ضرورت و اهمیت درختکاری در جامعه امروز (بخش نخست)
خوش بکاریم هر درختی یادگار
امیرحسین بسطامی
روز درختکاری یکی از روزهای سال است که در آن مردم تشویق به کاشتن نهال می‌شوند. این روز معمولاً در روزهای پایانی زمستان یا روزهای نخست بهار است. در ایران، ۱۵ اسفندماه هر سال روز درختکاری نام گذاری شده است. کسانی که حداقل یک بار لذت کاشت نهال را چشیده‌اند، می‌دانند که «روز درختکاری» چه شور و نشاط بی‌پایانی را برای روح و جان انسان به ارمغان می‌آورد، اما این آثار مثبت کاشت درخت در زمین، تنها به خود شما منتقل نمی‌شود؛ بلکه کل جهان از آن بهره مند می‌شود. کاملا درست است، این موجود زنده قرار است رشد کند و سال‌های سال، هوای پاکیزه را به زمین هدیه دهد. شکوفا شود و سایه و میوه، برای شما و یا رهگذران به ارمغان بیاورد. اهمیت این کار آن‌قدر زیاد است که در ایران، یکی از روزهای سال را به آن اختصاص داده و روز درختکاری، نامیده‌اند.
پیامبر (ص) در این باره می‌فرماید: «اگر شخصی درختی بکارد یا مزرعه‌ای را به زیر کشت ببرد و انسان‌ها، حیوانات یا پرندگان از آن بخورند، این کار صدقه‌ای از طرف آن شخص شمرده می‌شود». همچنین در روایتی دیگر فرمودند: «حتی اگر دیدید قیامت بر پا شد و شما مشغول کاشتن درختی بودید، از این عمل نیک خود دست برندارید.» این نشانگر تأکید و توصیه اولیای اسلام به حفظ و حراست از درختان و اهمیت درختکاری است. مطالب یاد شده به‌روشنی، وظیفه تک‌تک ما را در حفظ و حراست از منابع طبیعی موجود، خصوصاً جنگل‌ها و مراتع و همچنین توسعه پایدار و گسترش این نعمت الهی، به‌عنوان یک وظیفه دینی و ملی، مشخص می‌کند.
ضرورت توجه به درختکاری
درختان برای وجود ما بسیار مهم، باارزش و ضروری هستند، چرا که دو مورد ضروری زندگی را برای ما فراهم کرده‌اند. غذا و اکسیژن جدا از اینکه ما را زنده نگه می‌دارد، مزایای کوچک و بزرگ دیگری نیز به همراه دارد، بنابراین درختان منابع حیاتی برای بقای همه موجودات زنده هستند. دولت‌ها در سراسر جهان و بسیاری از سازمان‌ها در حال انجام اقداماتی برای جلوگیری از جنگل‌زدایی و بیان مزایای کاشت درخت هستند.
رضا ترکمان یک کارشناس ارشد محیط‌زیست به گزارشگر کیهان توضیح می‌دهد: «درختان به پایداری یک اکوسیستم سالم و غنی کمک می‌کنند. حیوانات، حشرات، پرندگان و قارچ‌ها خانه خود را در درختان می‌سازند و اکوسیستم متنوعی را به وجود می‌آورند. این محیط متعادل به نوبه خود به بهبود انسان کمک می‌کند. درختان غذای خود را از طریق فرآیندی به نام فتوسنتز تولید می‌کنند و به طور قابل‌توجهی به کل اکوسیستم کمک می‌کنند. درختان آب باران را دریافت کرده و در زمین نگه می‌دارند. این امر از جاری‌شدن آب تمیز و هدررفتن آن در زهکشی‌ها جلوگیری می‌کند. همراه با آن به‌عنوان حوضه آبخیز نیز عمل می‌کنند و سیلاب را برای مدتی نگه می‌دارند و سپس به‌آرامی در زمین رها می‌کنند. سیستم ریشه درختان به‌وسیله طبیعت آن‌قدر خوب ساخته شده است که از شسته شدن خاک در هنگام بارندگی و سیل و در نتیجه رانش زمین و فرسایش خاک جلوگیری می‌کند.»
