دانشجوی امروز؛ فرمانده جنگ فناورانه فردا(یادداشت روز)
شانزدهم آذرماه، برای دانشجو و دانشگاه که حوادث تلخ 1332 و سفر «نیکسون» رئیسجمهور وقت آمریکا آن هم 80 روز پس از کودتای ننگین
28 مرداد به تهران و شهادت سه همکلاس دانشگاهی خود را در سنگفرش خیابان دانشگاه تهران در صفحات تاریخ پر افتخار این مرز و بوم خوانده، تنها یک مناسبت تاریخی نیست؛ آینهای است که در آن میتوان پیوند میان «سیاست و هویت اعتراض دانشجویی» و «میدانداری در علم» را به روشنی دید. سه شهید دانشجو در سال ۱۳۳۲ در برابر سیاستی ایستادند که دشمنان میخواستند دانشگاه به مکانی بیاثر تبدیل شود و اکنون، در آغازین سالهای قرن 14، این بار دانشجو با وضعیتی پیچیدهتر روبهرو است. نبردی آرام اما هدفمند و عمیق که برخی بدخواهان بهدنبال آن هستند تا اثرگذاری دانشجو را در میدان علم، فناوری و تولید قدرت ملی کاهش دهند. بنابراین، روز دانشجو امسال تنها یک مناسبت تقویمی نیست؛ بلکه یادآور مسئولیت نسلی است که باید بار اصلی عبور ایران از «جنگ فناورانه» را بر دوش بکشد. بایکوت علمی، محدودیت فناوری و عملیات شناختی دشمن علیه انگیزه جوانان، همه نشانههایی است که نشان میدهد میدان اصلی نبرد در این نوع جنگ، دانشگاه است. اگر نسل جدید کشورمان در این مقطع حساس که همه جهان سلطه ایستاده تا در مسیر پیشرفت ایران عزیز سد ایجاد کند، با مهارت، اراده و تلاش واقعی به میدان بیاید، هیچ تحریمی در حوزه فناورانه و ایضا حوزههای دیگر، قادر به توقف پیشرفت ایران نخواهد بود.لذا در شرایط حاضر، رسالت دانشجو و دانشگاه بسیار سنگینتر از گذشته است.
1- ایران در سالهای اخیر با نوعی از جنگ مواجه بوده که نشانههایش نه در مرزهای نظامی، بلکه در مرزهای دانشی دیده میشود.تحریمهای فناورانه، محدودیت انتقال تکنولوژی و فشار برای حذف پژوهشگران ایرانی از پروژههای مهم که در مرز دانش قرار دارد، نشان میدهد که هدف اصلی دشمن مهار علمی ایران است. در تحلیلهای اندیشکده RUSI در سال ۲۰۲۴ و گزارشهای اندیشکده RAND در سالهای 2023 و 2024 به صراحت آمده است که «کاهش شتاب علمی ایران کلید موفقیت سیاست مهار» است. این در حالی است که در همین تابستانی که گذشت رهبر حکیم انقلاب به مناسبت چهلمین روز شهدای جنگ تحمیلی ۱۲ روزه رژیم صهیونیستی بر ضد ملت ایران، آن هم پس از آنکه دشمن صهیونیستی با همکاری آمریکا دانشمندان هستهای و فرماندهان ارشد نظامی و مراکز هستهای کشورمان را با برنامه مهار دانش و کاهش شتاب علمی ایران مورد هدف قرار داده بود، فرمودند: «ملت ایران به توفیق الهی دین خود را و دانش خود را رها نخواهد کرد. ما در راه تقویت ایمان دینیمان و در راه گسترش و عمق دانشهای متنوع و گوناگون خودمان قدمهای بلندی برخواهیم داشت.»
