پرسش:

از منظر آموزه‌های وحیانی چه موانعی موجب می‌شود که انسان‌ها یکدیگر را نمی‌توانند دوست داشته باشند و سبب واگرایی و تباعد آزاد یکدیگر می‌شود؟

پاسخ:

جایگاه و اهمیت دوستی با مردم

در آموزه‌های وحیانی دوستی با مردم از جایگاه و اهمیت والایی برخوردار است، به گونه‌ای که این مقوله به تنهایی نصف دین انسان توصیف شده است. پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید: «التودد، نصف‌الدین» دوستی (با مردم) نیمی از دین است. (تحف‌العقول، ص 60) از سوی دیگر آن حضرت از منظر عقلانی، دوستی با مردم را نیمی از عقل توصیف کرده و می‌فرماید: «التودد الی الناس، نصف‌العقل» دوستی با مردم، نیمی از عقل است. (الکافی، ج 2، ص 643، ح 4) بنابراین دوستی با مردم،‌ هم پشتوانه دینی بالا و هم پشتوانه عقلانی بالایی دارد که این میزان اهمیت شاید برای هیچ مقوله دیگری تا این حد مطرح نشده است. دلیل آن هم روشن و واضح است، زیرا جامعه انسانی زمانی شکل می‌گیرد که انسان‌ها در آن جامعه یکدیگر را دوست داشته باشند تا در پرتو آن بتوانند با هم تعاون و تشریک مساعی داشته و نیازهای فردی و اجتماعی همدیگر را تأمین کرده، و در مسیر رشد و تعالی حرکت کنند. جامعه‌ای که قلوب مردم آن به یکدیگر نزدیک نباشد و افراد آن یکدیگر را دوست نداشته باشند به طور طبیعی،‌ چنین جامعه‌ای در سطح فردی و اجتماعی و رشد و تعالی نه تنها به اهداف خود نخواهند رسید، بلکه سیر حرکت آنها انحطاطی و قهقرایی تا نابودی کامل خواهد بود. به بیان دیگر چنین جامعه‌ای در واقع جامعه و اجتماع نیست بلکه جمعیت و جمع شدن ابدان است. بدین جهت قرآن کریم می‌فرماید: «تحسبهم جمیعاً و قلوبهم شتّی، ذالک بانهم قوم لایعقلون» (ای پیامبر!) خیال می‌کنی (کفار مخالف) متحدند و حالت اجتماع دارند،‌ در حالی که (آنها جمعیت‌اند) و دلهایشان از یکدیگر دور و پراکنده است و آن به دلیل عدم تعقل و اندیشه‌ورزی این قوم می‌باشد (الحشر- 14). حال سؤالی که در اینجا مطرح می‌شود این است که چه موانع و اسبابی موجب می‌شود تا انسان‌ها در یک جامعه یکدیگر را دوست نداشته باشند؟

موانع دوستی

هر عاملی که در روابط اجتماعی انسان موجب واگرایی دیگران و نفرت آنها از پیوندهای اجتماعی و ارگانیک با جامعه شود و آنها را به سمت تفرد و فردگرایی سوق دهد،‌ از آن عوامل به آفات یا موانع دوستی نام می‌بریم. به طور طبیعی این موانع در هر بعدی از ابعاد سبک زندگی اجتماعی انسان می‌تواند مطرح شود که ما در اینجا به اهم این موانع و آفات به نحو اجمال می‌پردازیم.

1- سرشت پلید

گاهی موانع دوستی به درون انسان‌ها بازمی‌گردد و ریشه آن به عدم تربیت و تهذیب و تزکیه نفس برمی‌گردد، که به‌طور طبیعی تاثیر اجتماعی چنین افراد غیرمهذب، عدم دوستی با دیگران و عدم جذب دیگران و واگرایی بیشتر خواهد بود. امام علی(ع) می‌فرماید: شما در حقیقت، برادران دینی یکدیگرید و جز سرشت‌های پلید و نهادهای بد، میان شما جدایی نیفکنده است. در نتیجه، نه یکدیگر را یاری می‌کنید، و نه خیرخواه یکدیگرید، و نه به یکدیگر چیزی می‌بخشید، و نه با یکدیگر دوستی می‌کنید.(نهج‌البلاغه- خطبه113)

2- بدخلقی

سوءخلق یا اخلاق رذیله یکی دیگر از موانع و آفات دوستی به حساب می‌آید و افرادی که از این صفت سیئه یا رذیله اخلاقی برخوردار باشند، نه‌تنها مانع دوستی با دیگران می‌شوند، بلکه به خشم و نفرت و واگرایی دیگران هرروز بیشتر می‌افزایند و درنهایت تفرقه، تشتت و بی‌اعتمادی در جامعه را تقویت می‌کنند. امام علی(ع) می‌فرماید: «من ساء خلقه، قلاء مصاحبه و رفیقه» هرکس بداخلاق شود، همنشین و رفیقش دشمنش می‌گردد.(غررالحکم، ح8773) و در روایت دیگری آن حضرت می‌فرماید: «من خشنت عریکته، اقفرت حاشیته» کسی که خشن و تندخو باشد، پیرامونش (از دوستان) تهی می‌گردد.(غررالحکم، ح8581)

ادامه دارد