وی در ادامه می‌افزاید: «درختان هوا، آب و غذای پاک را برای ما فراهم می‌کنند. سرسبزی و زیبایی درختان نیز برای ما به‌عنوان یک ضد استرس عمل می‌کند. حافظه کودکان زمانی که با درختان احاطه شده‌اند بهبود می‌یابد. همچنین بیماران در تماس با فضای سبز سریع‌تر بهبود می‌یابند. درختان میوه و دارو تولید می‌کنند که در بسیاری از کشورها صادر می‌شود و در نتیجه به رشد اقتصادی کمک می‌کند. کشت درختان و فروش محصول آنها به معیشت زندگی مردم کمک می‌کند. درختان چوب و کاغذ را فراهم می‌کنند. همچنین در تابستان به‌عنوان یک خنک‌کننده طبیعی عمل می‌کنند.»
منابع طبیعی، چگونه از دست می‌روند؟
تخریب منابع طبیعی دو متهم دارد: طبیعت و انسان.
آتش‌سوزی‌های طبیعی، سیل و زلزله، برخی از عوامل طبیعی به شمار می‌روند که انسان کنترلی بر روی آنها ندارد و جزوی از چرخه طبیعت هستند. در مقابل، انسان، به روش‌های گوناگون، دانسته و ندانسته، به جان منابع طبیعی می‌افتد و آنها را به مرگ نزدیک و نزدیک‌تر می‌کند. بی‌احتیاطی جنگل‌نشینان، دامداران و آتش‌سوزی و عبور جاده‌ها از جنگل‌ها و مراتع، مدیریت اشتباه در عرصه منابع طبیعی و نبود آموزش صحیح تنها گوشه‌ای از اقدامات نادرست انسان هستند و به قطع درختان و آلودگی هوا منجر می‌شوند.
ابراهیم رسول‌زاده یک فعال محیط‌زیست توضیح می‌دهد: «رابطه انسان و طبیعت کاملاً دوطرفه است. اگر به آن احترام بگذارید و حفظش کنید، مدت‌زمان بیشتری را به شما خدمت می‌کند؛ اما اگر آن را نادیده بگیرید، به‌مرورزمان مرگ آن را رقم می‌زنید. حال دنیایی را بدون این منابع تصور کنید که نفستان را بند می‌آورد و در نهایت شما را به ایستگاه مرگ می‌رساند. کسانی که حداقل یک‌بار لذت کاشت نهال را چشیده‌اند، می‌دانند که «روز درختکاری» چه شور و نشاط بی‌پایانی را برای روح و جان انسان به ارمغان می‌آورد، اما این آثار مثبت کاشت درخت در زمین، تنها به خود شما منتقل نمی‌شود. بلکه کل جهان از آن بهره‌مند می‌شود. کاملاً درست است، این موجود زنده قرار است رشد کند و سال‌های سال، هوای پاکیزه را به زمین هدیه دهد. شکوفا شود و سایه و میوه، برای شما و یا رهگذران به ارمغان بیاورد. اهمیت این کار آن‌قدر زیاد است که در ایران، یکی از روزهای سال را به آن اختصاص داده و روز درختکاری، نامیده‌اند.»
از وی سؤال می‌کنم: «چه نهال‌هایی بهتر است در روز درختکاری بکارید؟» وی پاسخ می‌دهد: «فرقی ندارد چه درختی می‌کارید؟ همه درختان یک تصفیه‌کننده هوا به شمار می‌روند. انتخاب نهالی که می‌کارید کاملاً بستگی به سلیقه شخصی شما و شرایط آب‌وهوایی منطقه دارد. به همین دلیل ما نمی‌توانیم به طور دقیق بگوییم، کدام نهال را برای کاشت در روز درختکاری، انتخاب کنید؟»
این فعال محیط‌زیست در تکمیل صحبت‌هایش با ارائه یک دسته‌بندی برایمان تبیین می‌کند: «ابتدا هدف خود را مشخص کنید. سه حالت کلی وجود دارد:
1- اگر یک باغدار هستید و می‌خواهید در روز درختکاری، یک نهال دیگر به باغ خود اضافه کنید، می‌توانید یک نهال مثمر را انتخاب‌نمایید. گیلاس، آلبالو، سیب، گلابی، بادام و ده‌ها میوه دیگر را می‌توانید انتخاب کنید، اما درهرصورت این نهال باید مناسب کاشت در منطقه شما بوده و به‌خوبی بتواند در باغ شما رشد و نمو یابد.