2- دانشگاه در چنین شرایطی دیگر یک نهاد آموزشی صرف نیست؛ بلکه به جبههای برای تولید قدرت تبدیل شده است. بر اساس گزارشهای وزارت علوم در سال ۱۴۰۳، بیش از ۷۰ درصد پروژههای حساس صنایع انرژی، زیستفناوری، دفاعی، کشاورزی هوشمند و پزشکی نوین در دانشگاهها در حال اجراست. این ارقام نشان میدهد که دانشجو در متن میدان راهبردی دانش و تولید علم کشور قرار گرفته است. در همین دوره، رسانههای غربی نیز ناخواسته ابزار تأیید این واقعیت شدند. نیویورکتایمز در گزارشی پس از جنگ ۱۲روزه رژیم صهیونیستی علیه ملت ایران نوشت: «ایران حتی زیر فشارهای امنیتی، ظرفیت فناورانه خود را توسعه داده است.» این اعتراف آشکار نشان میدهد که پیشرفت علمی ایران نهتنها متوقف نشده، بلکه امروز این پیشرفت برای طرف مقابل به تهدیدی ژئوپلیتیک تبدیل شده است.از سوی دیگر، برخی آمارها نشان میدهد که نرخ تأثیرگذاری علمی ایران در حوزههایی مانند نانو، شیمی و مهندسی پزشکی بالاتر از میانگین منطقهای است و همین امر سبب شده که غرب از گسترش این توانمندی هراس داشته باشد.
3- امروز دانشجوی ما با شهادت نخبگان علمی خود همچون؛ شهیدان شهریاری، علیمحمدی، روشن، عباسی، طهرانچی، مینوچی، فقهی و دهها عزیزی که در طول این سالها در راه خدمت به دانش هستهای و تولید علم داده، میداندکه بایکوت علمی علیه ایران اسلامی، برخلاف تصور عمومی، فقط یک تحریم دانشگاهی نیست؛ بلکه پروژهای سیاسی است که بهدنبال حذف ایران از زنجیره ارزش در فناوریهای پیشران است. این پروژه از محدودسازی پذیرش دانشجوی ایرانی در رشتههای مواد پیشرفته و انرژی در کشورهای پیشرفته گرفته تا محدودیت فعالیت شرکتهای ایرانی در نمایشگاههای جهانی هوش مصنوعی و نانو و... امتداد یافته است.
4- روز دانشجو به ویژه امسال در چنین فضائی، معنا و وزن متفاوتی پیداکرده است. رسالت امروز دانشجو، رسالتی عمیقاً ملی است و آن توقفناپذیر کردن موتور پیشرفت کشور در چنین شرایطی است. اگر در ۱۶ آذر ۱۳۳۲ دانشجو اعتراض کرد تا دانشگاه نقش خود را از دست ندهد، امروز دانشجو با اراده مقاومتی که از جنگ 12 روزه در وجود او دو چندان شده است، تلاش میکند تا دانشگاه این محیط مقدس، به موتور مرکزی قدرت ملی کشور تبدیل شود. هرچند در ادامه این مسیر چالشهایی وجود دارد و یکی از مهمترین این چالشها، تغییر نگاه از «یادگیری برای اخذ مدرک» به «یادگیری برای تولید قدرت و اقتدار کشور» است. چرا که ایران امروز بیش از هر زمان دیگری به متخصصان انرژی، زیستفناوران و دانشمندان هوش مصنوعی نیاز دارد؛ نه به دانشآموختگانی که تنها برای عبور از آزمونها و اخذ مدرک و احیانا استخدام در ادارهای یا جلای وطن کردن پس از فراغت از تحصیل،خود را آماده میکنند.عملیات رسانهای دشمن طی سالهای اخیر دقیقاً همین نقطه را هدف گرفته است؛یعنی بیاثر کردن انگیزه علمی نسل جوان. روایتهایی همچون «پیشرفت بیفایده است»، «خروج از کشور تنها راه است» یا «دانشگاه تأثیر ندارد» از سوی رسانههای وابسته به اندیشکدههای آمریکایی تکرار میشود تا با این روایتهای غلط چرخ توسعه ملی کشورکُند و بیاثر شود.
