تلاش آتش‌نشانان و مشکلات پیش‌رو (بخش پایانی)
کمینگاه مرگ در انبارهای لبریز از مواد قابل اشتعال (گزارش روز)
کاربری انبار به کارگاه تولیدی بدون رعایت هیچ اصول ایمنی سر خود تغییر یافته است.
گالیا توانگر
هر روز به طور میانگین 50 مورد حادثه به ایستگاه آتش‌نشانی منطقه حسن‌آباد (مدیریت منطقه 5 عملیات) گزارش می‌شود که این 50 مورد جزو مواردی هستند که توسط آتش‌نشانان مورد پیگیری قرار می‌گیرند و برایشان عملیات نجات انجام می‌شود. بیشتر حوادث در این منطقه پرتراکم جمعیتی معطوف به انبارها و سوله‌هایند. انبارهایی با عمر بالای 30 سال که برخی لبریز از مواد قابل اشتعال نظیر خرده پارچه‌ها، چسب، تینر، مواد کفش‌سازی و... هستند.
طی بازدیدهایی که کارشناسان آتش‌نشانی از این قبیل مکان‌ها داشته‌اند، ده‌ها مورد اخطاریه، دستورالعمل ایمن‌سازی و تذکر نسبت به خطر بزرگی که در کمین کارگران است، صادر کرده‌اند. بعضاً در کارگاه‌های مشرف به چنین انبارهایی ده‌ها نفر شاغلند. با این وجود مالکین زیربار هزینه‌های ایمن‌سازی نرفته و از سوی دیگر چون منع قانونی وجود ندارد، خودشان را به زحمت رعایت این قبیل دستورالعمل‌ها نمی‌اندازند.
آتش‌نشانی تنها موظف به توصیه است و قدرت اجرایی نظیر پلمب کردن مکان‌های فاقد ایمنی را ندارد. همین نقص زمینه‌ساز بسیاری از تخلفات، سهل‌انگاری‌ها و آتش‌سوزی‌های مهیب موجب می‌شود. تنها جرقه‌ای کوچک کافی است که انبارها یکی پس از دیگری خاکستر شوند و جان کارگران زیادی به خطر بیفتد.
یکی از خدمات بسیار خوب آتش‌نشانی در جهت فرهنگ‌سازی بویژه در بین خانواده‌ها این است که بانوان می‌توانند به ایستگاه‌های آتش‌نشانی سطح شهر مراجعه کرده، فرم پرکنند و برای حضور در کلاس‌های آتش‌نشانی که در محل ایستگاه - بعضاً دو روز در هفته- برگزار می‌شود ثبت‌نام نمایند.
در این کلاس‌ها که باید به حد نصاب 30 نفر برسند، کلیه آموزش‌ها اعم از کمک‌های اولیه، آشنایی با تجهیزات اطفای حریق، نحوه کار با ابزار آتش‌نشانی، عملیات آبرسانی به حریق، مباحث تئوری پیشگیری و ایمنی و... به بانوان داوطلب آتش‌نشانی تدریس می‌شود. شرکت در این کلاس‌ها شرط سنی خاصی ندارد. داوطلبین با مراجعه به ایستگاه‌های آتش‌نشانی سطح شهر می‌توانند فرم ثبت‌نام را دریافت کرده و به صورت رایگان داوطلب شرکت در این جلسات شوند.
از آنجا که محور خانواده ایرانی بانوان هستند، این قبیل آموزش‌ها می‌تواند درجهت فرهنگ‌سازی گام‌های مؤثری باشند.چرا که آموزش از خانواده آغاز و به بدنه جامعه منتقل می‌شود.
بانوان، نیروهای داوطلب آتش‌نشان
در قلب جامعه
در منطقه پر تراکم جمعیتی با معابر کم عرض و ترافیک سنگین منطقه حسن‌آباد نورم رسیدن خودروها و مأمورین آتش‌نشانی به محل حادثه توسط مدیریت منطقه 5 علمیاتی فرمانده مرتضی قاسم اصفهانی 5 دقیقه تا 5 دقیقه و 15 ثانیه اعلام می‌شود.
وی در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان توضیح می‌دهد: «اگر ساعت اعزام نیرو 9 تا 10 صبح باشد خیلی سریع‌تر به محل حادثه می‌رسیم تا اینکه ساعت اعزام 5 بعد از ظهر باشد. هر چه از ساعت پیک ترافیک دورتر باشیم، زودتر به محل حادثه می‌رسیم.»