2- اگر قصد دارید نهالی در جنگل بکارید باز هم باید باتوجه‌به اقلیم آب‌وهوایی آنجا تصمیم‌گیری کنید. درختان همیشه‌سبز از جمله کاج و سرو و بلوط از جمله بهترین گونه‌هایی هستند که می‌توانید در جنگل بکارید. اگر امکان رشد درخت مثمر نیز در آنجا وجود دارد که چه‌بهتر. درخت مثمر را انتخاب کنید. با این کار علاوه بر پاکیزگی هوا، غذایی برای پرندگان آن منطقه نیز فراهم کرده‌اید و این یعنی سنگ تمام گذاشتن برای طبیعت.
3- اما اگر می‌خواهید در فضاهای سبز و پارک‌های شهر درختی بکارید، باید مکان‌هایی را انتخاب کنید که شهرداری معین کرده است. اصولاً برای چنین جاهایی، هم درختان همیشه‌سبز مناسب هستند و هم درختان مثمر. باید شرایط محیطی را در نظر بگیرید.»
روز درختکاری تنها مختص کاشت درخت نیست
بهترین کاری که می‌توان در روز درختکاری، کرد کاشت درخت است، اما خیلی از شماها ممکن است به هر دلیلی، شرایط مساعد برای این کار را نداشته باشید و این امر موجب ناراحتی شما گردد. راه‌هایی وجود دارد که شما نیز بتوانید از آثار مادی و معنوی درختکاری بهره‌مند شده و با ارج‌نهادن به محیط‌زیست و منابع طبیعی، سهمی در سلامت زمین و انسان‌هایی که بر روی آن زندگی می‌کنند، داشته باشید.
الناز مسعودی یک خانه‌دار توصیه می‌کند: «گل و گیاهان آپارتمانی جدیدی را برای منزل خود تهیه کنید. گیاهان، طراوت را به خانه شما می‌آورند و هوای خانه شما را پاکیزه و سالم نگاه می‌دارند. گیاهانی را که در خانه تکثیر کرده‌اید به دوستان و آشنایان هدیه دهید. می‌توانید گلدان‌هایی حاوی گل‌ها یا درختچه‌های طبیعی زیبا را وارد محل کار خودکرده و در قسمت‌های مختلف ساختمان قرار دهید. مطمئناً با این کار می‌توانید شور و نشاط زندگی را برای همکاران خود به ارمغان‌آورید.»
این شهروند در تکمیل صحبت‌هایش به گزارشگر کیهان می‌گوید: «در پشت‌بام خود گیاه بکارید. حتماً با اصطلاح روف‌گاردن آشنا هستید. کار جدید و بسیار پسندیده‌ای است که امروزه معماران ساختمانی انجام می‌دهند. با این کار، پشت‌بام خانه شما به یکی باغ یا فضای سبز زیبا تبدیل می‌شود. اگر عاشق این بام‌های سبزی که در فیلم‌ها و عکس‌ها دیده بودید، شده‌اید، حالا با رسیدن روز درختکاری، زمان آن فرارسیده است که دست‌به‌کار شوید و رویای خود را به حقیقت تبدیل کنید.»
