راهکارهای عملی برای موفقیت دانش‌آموزان در کنکور (بخش پایانی)
نصیحت کمتر عمل به برنامه‌ریزی بیشتر (گزارش روز)
صدیقه توانا
گوشی تلفن را برمی‌دارد و با یکی از مشاوران مجربی که توسط یکی از دوستانش پیدا کرده تماس می‌گیرد. می‌خواهد برای پسرش که امسال سال سوم دبیرستان است اعتراض بنویسد. می‌داند که امسال قطعا 25درصد از معدل دانش‌آموزان سوم دبیرستان در کنکور سال آینده تاثیر مستقیم دارد، بنابراین برای کسب کامل این درصد نیاز به نوشتن اعتراض دارد. مشاور با اظهار تاسف از اینکه خیلی دیر تماس گرفته‌اید و فرصت را از دست داده‌اید خطاب به این مادر نگران می‌گوید: «شما تا اول شهریور فرصت نوشتن اعتراض داشتید و حتی می‌توانستید تقاضای امتحان مجدد برای فرزند خود کنید ولی الان خیلی دیر شده است. آه از نهاد مادر از آن طرف گوشی بلند می‌شود و بر دست خود محکم می‌کوبد که ای وای چرا مشاوران مدرسه این موضوع را زودتر به آنها و خانواده‌های دیگر اطلاع نداده‌اند! سپس با صدایی نحیف و لرزان و گله بسیار از مشاوران کم اطلاع گوشی را قطع می‌کند.
طی سال‌های اخیر بسیار شاهدیم که در مدارس و بخصوص در سیستم آموزش و پرورش از نقش مشاوران در پیشرفت‌های تحصیلی بخصوص موفقیت در کنکور سخن به میان می‌آید و براین تاثیرگذاری صحه می‌گذارند.
همین مسئله بازار کسب و کار مراکز مشاوره را داغ کرده و در این آشفته بازار شناخت یک مرکز مشاوره با مشاوران مجرب و متعهد از یک مرکز مشاوره کم تجربه کار دشواری است و چه بسا حتی مشاوران آموزشی و پرورش خود نیز گاهی اوقات به دلیل عدم آشنایی با تغییرات به روز در سیستم آموزشی نمی‌توانند مشاوره درستی به دانش‌آموزان و والدین آنها دهند و همین امر گاهی باعث شده یک دانش‌آموز حقش ضایع شود.
البته قصدمان این نیست که مهر تایید یا رد به مراکز مشاوره خصوصی یا مشاوران آموزش و پرورش بزنیم؛ ولی طبیعی است که اگر مشاوران دچار ضعف‌هایی در امر مشاوره هستند باید این کم و کاستی‌ها با تدابیر ویژه از سوی متولیان مرتفع شود، بخصوص برای دانش‌آموزان پیش دانشگاهی که شاید فرصت جبران نداشته باشند.
با زندگی کردن، قیمت پیدا می‌کنیم
یک کارشناس آموزش و پرورش درخصوص کم و کاستی‌هایی که در زمینه مشاوره دادن به دانش‌آموزان مقطع دوم متوسطه بخصوص پیش‌دانشگاهی‌ها وجود دارد، در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان می‌گوید: «مشاوران مدارس به عنوان متولیان اصلی حوزه بهداشت روانی کمتر به علوم روز و دریافت آموزش‌های جدید اهتمام می‌ورزند و گاهی اوقات با مواردی مواجه می‌شویم که دانش‌آموزان آنها با مشکلاتی روبه‌رو می‌شوند که غیرقابل جبران است.»
وی با ذکر مثالی در این مورد می‌گوید: «مثلا دانش‌آموزانی که با اعتماد به مشاور مدرسه سعی و تلاش خود را در خصوص کنکور داشته‌اند، اما مشاور از آخرین تغییرات کتاب‌های درسی یا آخرین تغییرات حاصل شده در سازمان سنجش و موارد اینگونه مطلع نبوده است. و در این خصوص خانواده‌ها هم چاره‌ای جز اعتماد به سیستم آموزشی ندارند و مشاوران هم گله‌مند از این هستند که متولیان امور صرفا به دنبال بیان ایرادهایشان هستند و عملات دریافت‌های علمی ندارند.»