وی در مورد بانوان داوطلب آتش‌نشان برایمان می‌گوید: «تعداد بسیار زیادی از شهروندان بانوان هستند که پتانسیل قوی برای یادگیری دارند. خیلی از آنها در حال تحصیل در دانشگاه‌هاهستند. ما می‌خواهیم از این پتانسیل استفاده کرده و در حین آموزش‌های آکادمیک بانوان به آنها آموزش‌های ایمنی آتش‌نشانی نیز بدهیم . دانش‌آموختگان آتش‌نشانی از قشر بانوان هم می‌توانند در قلب خانواده خود انتقال دهنده آموخته‌هایشان و فرهنگ‌ساز باشند و هم در صورت آمادگی بالا می‌توانند به عنوان مربی آتش‌نشانی به مراکز آموزشی نظیر دانشگاه‌ها و مدارس برای انتقال آموخته‌هایشان اعزام شوند. به تجربه برایمان ثابت شده که این قبیل آموزش‌ها در پایین آوردن آمار تلفات و خسارات ناشی از حریق بسیار مؤثرند.»
مدیریت منطقه 5 عملیات آتش‌نشانی در مورد نحوه ثبت‌نام و شرکت در کلاس‌های آموزش آتش‌نشانی بانوان توضیح می‌دهد: «ثبت‌نام در این کلاس‌ها شرایط خاصی ندارد. کلیه خانم‌ها حتی خانم‌های خانه‌دار می‌توانند با مراجعه به ایستگاه‌های آتش‌نشانی سطح شهر فرم ثبت‌نام را دریافت کنند. با رسیدن آمار ثبت‌نامی‌ها به 30 نفر از داوطلبین دعوت به عمل می‌آوریم. این دوره 40 ساعت آموزش تئوری و 12 ساعت آموزش عملی را شامل می‌شود.» قاسم اصفهانی در پاسخ به این سؤال که آیا در بدنه سازمان آتش‌نشانی مأمورین رسمی آتش‌نشان از جمع بانوان حضور دارند؟ می‌گوید: «بانوان فقط به صورت نیروی داوطلب در کنار پرسنل آتش‌نشانی فعالیت دارند.» یکی از پرحادثه‌ترین مکان‌های مخاطره‌آمیز در منطقه 5 عملیات آتش‌نشانی (مناطق 10، 11 و 12 شهرداری) انبارهای اشباع شده از مواد قابل اشتعال هستند. بویژه اینکه در این حوزه بازار تهران نیز واقع شده است.
اصفهانی انبارهای پرخطر فاقد ایمنی را به بمب‌هایی تشبیه می‌کند که با کوچک‌ترین جرقه‌ای ممکن است دچار انفجاری مهیب شوند. وی نداشتن قدرت اجرایی در برخورد با مالکین بی‌توجه به نکات ایمنی را بزرگ‌ترین چالش دانسته و می‌گوید: «برای رفع این مهم نیاز است که مسئولین به دادن اختیارات بیشتر به سازمان آتش‌نشانی در برخورد با تخلفات بیندیشند. منطقه 5 عملیات آتش‌نشانی سوق‌الجیشی‌ترین اماکن شهر تهران است. ساختمان مجلس قدیم و جدید، پردیس حکومتی، بیمارستان‌ها، ساختمان‌های تجاری، سفارتخانه‌ها، وزارتخانه‌ها، بازار تهران و... همگی در این منطقه عملیاتی واقع شده‌اند. بنابراین برای حفظ امنیت همه‌جانبه ما باید قدرت اجرایی حتی‌المقدور پلمب کردن اماکنی که چندین بار دستورالعمل ایمنی دریافت کرده و بی‌توجهی نشان داده‌اند، داشته باشیم.»
کارگاه تولیدی یا انباری انباشته
از مواد قابل اشتعال؟!
فصل سرما که شروع می‌شود، آمار حادثه‌ها بالا می‌رود. خطر گازگرفتگی و خطر آتش‌سوزی با وسایل گرم‌کننده معیوب در صدر آمار حوادث جا می‌گیرند. به گونه‌ای که هرساله با شروع فصول سرد و افزایش نگرانی‌ها دائما توسط کارشناسان سازمان آتش‌نشانی دستورالعمل‌های ایمنی ویژه این مهم از طریق رسانه‌ها به مردم ابلاغ می‌گردد.
