استقبال گسترده از نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران-بخش نخست
شکوفه دانایی در بهار کتاب
گالیا توانگر
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب اسلامی صبح روز یکشنبه 24 اردیبهشت 1402 به مدت سه ساعت از سی‌وچهارمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب در محل مصلای تهران بازدید کردند.
رهبر انقلاب در این بازدید که وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز حضور داشت، در جریان تازه‌های نشر و کتاب‌های ارائه شده در نمایشگاه قرار گرفتند و همچنین با صاحبان غرفه‌ها و ناشران به گفتوگو پرداختند.
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در پایان بازدید از نمایشگاه بین‌المللی کتاب، ضمن ابراز خرسندی فراوان از این بازدید، نمایشگاه کتاب را یک همایش عظیم مردمی با جنبه غالب فرهنگ، توصیف کردند و گفتند: بحمدالله در نمایشگاه کتاب نشانه‌های مژده‌بخش و همت‌ها و انگیزه‌های خوب جوانانه مشاهده می‌شود.
رهبر انقلاب افزودند: «استقبال مردم از نمایشگاه کتاب براساس آمارهای ارائه‌شده بالا و میزان کتاب‌های خریداری شده نیز خیلی خوب بوده است.»
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای موضوع نشر کتاب در کشور را به‌رغم برخی زمینه‌های نامساعد، رو به پیشرفت خواندند و خاطرنشان کردند: «عمده زمینه‌های نامساعد در زمینه نشر مربوط به گرانی کاغذ و در برخی موارد، نامرغوب بودن کاغذ است، البته وزیر محترم فرهنگ و ارشاد اسلامی خبرهای خوبی درباره آغاز مقدمات تولید کاغذ مرغوب دادند که امیدواریم این اقدامات به شکسته شدن قیمت بالای کتاب منجر شود.»
ایشان تاکید کردند: «نشر، یک بخش مهم از موضوع کتابخوانی در کشور است و باید امور مربوط به آن، روان و خوب و فراگیر باشد.»
رهبر انقلاب اسلامی افزودند: «با وجود مشکلات در عرصه نشر، تعداد عناوین کتاب‌های چاپ شده بالا است، اما در عین حال شمارگان چاپ کتاب نسبتا پایین است.»
چالش بن‌کارت‌ها
به همراه داشتن آب‌معدنی و خوراکی را در حین بازدید از نمایشگاه کتاب جدی بگیرید در غیر این صورت ناگزیر خواهید بود دقایق طولانی در صف خرید آب و خوراکی بایستید و معلوم هم نیست دست آخر به جرعه آب‌خنکتان برسید یا نه؟!
الهام محسنیان یک دانشجو و بازدیدکننده از
سی وچهارمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران ضمن گلایه از قیمت بالای کتاب به گزارشگر کیهان میگوید: «سقف یارانه اعتباری برای دانشجویان و طلاب برابر ۶۰۰ هزار تومان است، از این مبلغ، ۳۶۰ هزار تومان سهم مشارکت دانشجویان و طلاب و ۲۴۰ هزار تومان سهم معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است. همچنین سقف یارانه اعتباری بن تخفیف برای اعضای هیئت‌علمی برابر ۷۰۰ هزار تومان است که از این مقدار، مبلغ معادل ۳۵۰ هزار تومان سهم عضو هیئت‌علمی و ۳۵۰ هزار تومان نیز برعهده معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی خواهد بود.» وی در ادامه به تبیین سهم بن کارت دانشجویی خود می‌پردازد و میگوید: «این بدان معناست که هر دانشجو برای ثبت‌نام جهت دریافت بن کارت باید 360 هزار تومان از جیب خودش بپردازد تا از طریق بن کارت 240 هزار تومان به او تخصیص داده شود.»وی با تلخندی میگوید: «خداوکیلی اگر بخواهم یکی از کتاب‌های تخصصی رشته‌ام را از نمایشگاه خریداری کنم، 240 هزار تومان که سهل است باید چندبرابرش را از جیبم بپردازم. بودجه‌ام به‌هیچ‌وجه به تهیه کتب عمومی به جز کتب تخصصی رشته تحصیلی‌ام نمی‌رسد.»
کمی آن‌سوتر با رضا مؤیدی یک شاعر سرگرم گفتوگو می‌شوم، وی که از طریق خانه کتاب به دریافت بن کارت 600 هزارتومانی نائل آمده میگوید: «کتاب به‌قدری گران شده که با این مبلغ نهایتاً بتوانم 3 تا 4 جلد کم‌حجم کتاب شعر خریداری کنم.»