5- گزارش صندوق نوآوری و شکوفایی کشور نشان میدهد که تنها در دو سال گذشته، بیش از ۶۰۰ شرکت دانشبنیان توسط دانشجویان یا فارغالتحصیلان جوان تأسیس شده و مجموع ارزش افزوده آنها به بیش از 5 میلیارد دلار رسیده است. این عدد در شرایط تحریم، یک رکورد مهم و رمزگشایی از توان بالقوه نسل دانشگاهی است که با بیشترین انگیزه و روحیهای خستگی ناپذیر مسیر پیشرفت را متناسب با ابزارهای جدید دانشی به سرعت طی میکند. از سوی دیگر، هرچند دولت چهاردهم در شش ماه اول کاری خود از انسجام لازم برای شتاب دادن به «دانش بنیانها» برخوردار نبود و امور این بخش به کُندی پیش میرفت اما طی ماههای گذشته بارها بر ضرورت توسعه آزمایشگاههای علمی، پیوند صنعت و دانشگاه و ارتقای جایگاه پژوهش در اقتصاد ملی تأکید کرده است و تحقق این اهداف بدون حضور فعال دانشجویان ممکن نیست. پروژههایی مانند توسعه مراکز نوآوری منطقهای، تقویت پارکهای علم و فناوری و ایجاد صندوقهای مشترک صنعت و دانشگاه زمانی کارآمد خواهد شد که دانشجو و دانشگاه محور اصلی آن باشند.
6- امروز در عرصه جهانی، مسابقه اصلی بر سر فناوریهای پیشران است نه فناوریهایی که اکنون در عقبه دانش لنگان لنگان در حال حرکت است.انرژیهای نو، مواد فوقپیشرفته، کوانتوم، هوش مصنوعی و... حوزههایی هستند که عقبنشینی از آنها با یک نهیب دشمن، خسارات بزرگی را بر نسل حاضر و نسلهای آینده تحمیل خواهد کرد. اگر ایران از این میدان رقابت عقب بماند، در همه حوزهها عقب خواهد ماند ولی اگر پرشتاب حرکت کند در همه حوزهها پیش خواهد رفت. پیشرفتهای اخیر ایران در حوزههایی مانند نانوفناوری، سوخت هستهای، داروهای پیچیده با بهرهگیری از فناوری هستهای، فناوری الکترونیک و علوم هوافضا نشان داده که کشور ظرفیت عبور از محدودیتها را دارد. اما برای حفظ این مسیر، باید شتاب علمی افزایش یابد و این شتاب تنها با نیروی انسانی جوان تحصیلکرده ممکن است. طبیعی است که در چنین رقابتی، این دانشگاه و دانشجو است که حرف اول و آخر را میزند.
7- در چنین وضعیتی، ۱۶ آذر نباید تنها به ذکر آنچه در سال 1332 رخ داد خلاصه شود و تجمعی برگزار و به یاد آن روز به یک یا چند سخنرانی بسنده شود. آنچه شهدای 16 آذر 1332 و همه شهدای دانشجو از اولین تا آخرین آنها از دانشجو و استاد امروز انتظار دارند این است که گذشته را چراغ راه آینده خویش قرار دهند و برای زمینگیر کردن دشمن، لحظهای از کار و تلاش علمی غفلت نکنند و این فرمایش رهبر فرزانه انقلاب را آویزه گوش خویش قرار دهند که فرمودند: «در زمینه علم و فناوری، آن کاری را که ذهن بشر به آن دست نیافته است، آن را وجهه همت قرار بدهید و دنبال بکنید؛ این طوری است که ما خط مقدم علم را شکستهایم و یک قدم به جلو برداشتهایم.» به این نکته مهم باید شود که خواستههای رهبر فرزانه انقلاب از دانشجویان، منظومهای به همپیوسته و حکیمانه را تشکیل میدهد که در آن، «ایمان» و «علم»، «معنویت» و «سیاست»، «دغدغه داخلی» و «نگاه بینالمللی» و «نقد» و «سازندگی» در کنار یکدیگر معنا پیدا میکنند. این نگاه، دانشجو را نه بهعنوان یک عنصر تکبعدی، بلکه بهعنوان «انسان تراز انقلاب اسلامی» میپروراند؛ انسانی که هم متخلق به اخلاق اسلامی است، هم در اوج دانش روز قرار دارد، هم بصیرت سیاسی دارد، هم قدرت نقد سازنده دارد و هم دغدغه امت اسلامی را در سر میپروراند. تحقق این نقشه راه، ضامن تربیت نسلی است که میتواند بار سنگین پیشبرد کشور و تمدنسازی نوین اسلامی را بر دوش بکشد و آیندهای درخشان را برای ایران اسلامی رقم بزند.
حسن رشوند