جای تعجب دارد که با این حجم تبلیغات هنوز هم افرادی هستند که با بی‌توجهی‌های آشکار برای خود و اطرافیانشان روزهای تلخ حادثه را رقم می‌زنند. این کم‌محلی به دستورالعمل‌های ایمنی تا آن حد آشکارا صورت می‌پذیرد که دیگر برای به‌کار بردن لفظ حادثه به تردید می‌افتیم. چرا که خودکرده را تدبیر نیست و مصیبتی که خود زمینه‌سازش می‌شویم، دیگر نمی‌توان حادثه نامید!
یک کارگاه تولیدی پوشاک (تی‌شرت و شلوارهای ورزشی که معمولا پارچه‌های قابل اشتعال نایلونی در آنها کاربرد فراوان دارد) با یک علاءالدین در این سوی کارگاه و یک پیک‌نیکی در آن سو گرم می‌شود! این کارگاه در هزارتوی کوچه برلن تهران واقع شده است.
باید ردیف پله‌های کوچک با فاصله زیاد از هم را بگیریم و به بالای مغازه فروش البسه برویم تا در طبقه که چه عرض کنم، دخمه انبار بالای سر مغازه به این کارگاه وارد شویم.
کاربری انبار به کارگاه تولیدی بدون رعایت هیچ اصول ایمنی سرخود تغییر یافته است. کافی است که گوشه چادرم به پیک‌نیکی بگیرد، آتش به تپه تکه پارچه‌هایی که روی هم قرار گرفته‌اند، سرایت کرده و آنچه که نباید، بشود.
حتی راه فراری هم نیست. برای بازگشت از همان ردیف پله‌هایی که توصیفش را کردم، دست‌کم 5 تا 8 دقیقه طول می‌کشد. اگر بشود با آن همه استرس و اضطراب بدون پرت شدن پایین آمد! ضمنا ارتفاع سقف این به اصطلاح کارگاه هم خیلی کوتاه‌تر از حد معمول و استاندارد است.
از مسئول کارگاه می‌پرسم: چرا برای حفظ جانتان کاری نمی‌کنید؟ این پیک‌نیکی و یا آن علاءالدین با این حجم پارچه‌ای که اینجا وجود دارد، حکم نارنجک را دارند.
وی گله‌مندانه می‌گوید: «بودجه‌مان نمی‌رسد. تا اینجا هم- منظورش موقعیت مکانی کارگاه است- انشعاب گاز نمیآید. ناچاریم با همین وسایل کارگاه را گرم نگه داریم.»
نگاهی به علاءالدین گوشه کارگاه می‌اندازم و می‌گویم: «این علاءالدین را از کجا پیدا کردید؟ الان عتیقه به حساب می‌آید!» پشت بندش هم با دست زدن به دیوار رو به مسئول کارگاه می‌گویم: «اوستا! با این دیوارهای کم‌ارتفاع و غیراستاندارد و آن راه‌پله سمبل شده معلوم است که برای چنین فضایی انشعاب گاز را از داخل مغازه به انباری هدایت نمی‌کنند. ضمن اینکه شما کاربری انبار بالای سر مغازه را غیراصولی تغییر داده‌اید. اینجا قابلیت کارگاه شدن ندارد.»
اوستا چشم‌های مضطربش را به دو و سه کارگر افغانی برمی‌گرداند که کف کارگاه روی تکه پاره‌ای موکت نشسته و مشغول روی هم ردیف کردن کارهای برش خورده و دوخته شده هستند زمزمه‌وار می‌گوید: «تو رو خدا اینها را ننویسید. حتی پول بیمه کردن این کارگرها را هم نداریم. چطور برای کارگاه مکانی بهتر از این پیدا کنیم. عجالتا چند سر عائله از همین دخمه نان می‌خورند!»