لازم به ذکر است که یارانه اعتباری خرید کتاب (بن کتاب) صرفاً در بخش مجازی نمایشگاه کتاب ۱۴۰۲ تعلق می‌گیرد و دانشجویان، طلاب و اعضای هیئت‌علمی باید از تاریخ ۱۷ اردیبهشت در سامانه Ketab.ir بعد از ثبت‌نام/ ورود در سامانه نمایشگاه مجازی کتاب در قسمت پروفایل، نسبت به ثبت درخواست دریافت یارانه اعتباری خود اقدام کنند. سودابه حقی یک بازدیدکننده دیگر در نمایشگاه که مادر 3 فرزند است، به ما میگوید: «همه شوق بچه‌هایم این است که بیایند نمایشگاه و دست آخر با کتاب‌های دلخواهشان به خانه بازگردند، اما این‌گونه عملاً نمی‌توان به صورت حضوری با بن کارت‌ها خریدی داشت و این از اشتیاق بچه‌ها می‌کاهد. چرا تمهیداتی اتخاذ نمی‌کنند که با بن کارت‌ها به‌صورت حضوری هم خرید انجام شود؟»
نمایشگاه کتاب خانواده‌محور است
محمدمهدی اسماعیلی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی با تأکید بر اینکه نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران خانواده محور است، تصریح می‌کند: «بیش از آنکه این رویداد عرصه‌ای برای خریدوفروش محصولات فرهنگی باشد، جشنواره بزرگ فرهنگی و کم‌نظیر به شمار می‌رود.» وی با اشاره به این موضوع که طبق پیش‌بینی‌ها، سی و چهارمین دوره نمایشگاه کتاب تهران با استقبال پنج تا هفت میلیون‌نفری مواجه خواهد شد، میگوید: «امسال مساحت در نظر گرفته شده برای نمایشگاه بین‌المللی کتاب نسبت به سال‌های گذشته بیشترین رشد را داشته است و در واقع مساحت نمایشگاه بیش از ۱۳۰ هزار متر است که چنین وسعتی در هیچ دوره‌ای وجود نداشت.»
عضو شورای عالی انقلاب‌فرهنگی در ادامه به افزایش نظام حمایتی یارانه‌ای در سی و چهارمین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران اشاره کرده و می‌افزاید: «میزان این حمایت‌ها نسبت به سال گذشته تقریباً دوبرابر شده است و وزارت فرهنگ از هر تلاشی برای ایجاد شرایط مناسب حضور حداکثری اقشار مختلف جامعه دریغ نخواهد کرد.»
اسماعیلی در تکمیل صحبت‌هایش میگوید: «نهایت تلاش‌ها صورت‌گرفته تا تمامی امکانات رفاهی، ارتباطی و حمل‌ونقل شهری برای خدمات بهینه به مردم، بسیج شوند و از همه دستگاه‌های همکار از جمله نیروی انتظامی، شهرداری تهران، صداوسیما و سایر مجموعه‌هایی که ما را در این رویداد بزرگ مورد حمایت قرار داده‌اند، تقدیر و تشکر می‌کنم.»
بخش مجازی هَووی بخش فیزیکی
باتوجه‌به تجربه موفقی که بخش مجازی نمایشگاه کتاب در سال‌های کرونایی داشت، نمایشگاه کتاب امسال نیز با حضور یک هزار و ۲۰۰ ناشری که فقط در بخش مجازی شرکت کرده‌اند، آغاز به کار می‌کند. این نشانه افزایش حدود ۱۰ درصدی ناشرانی است که فقط در بخش مجازی شرکت کرده‌اند.
البته امسال ناشرانی که در بخش حضوری شرکت کرده‌اند بنا به گفته یاسر احمدوند، رئیس‌سی و چهارمین نمایشگاه کتاب تهران یک هزار و ۵۰۰ ناشر بوده است.
زیبا مهدوی یک بازدیدکننده نمایشگاه اذعان می‌دارد: «درست است که بخش مجازی کار خرید را راحت کرده، اما شوروشوق حضورمان در بخش فیزیکی نمایشگاه چیز دیگری است. در بهترین حالت برای مدیریت دو بخش دست‌اندرکاران باید هوای رونق‌بخش فیزیکی را داشته و آن را حفظ کنند.»
