آثار مسئولیت‌پذیری (پرسش و پاسخ)
پرسش:
از منظر آموزه‌های وحیانی مسئولیت‌پذیری چیست و شاخص‌های آن در ارتباط با جامعه و دیگران کدام است؟
پاسخ:
نقطه مقابل خودخواهی
یکی از صفات مهمی که در نقطه مقابل خودخواهی قرار گرفته و سرچشمه بسیاری از کمالات انسان به حساب می‌آید داشتن روح احساس مسئولیت و مسئولیت‌پذیری در ارتباط با دیگران و جامعه است. این خصوصیت اساسی انسان را از گوشه خلوت و انزوا خارج کرده و به طرف جامعه و زندگی اجتماعی سوق می‌دهد، و سبب می‌شود انسان حصار زندگی فردی و بی‌تفاوتی در برابر جامعه را درهم شکسته و پیوندی عمیق بین سرنوشت و سعادت خود با سرنوشت و سعادت دیگران برقرار کند. انسان تا فاقد روح احساس مسئولیت در برابر جامعه است، برای خود حساب جداگانه و فردی باز می‌کند و از بابت سرنوشت دیگران دغدغه‌ای به دل خود راه نمی‌دهد. اما هنگامی که روح احساس مسئولیت در او قوت گرفت دیگر نمی‌تواند در برابر سرنوشت جامعه بی‌تفاوت باشد، یا بین منافع و مصالح خود با منافع و مصالح جامعه دیواری آهنین بکشد و فارغ از دردها و رنج‌های دیگران، زندگی آرام و بی‌دغدغه‌ای داشته باشد. از این رو، در سایه پرورش این خصوصیت مهم روحی و اخلاقی، بعد اجتماعی شخصیت انسان قوام پیدا می‌کند و در سایه شکوفایی این جنبه از وجود انسان‌ها، زندگی اجتماعی سامان می‌یابد و چون انسان‌ها در تکامل خود محتاج زندگی جمعی هستند، راه برای پیشرفت و تعالی آنها هموار می‌شود.
مسئولیت‌پذیری و پیوند الهی با جامعه مسلمانان و همه بشریت
داشتن صفت «مسئولیت‌پذیری» نه تنها مسلمان را با پیوند الهی با جامعه اسلامی و همه مسلمانان متصل می‌کند و آنان را در حکم ید واحده قرار می‌دهد، بلکه حتی احساس مسئولیت را در برابر همه بشریت و انسان‌های روی کره زمین را در دل آنان پرورش می‌دهد و وظیفه سنگین نجات و آزادی مستضعفین و مظلومین و محرومین و مبارزه با ستمگران و جباران و طاغوت‌ها و از میان برداشتن موانع موجود بر سر راه نشر حق را برعهده آنان می‌گذارد.
آثار و مظاهر صفت مسئولیت‌پذیری
صفت مسئولیت‌پذیری زیرساخت کمالات و فضایل اجتماعی دیگری به حساب می‌آید که در صورت دارا بودن این صفت می‌توان به آن کمالات دسترسی پیدا کرد. فضایل و کمالاتی چون سودرسانی به دیگران، اهتمام به امور مسلمین، یاری رساندن به مظلومان و ستمدیدگان، امر به معروف و نهی از منکر، جهاد و پیکار با دشمنان حق، انسان دوستی و مردم‌گرایی و... که در تعالیم و آموزه‌های وحیانی اسلام سخت مورد تاکید قرار گرفته‌اند، از جمله آثار و مظاهر صفت مسئولیت‌پذیری و از ثمرات آن می‌باشد.
فضایل ناشی از مسئولیت‌پذیری در روایات
1- سودرسانی به همنوعان
- امام حسن عسکری(ع) فرمود: دو خصلت است که فوق آن دو چیزی نیست: 1- ایمان به خدا 2- و نفع داشتن برای برادران ایمانی (تحف‌العقول، ج 2، ص 489)
- امام صادق(ع) می‌فرماید: المومنون خدم بعضهم لبعض» مومنین خادم و خدمتگزار یکدیگرند پرسیدم: چگونه خدمتگزار یکدیگرند؟ فرمود: به یکدیگر سود می‌رسانند. (الکافی، ج 2، ص 167 ح 9)
قال الامام الصادق(ع): «سئل رسول‌الله(ص): من احب الناس الی‌الله؟ قال: انفع الناس للناس»
امام صادق(ع) فرمود: از پیامبر اکرم(ص) سؤال شد چه کسی از مردم نزد خدا محبوب‌تر است؟ حضرت فرمود: کسی که بیشترین نفع را برای مردم داشته باشد. (الکافی، ج 2، ص 164)
2- یاری مظلومان و مبارزه با ستمگران
قال النبی(ص): «من سمع رجلا ینادی یاللمسلمین فلم یجبه، فلیس بمسلم» کسی که فریاد یاری و کمک «ای مسلمانان» را بشنود و اجابت نکند، مسلمان نیست. (همان، ص 239)
قال الامام علی(ع): «کونا للظالم خصما و للمظلوم عونا» دشمن ستمگران و یاور مظلومان باشید. (نهج‌البلاغه)
3- امر به معروف و نهی از منکر
پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید: همیشه امت من در خیر و خوشبختی بسر می‌برند، مادام که به کارهای نیک فرمان دهند، و از کارهای ناروا جلوگیری نمایند، و در نیکوکاری همکاری کنند، وقتی این مراقبت همگانی از بین رفت برکت از آنها سلب می‌شود، و گروهی از اشرار و بداندیشان بر آنان مسلط می‌شوند، آنگاه در زمین و آسمان یاور و دادرسی پیدا نمی‌کنند. (بحارالانوار، ج 100، ص 94)