کلاهک دودکش به شکل H باشد
مدیریت منطقه 5 عملیات آتش‌نشانی تهران لیست توصیه‌های ایمنی خود را برای فصل سرما و نحوه درست استفاده از بخاری‌های گازی پیش‌رویمان قرار داده و مهم‌ترین نکاتش را این‌گونه برایمان بازخوانی می‌کند: «در ایام سرد سال با توجه به استفاده گسترده از بخاری گازی نیاز هست قبل از استفاده حتما از سیستم دودکش منزل خود مطمئن شوید که روند خروج گاز co به سادگی انجام شود. لوله‌های اتصال گاز به داخل بخاری‌ها را با آب و کف امتحان کنید، نشتی نداشته باشند. اگر لوله مستعمل و ترک دارد، سریعا تعویض شود. شیشه‌های جلوی بخاری‌ها بعضا تعویض شود که از نفوذ گاز منواکسیدکربن به داخل محیط جلوگیری به عمل آید. حتما کلاهک لوله‌های بخاری در پشت‌بام چک شود. از کلاهک دودکش H استفاده کنید.»
وی با ورق زدن لیست بلند بالای توصیه‌های ایمنی دلش نمیآید به این زودی‌ها لیست را بسته و به مبحث دیگری بپردازد، چرا که می‌داند همین توصیه‌های کوچک تا چه اندازه مهم بوده و ممکن است جان خیلی‌ها را نجات دهند.
قاسم اصفهانی در تکمیل توصیه‌هایش می‌گوید: «برای استفاده بهینه حتما مجرایی برای نفوذ هوای تازه در نظر بگیرند و به هیچ‌وجه فضای منزل را به وسیله اجسام نپوشانید. هرچند وقت یک بار حتما دودکش را به وسیله دست چک کنید تا مطمئن شوید گرم باشد. در صورت سرد بودن منواکسید در حال پخش شدن است. از قرار دادن مواد و وسایل قابل اشتعال در کنار وسایل گرمازا خصوصا بخاری جلوگیری کنید.
برای نصب دودکش از کمترین زانویی استفاده شود.»
دقایق اولیه حادثه با 125 تماس بگیرید
منیژه مه‌روزاده یک شهروند ساکن منطقه 5 عملیات آتش‌نشانی خاطره شکار زنبورها توسط مامورین آتش‌نشانی از حیاط منزل قدیمی‌اش را هرگز فراموش نمی‌کند.
وی برایمان توضیح می‌دهد: «زنبورها در حیاطمان کندو گذاشته بودند. به دلیل طوفان چند وقت پیش کندویشان کنده و جابه‌جا شد. به آتش‌نشانی زنگ زدیم. آنها زنبورهای وحشی و عصبانی را گرفته و از محیط مسکونی ما دور کردند. نیش زنبورها برای بچه‌هایمان خیلی خطرناک بود.»
بزمچه، روباه، عقاب، مار و... همه نمونه حیواناتی هستند که توسط آتش‌نشانی در سنوات اخیر صید شده‌اند. وقتی با خودرو به دشت و دمن برای پیک‌نیک می‌روید حتما مراقب باشید که در خودرو شما جانوری از محیط قایم نشود. بیشتر حیواناتی چون مار، عقرب و... از این طریق خودشان را به شهر و محل سکونت شما می‌رسانند.
برخی حیوانات از طریق وانت‌هایی که بار میوه، سبزی و خوراکی از شهرستان حمل می‌کنند، به شهر آورده می‌شوند. برخی هم از طریق قاچاقچیان حیوانات به مرکز برای فروخته شدن می‌آیند. که بعضا برخی افراد خریداری‌شان کرده و در منزل یا آپارتمان نگهداری‌شان می‌کنند.
آخرین توصیه‌های ایمنی مدیریت منطقه 5 عملیات آتش‌نشانی شهر تهران این است که در همان دقایق ابتدایی بروز حادثه با 125 تماس گرفته شود، چرا که بعضا دیده شده برخی افراد ابتدا خود اقدام به اطفای حریق کرده و بعد چون موفق نبوده‌اند، با آتش‌نشانی تماس گرفته‌اند. این عکس‌العمل‌ها جز اتلاف ثانیه‌های باارزش نتیجه‌ای به دنبال نخواهد داشت.
قاسم اصفهانی یک توصیه هم به مسئولان دارد. وی صراحتا می‌گوید: «تجهیزات و قطعات ابزار کار ما وارداتی هستند. لذا از مسئولان امر تقاضا داریم در صورت اتمام عمر مفیدشان که سنوات مشخصی است، اقدام به تجدید این ابزار کنند. نباید تحریم‌ها بر روی به روز کردن تجهیزات اثر بگذارد.»