این کارشناس آموزش و پرورش با اشاره به اینکه متولیان امور مربوط به مشاوره در دستگاه‌های مختلف از جمله آموزش و پرورش از جایگاه لازم برخوردار نیستند یا نتوانستند جایگاه لازم را به دست آوردند، به بیان راهکارهایی برای حل این مشکل می‌پردازند و اضافه می‌کند: «به منظور رسیدن به یک وحدت رویه، دریافت اطلاعات جدید و به‌روزآوری مشاوران دستگاه‌های بزرگی چون وزارت آموزش و پرورش انجام اقدامات اصلاحی از جمله توجه به رشته تخصصی در بکارگیری مشاوران، اختصاص بودجه کافی برای برگزاری کلاس‌های آموزش ضمن خدمت نیروی انسانی و دریافت اطلاعات علمی از دانشگاه‌های معتبر لازم و ضروری است.»
وی به دیگر راهکارها به صورت تیتروار اشاره کرده و می‌گوید: «همکاری کامل با یونسکو به عنوان متولی برنامه‌های آموزشی در سطح بین‌المللی، خارج شدن از کلیشه‌های فعلی و اتخاذ روش‌های مشاوره آف‌لاین و آن‌لاین در سطح وسیع و... که از حوصله خوانندگان روزنامه وزین کیهان خارج می‌باشد به عنوان نکاتی جهت رفع مشکلات پیش‌روی خانواده‌ها یا مشاوران ضروری است.»
وی اظهار می‌دارد: «مگر نمی‌گوییم آمده‌ایم تا با زندگی کردن قیمت پیدا کنیم و نه با هر قیمتی زندگی کنیم. بنابراین مشاوران همواره به دانش‌آموزان خود می‌گویند آنچنان باش که بتوانی به دیگران هم بگویی مثل من باش. پس بهتر است مشکلات موجود را چاره‌ای بیندیشیم.»
ضمانت اجرایی برنامه‌ریزی تحصیلی
در یکی از آخرین روزهای پایانی فصل تابستان که بچه‌های پیش‌دانشگاهی سخت مشغول مطالعه هستند، سری به یکی از کتابخانه‌های فعال و استاندارد که وصف تفاوت‌های آن با دیگر کتابخانه‌های معمولی را زیاد شنیدیم، می‌رویم تا ببینیم این تفاوت‌ها در چیست و چرا؟
دکتر محمدرضا ذاکر مشاور و استراتژیست مراکز آموزشی در کشور در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان با این تقسیم‌بندی که مشاوران تحصیلی در 4 حوزه مهم فعالیت می‌کنند به تشریح این حوزه‌ها می‌پردازد و می‌گوید: «یک مشاور باید به روانشناسی و روانپزشکی اشراف داشته باشد، با قوانین و مقررات آموزش و پرورش آشنایی داشته ضمن آنکه سازمان سنجش را هم بشناسد و علاوه بر اینها به مدیریت زمان و برنامه‌ریزی هم آشنایی داشته باشند.»
وی با اشاره به اینکه کنکور سراسری به عنوان مقصد نهایی تحصیلات دوره متوسطه و ورود به دانشگاه است، براین موضوع تاکید می‌کند که: «مدیریت زمان و آزمون نوعی سازماندهی مطالعاتی است که یک مشاور تحصیلی باید بدان اشراف داشته باشد و متاسفانه افرادی که در این 4 موضوع فوق اشراف داشته باشند کم هستند.»
دکتر ذاکر در مورد دلایل این کمبود به نداشتن رشته مشاوره تحصیلی در دانشگاه‌ها اشاره کرده و ادامه می‌دهد: از این‌رو بعضی از مشاوران در حوزه‌های بالا ضعیف هستند.»
مولف کتاب دائره المعارف مشاوره تحصیلی که کتاب برگزیده سال 91 می‌باشد به نقش مشاوران در پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان بخصوص در سال چهارم می‌پردازد و می‌گوید: «هدف‌گذاری برای بچه‌ها، اطلاع‌رسانی و آگاهی‌بخشی از کارهایی که باید انجام دهند، توان‌سنجی و شناخت علایق و استعدادها همچنین هدایت تحصیلی نیز از برجسته‌ترین نقش مشاوران شمرده می‌شود.»
از وی می‌پرسم اگر مشاوری چنین ویژگی‌هایی را داشته باشد آیا می‌توان با قاطعیت گفت پس دانش‌آموزان وی به موفقیت صددرصد نائل می‌آیند؟ دکتر ذاکر اما چنین پاسخ می‌دهد: «این مسائل زمینه موفقیت را فراهم می‌کند به شرط آنکه نظارت و کنترل دقیقی بر برنامه‌ریزی‌ها وجود داشته باشد. خانواده‌ها فکر نکنند که صرفا با نوشتن و ریختن یک برنامه‌ریزی فرزندشان به موفقیت کامل می‌رسد، بلکه آنچه مهم است و از آن به عنوان شرط پیروزی می‌توان یاد کرد، ضمانت اجرایی برنامه ریزی است.»
