرم کند، به وجوه قرائات و آراء مختلفه ارباب لغت و وقت نزول و شأن نزول و مدنی و مکی بودن و تعداد آیات و حروف و امثال این امور» (همان).

ادامه دارد