کمی درباره نهال‌کاری بدانیم
15 اسفند آغازی برای هفته منابع طبیعی، روز درختکاری آغاز هفته منابع طبیعی را نوید می‌دهد و بر اهمیت این منابعِ ارزشمند بیش‌ازپیش تأکید می‌کند. حال بد نیست بیشتر راجع به مفهوم منابع طبیعی بدانیم و در مورد نقش آن در حیات خود اطلاعات بیشتری به دست‌آوریم. منابع طبیعی، به کلیه مواد و منابعی اتلاق می‌شود که به‌صورت کاملاً طبیعی و بدون دخالت انسان به وجود می‌آیند و از نظر حیاتی به دودسته تقسیم می‌شوند: منابع طبیعی غیرقابل‌تجدید که مقدار آنها پس از بهره‌برداری، کاهش می‌یابد و به‌صورت اولیه بازنمی‌گردد؛ مانند معادن و مخازن. منابع طبیعی تجدیدشونده که پس از بهره‌برداری، در صورت رعایت اصول و مدیریت صحیح، قابلیت تجدید حیات دارند و مجدداً شارژ می‌شوند؛ مانند جنگل‌ها و مراتع.
حال اگر قرار است دست‌به‌کار شوید و نهالی را به زمین هدیه کنید بهتر است باتوجه‌به اصول، این کار را انجام دهید. برای کاشت نهال ابتدا باید به این موضوع دقت کنید که در چه محلی می‌خواهید این کار را انجام دهید و سپس باتوجه‌به شرایط، نهال موردنظر را انتخاب کنید. در روز درختکاری بیشتر از دو نوع نهال استفاده می‌شود؛ ریشه لخت و گونی پیچ. چرا که این نوع نهال‌ها قیمت پایین‌تری دارند و راحت‌تر می‌شود آنها را کاشت.
علی‌هاشمی یک گلخانه‌دار می‌گوید: «به هنگام کاشت نهال این نکات را مدنظر قرار دهید:«نهال‌ها باید سالم باشند. در خاک و محل مناسب کاشته شوند. کاملاً صاف باشد و در صورت نیاز از چوب و یا شی دیگری در راستای خم‌نشدن آن استفاده شود تا مبادا نهال کج رشد کرده و یا آسیب ببیند. حوضچه کوچک دور تنه آن حفر شود. در معرض باد و طوفان و یا ضربه شدید قرار نگیرد. از کود مناسب به هنگام کاشت استفاده شود.»
امروزه با صنعتی‌شدن جوامع بشری درختان نقش مهم‌تری در زندگی بشر ایفا می‌کنند، از سویی مقدمات پیشرفت بیشتر صنعت و فناوری را موجب می‌شوند و منابع تأمین‌کننده محصولاتی نظیر وسایل چوبی، مبلمان، لوازم‌التحریر (کاغذ، انواع مدادهای مختلف) الوار و هزاران محصول دیگر محسوب می‌شوند و از سوی دیگر به منزله ریه‌های یک شهر تلقی شده و نقش مهمی در تأمین سلامت اعضای جامعه را ایفا می‌کنند. این مورد اخیر از مورد قبل مهم‌تر است، چرا که به دلیل فعالیت کارخانه‌ها صنعتی و نیز ازدیاد وسایل نقلیه عمومی و فعالیت روزانه آنها در سطح شهرهای بزرگ آلاینده‌ها و گازهای مهلک و خطرناکی نظیر دی‌اکسیدکربن در هوای شهرها فزونی یافته و سلامت افراد را تهدید می‌کند و افزایش هر چه بیشتر این مواد آلاینده کاهش میزان اکسیژن در هوا را سبب می‌شود و این وضع نامساعد گروه‌های آسیب‌پذیر نظیر بیماران ریوی و قلبی، سالخوردگان و کودکان را بیشتر تهدید می‌کند. در چنین شرایطی مسئله درخت و درختکاری راه‌حلی مناسب برای مبارزه با آلودگی‌های مذکور به‌شمار می‌آید. ایجاد جنگل‌های مصنوعی و فضای سبز در اطراف شهرهای بزرگ به تأسیس کارخانه‌ها تولید اکسیژن می‌ماند. به طور خلاصه روز درختکاری بهانه‌ای است برای این که ما به محیط‌زیست احترام گذشته و آن را احیا کنیم و یا حداقل آن را بادقت بیشتری نگه‌داری کنیم. امید است که با تلاش در این جهت، حتی با کاشتن یک نهال کوچک، کشوری زیبا و آباد را برای خویش مهیا کنیم که یقیناً کاری پسندیده است.