به اعتقاد این مشاور بهترین برنامه ریزی‌های دنیا بدون اجرا، ضمانت ندارد و مهم‌ترین مشکل ما در برنامه‌ریزی ضمانت اجرای آن است، بنابراین اگر فضایی مثل کتابخانه vip با تمام امکانات از جمله فضای ساکت و آرام و روح‌نواز با سیستم گرمایشی و سرمایشی مناسب و مشاورانی متعهد و مجرب در اختیار دانش‌آموزان باشد قطعا در ایجاد و حفظ ضمانت اجرایی برنامه‌ریزی‌ها موفق خواهند بود.
وی براین باور است که به جای برنامه به بچه‌ها باید فضا، سیستم و شرایط اجرای برنامه را به آنها بدهیم.
گوش دانش‌آموزان از نصیحت پر است
ذاکر برای مدارس دولتی پیشنهاد دارد که درخصوص دانش‌آموزان متوسطه بخصوص سال چهارم و به اصطلاح پیش‌دانشگاهی وارد فاز اجرایی شوند. چرا که بچه‌ها از نصیحت کردن خسته‌اند ولی وقتی در قالب یک برنامه درست با مدیریت صحیح قرار می‌گیرند، خود را خیلی خوب نشان می‌دهند.
بچه‌ها در فضای خوب آموزشی رشد بهتری دارند چون سیستم آنها را به حرکت درمی‌آورد، بنابراین مشاوران تحصیلی با ایجاد انگیزه و ارائه برنامه‌های مناسب و کنترل برنامه‌ریزی با ایجاد ضمانت برای اجرای برنامه‌های خوب به موفقیت کمک می‌کنند.
به اعتقاد مدیر مؤسس و کلینیک تحصیلی مشاور سفید، مشاور تحصیلی فقط پیشنهاد یا بازخواست کلامی برای دانش‌آموز ندارد. بلکه با بچه‌ها باید با سیستمی حرکت کرد که در قالب همان سیستم از آنها کار کشید.
وی همچنین افزایش ساعت مطالعه و تکرار و تمرین تکالیف در مدرسه یا فضای کتابخانه را برای دانش‌آموزان بخصوص کنکوری‌ها موثری می‌داند و می‌گوید: «این روش را در مجموعه کتابخانه کنکور و مرکز مشاور سفید به کار بستیم و خیلی موفق بودیم. به جای نصیحت کردن به انجام بهتر تکالیف بچه‌ها در این مجموعه کمک می‌کنیم و پیشنهادم این است که دبیرستان‌های ما هم به این سمت حرکت کنند که فضایی مناسب و کتابخانه‌ای با امکانات خوب برای مطالعه بچه‌ها فراهم کنند تا دانش‌آموزان گمان نکنند که کتابخانه یک فضای دنج و تاریک با سکوت محض و دل مرده است که فقط دورو بر آنها کتاب باشد.»
ذاکر با این انتقاد که درحال حاضر فضای سینما و سالن تاترهای ما بهتر از کتابخانه‌ها می‌باشد می‌گوید: «مثلا صندلی‌هایی که در سینماها برای تماشاچیان درنظر گرفته شده خیلی راحت‌تر از صندلی‌هایی است که در یک کتابخانه برای مطالعه درسی یک دانش‌آموز که مجبور است ساعت‌ها پشت آن بنشیند، می‌باشد.
وی با اظهارتاسف از اینکه حمایت‌های لازم از بخش خصوصی برای توسعه و ترویج علم و راهنمایی بهینه دانش‌آموزان در راستای علم‌آموزی صورت نمی‌گیرد می‌افزاید: «ما به عنوان یک مرکز آموزشی و فرهنگی جهت تقاضای یک وام 200 میلیون تومانی کلی مانع جلوی پایمان می‌گذارند ولی از سوی دیگر می‌بینم میلیاردها تومان وام برای امور دیگر به راحتی در اختیار افراد خاص قرار می‌گیرد.»