رئیس‌سی و چهارمین نمایشگاه کتاب تهران این‌گونه برایمان تبیین می‌کند: «کاهش ۱۶ درصدی ناشران برای شرکت در بخش حضوری و افزایش ۱۰ درصدی حضور ناشران در بخش مجازی نشانه تجربه موفق بخش مجازی است. البته بخش مجازی نیز می‌تواند جنبه نمایشگاهی نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران را تقویت کند، اما باید به‌طورجدی این بخش نیز مدیریت شود تا سال‌های بعد شاهد بهبود برگزاری نمایشگاه کتاب تهران باشیم.»وی در ادامه میگوید: «احتمال می‌رود این کاهش ۱۶ درصدی به دلیل حضور کم‌رنگ ناشران غیرتهرانی باشد؛ چرا که برای این ناشران علاوه‌بر هزینه‌های پیش‌فرض نمایشگاه، هزینه‌هایی چون اسکان، جابه‌جایی بار از شهرستان به تهران و وعده‌های غذایی اضافه می‌شود. البته تمایل ناشران به بخش مجازی روبه‌افزایش است، چرا که در بخش هزینه‌های جانبی چون حمل بار، هزینه کارمندان، اجاره نمایشگاه و... صرفه‌جویی می‌شود و از یارانه هم می‌توانند بدون شرکت در بخش حضوری بهره ببرند.ناشرانی که در بخش فیزیکی ثبت‌نام کرده‌اند، ملزم به حضور در بخش مجازی هستند، اما ناشرانی که در بخش مجازی شرکت می‌کنند، الزامی به شرکت در بخش فیزیکی ندارند.
همچنین ناشران حاضر در نمایشگاه کتاب باید مطابق دستورالعمل‌های اختصاص غرفه، طی دوره چهار‌ساله، باید لااقل ۴۰ اثر چاپ شده داشته باشند، اما شرکت ناشران در بخش مجازی با نیمی از این تعداد و حتی کمتر از آن هم ممکن است.»
رسانه‌های نوپدید مانعی بزرگ بر سر راه کتابخوانی
علیرضا شریفی یزدی جامعه‌شناس درباره میزان کیفیت مطالعه در کشور، میگوید: «اکنون نمی‌توانیم بگوییم شرایط مطالعه در جامعه نامناسب است، بلکه لازم است بدانیم کیفیت مطالعه در جوامع اسف‌بار است؛ یعنی اگر منظورمان از مطالعه و کتاب‌خواندن، تنها کتاب‌های درسی و دانشگاهی باشد، از تیراژ کتاب‌ها می‌توانیم متوجه شویم که در کشور نسبت به جمعیت ۸۵ میلیون‌نفری سرانه مطالعه بسیار پایین است.»وی با بیان اینکه وضعیت اقتصادی کتاب در کشور بسیار نامناسب است، خاطرنشان می‌کند: «در این سال‌ها شاهد بودیم که بسیاری از مؤسسه‌های انتشارات در معرض ورشکستگی و تعطیلی قرار گرفته‌اند و بیشتر کتاب‌فروشی‌ها نیز به مغازه ساندویچی و پیتزایی تغییر یافته‌اند، این موضوع نشان‌دهنده شرایط نامطلوب مطالعه و جایگاه کتاب در جامعه است.»
شریفی یزدی، شیوه تدریس را یکی از مهم‌ترین علت‌های کاهش میزان مطالعه جوانان و نوجوانان می‌داند و میگوید: «روش‌های آموزش در مدارس با برگزاری آزمون‌های پایان سال، امتحانات گوناگون و کنکور به نحوی است که دانش‌آموزان ناخودآگاه از مطالعه و خواندن کتاب دور می‌شوند.»
وی با اشاره به اینکه گرانی روزافزون کتاب یکی دیگر از مسائل تأثیرگذار در کاهش میزان مطالعه در جامعه است، تصریح می‌کند: «با گرانی‌های موجود، جایگاه کتاب در سبد کالای مردم در اولویت هشتم و نهم قرار دارد و بسیاری از خانواده‌ها بابت کتاب هزینه‌ای در نظر نمی‌گیرند.»
این جامعه‌شناس ظهور رسانه‌های نوپدید مانند شبکه‌های اجتماعی، اینترنت و گوشی‌های تلفن همراه هوشمند را یکی دیگر از مسائل مهم در کاهش میزان مطالعه می‌داند و میگوید: «لازم است بدانیم بسیاری از امور روزمره انسان‌ها از جمله مطالعه تحت‌تأثیر فضای مجازی قرار گرفته و به نظر می‌رسد گسترش استفاده از این فضاهای دیجیتالی با میزان بالایی جایگاه کتاب و کتابخوانی را تسخیر کرده است.»