دکتر ذاکر اضافه می‌کند: «در دنیای تکنولوژي، فضای مجازی تمرکز بچه‌ها را گرفته است. برای ایجاد تمرکز نیازمند آن هستیم کتابخانه‌ها را طوری تجهیز کنیم که بچه‌ها علاقه‌مند به حضور در این گونه مراکز فرهنگی و کانون‌های فرهنگی مساجد باشند. مساجد و کتابخانه‌های ما باید شیک‌ترین فضا را به خود اختصاص دهند، مثلا با گذاشتن تعدادی گلدان، میز و صندلی استاندارد فضای کتابخانه را به محیطی شاداب برای دانش‌آموز تبدیل کرد. کانون‌های فرهنگی در مساجد هم مجهز به سیستم گرمایشی و سرمایشی و نور مناسب برای حضور و مطالعه دانش‌آموزان باشد.»
فقط مطالعه کنید، ولی چگونه؟
همه ما به نوعی عادت کرده‌ایم که متاسفانه دائم به بچه‌هایمان بگوییم خوب درس بخوانید بیشتر مطالعه کنید تا موفق شوید و این رویه در اکثر مدارس هم اتفاق می‌افتد، معلمان دائم به بچه‌ها از تلاش بیشتر برای موفقیت در کنکور می‌گویند ولی آنچه مورد غفلت است چگونگی مطالعه کردن و رسیدن به پیروزی است.
دکتر حمید جمشیدیان استاد دانشگاه در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان ضمن تایید مطلب فوق می‌گوید: «متاسفانه همه به دانش‌آموزان توصیه می‌کنند مطالعه کنید، درس‌های خود را خوب بخوانید تا موفق شوید، ولی کمتر کسی به آنها می‌گوید که چگونه مطالعه کنید تا موفق شوید، چون بی‌تردید روش مطالعه هر درسی با درس دیگر متفاوت است و این یکی از معایب بزرگ آموزشی در کشور محسوب می‌شود.
وی با رد این رویه غلط که از قدیم باب شده که دانش‌آموزان از مقطع راهنمایی به بعد، یا صرفا در مقطع دبیرستان نیاز به راهنما و مشاور تحصیلی دارند، می‌گوید: «این روش در گذشته در نظام آموزش و پرورش مرسوم بود اما، الان معتقدیم بچه‌ها از همان کلاس اول و حتی پیش دبستانی نیاز به راهنمایی دارند. ولی چون در دوران بلوغ (مقطع راهنمایی و دبیرستان متوسطه 1 و 2) فرد چالشی‌تر شده و نیاز بیشتری به پرسش و پاسخ دارد، نقش راهنما در آنجا بیشتر خود را نشان می‌دهد و ضرورت پیدا می‌کند.»
در موفقیت تحصیلی، 20 درصد نیم کره چپ مغز تاثیر دارد که مربوط به استدلال، ارزیابی و قضاوت می‌شود و 80درصد هم نیم کره سمت راست تاثیر دارد که مربوط به چشم‌انداز، صحبت کردن، آرزو، متقاعد شدن، تصویرسازی و مسائل عاطفی است و اعتماد به نفس و انگیزه و تمایل به پیشرفت در درس نیز در قالب این 80درصد می‌گنجد دراین میان یک راهنما می‌تواند به دانش‌آموز بگوید درکجا هست، به کجا می‌رود و چه توانایی‌هایی دارد و در این زمان است که دانش‌آموز راه‌حل را خودش براساس خواسته و توانایی‌های خود پیدا خواهد کرد.
دکتر جمشیدیان با بیان مصداق‌هایی در این خصوص برای تبیین بهتر موضوع اضافه می‌کند: «کارهایی که به یک دانش‌آموز برای پیشرفت تحصیلی می‌گوییم زمان زیادی نمی‌برد فقط نیم کره راست را فعال می‌کند مثل داشتن آرزو... حتی آرزوهای دست نیافتنی؛ آرزو چون یک شور، عشق و هیجان می‌آورد، فرد را با انگیزه‌تر می‌کند. وقتی به او می‌گوییم تو بزرگی، تو قابلیت انجام فلان کار را داری، در واقع او را برای حل مسائل مهیا می‌کنیم.»
وی به یکی از برنامه‌هایی که طرفداران زیادی هم در رسانه ملی در مورد کنکور پخش می‌شود اشاره می‌کند و می‌گوید: «در این سلسله مباحث حل کردن مسئله را به دانش‌آموزان یاد می‌دهد و لقمه حاضر و آماده را به اصطلاح در اختیار فرد قرار می‌دهد، حال آن که باید به بچه‌ها نحوه چگونگی مطالعه کردن و مهارت درک و فهم مطلب را یاد بدهیم نه مهارت تست‌زنی صرف.»