شریفی یزدی درخصوص راهکار افزایش سرانه مطالعه در جامعه، تأکید می‌کند: «نخستین و مهم‌ترین راهکار، تغییر اساسی در شیوه تدریس و ارزشیابی آموزش‌وپرورش است، چراکه باید کتابخوانی را از همان سال‌های اولیه زندگی کودکان و دوره پیش‌دبستانی و دبستان تا دبیرستان و دانشگاه‌ها تقویت کرد، در این صورت است که مطالعه‌کردن و در اولویت قراردادن این موضوع در افراد نهادینه و جزو زندگی آنها می‌شود.»
وی با بیان اینکه توسعه فرهنگ و آگاهی درباره مطالعه و کتابخوانی در خانواده‌ها یکی دیگر از راهکارهای مهم افزایش میزان مطالعه در کودکان و جوانان است، می‌افزاید: «والدین به‌عنوان اولین معلم فرزندان می‌توانند شوق و انگیزه مطالعه را در آنها تقویت کنند. بدون شک، اگر والدین و سایر اعضای خانواده به مطالعه علاقه‌مند باشند، فرزندان با مشاهده آنها الگوگیری می‌کنند و به کتاب‌خواندن می‌پردازند.»
این جامعه‌شناس درباره لزوم تخصیص یارانه به نشر کتاب، اضافه می‌کند: «تخصیص یارانه و تخفیف ویژه برای نشر کتاب‌های خوب توسط دستگاه‌های ذی‌ربط مانند وزارت بهداشت، وزارت علوم و تحقیقات، وزارت ارشاد و آموزش‌وپرورش برای بهره‌مندی از این حمایت‌ها و گرایش جوانان و نوجوانان به کتابخوانی لازم است.»
وی با بیان اینکه اکنون بسیاری از کتابخانه‌ها در کشور به معنای حقیقی کلمه کتابخانه نیست و به موزه کتاب تبدیل شده است، خاطرنشان می‌کند: «کتاب‌های قدیمی داخل قفسه‌های این کتابخانه‌ها موجود است، اما کتب جدید و آموزنده به دلیل مشکلات بودجه و کمبود نیروی انسانی در روندی طولانی به کتابخانه‌ها راه می‌یابد و باید این چالش بزرگ توسط وزارت ارشاد و هر سازمان دیگری که مسئولیت آن را برعهده‌دارد، رفع شود.»
بحث درباره شعار نمایشگاه کتاب
بنیان‌گذار مؤسسهٔ «ویراستاران» درباره شعار
سی و چهارمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران میگوید: شعار «آینده خواندنی است» به لحاظ املایی غلط دارد و طبق مصوبه فرهنگستان زبان و ادب فارسی، کلمه «است» باید به‌صورت جداگانه در انتها اضافه شود.
مهدی صالحی، مدرس ویرایش، مدیرعامل انجمن ویرایش و بنیان‌گذار مؤسسه «ویراستاران»، درباره این موضوع که شاید طبق شیوه دیگری این شعار را نوشته باشند، بیان می‌کند: «طبق شیوه دیگری هم حق ندارند این امر را انجام بدهند.»
صالحی با ایراد به نحوه انتخاب شعار میگوید: «بهتر بود فراخوانی صادر می‌کردند تا مردم شرکت کنند و در پایان هم توسط هیئت انتخابی که اهل‌فن هستند، شعار نمایشگاه انتخاب شود.»
رزیتا شمس یک بازدیدکننده نمایشگاه و دبیر تاریخ به گزارشگر کیهان میگوید: «یعنی گذشته و حال خواندنی نیست؟ گویی این شعار را از دهان یک پیشگو می‌شنویم، نه یک کتاب‌خوان حرفه‌ای که سعی دارد ابتدا گذشته تاریخی خود را بخواند تا برای آینده‌اش عبرت شود.»
پیش‌ازاین شعار «ربع قرن جهاد فرهنگی» به‌عنوان شعار بیست و پنجمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، «کتاب، چشمه جوشان دانایی» به‌عنوان شعار بیست و ششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، «بهشت دانایی در ضیافت کلمات» به‌عنوان شعار بیست و هفتمین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، «خواندن، گفتوگو با جهان» به‌عنوان شعار بیست و هشتمین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، «فردا برای خواندن دیر است» به‌عنوان شعار بیست و نهمین نمایشگاه کتاب تهران، «یک کتاب بیشتر بخوانیم» به‌عنوان شعار سی‌امین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، «نه به کتاب نخواندن» به‌عنوان شعار سی و یکمین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، «خواندن توانستن است» به‌عنوان شعار سی و دومین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران و «با کتاب سلامتیم» به‌عنوان شعار سی و سومین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران انتخاب شده بودند.