ضرورت بررسی حضور مشاوران متعهد در مقاطع مختلف تحصیلی(بخش دوم)
رفع آسیب‌های تحصیلی با اصول هماهنگ تربیتی(گزارش روز)
جلوه اصلی نظام تعلیم و تربیت به معنای عمیق آن وابسته به نهاد آموزش و پرورش است و آموزش و پرورش که در پی تحقق اهداف متعالی و اسلامی سند تحول بنیادین است باید بر این ساز‌وکار استوار باشد که در شرایط فعلی کمک به دانش‌آموزان در پیشرفت‌های تحصیلی، تقویت انگیزه برای سوق یافتن به سمت علم‌گرایی به جای مدرک‌گرایی، رفع اضطراب‌های تحصیلی، سازش تحصیلی و ایجاد موقعیت‌های شغلی را در اولویت برنامه‌های خود قرار دهد. ایجاد این بستر با همفکری مشاوران متعهد و متخصص قطعاً دست یافتنی است. مشاوران و راهنمایانی که باید در طول سال تحصیلی پابه پای دانش‌آموزان با آنها باشند.
بی‌تردید یکی از نهادهای اجتماعی نهاد آموزش و پرورش است که مسئولیت مهمی در تربیت کودکان، نوجوانان و جوانان بر عهده دارد، نگاه گسترده به نقش آموزش و پرورش به‌عنوان عاملی مؤثر در فعلیت بخشیدن به امکانات بالقوه و ذاتی افراد، انتقال اندوخته و تجارب گذشتگان، ارائه ارزشهای مطلوب، افزایش معلومات و ایجاد مهارتهای لازم در افراد، اهمیت این نهاد اجتماعی را بیش از پیش نشان می‌دهد.
در این میان مهم‌ترین عواملی که در ضرورت فکر راهنمایی و مشاوره و توسعه آن در نظام‌های آموزش و پرورش مؤثر بوده‌اند شامل توجه به اصالت کودک و آموزش و پرورش وی، وجود تفاوت‌های فردی در دانش‌آموزان و ضرورت شناخت، توجه به این تفاوت‌ها در امر آموزش، وجود استعدادهای عمومی و اختصاصی در دانش‌آموزان و ضرورت شناخت و پرورش تدریجی و سنجش آنها و... است و مشاوران با تسهیل جریان رشد همه جانبه فرد، آموزش مهارتهای زندگی فردی، اجتماعی، کاهش و حذف موانع رشد، خودشناسی و محیط شناسی و ارائه سایر خدمات یاورانه و روانشناختی در مدارس نیز نقش بسیار حساسی دارند و دانش‌آموزان به اهداف والایی از طریق این مشاوران می‌رسند.
پیشگیری از افت تحصیلی با کمک مشاوره
دانش‌آموزان در هر یک از مقاطع مختلف تحصیلی به نوعی خاص با مشاور و راهنمای تحصیلی خود سر و کار دارند. در مقطع ابتدایی مشاوران در جهت راهنمایی تحصیلی و در مسیر یادگیری فعالیت می‌کنند ولی در مقطع متوسطه مشاوره شکل دیگری به خود می‌گیرد.
با توجه به آنکه دانش‌آموزان در این مرحله از زندگی، بخش حساس و پرافت و خیز دوران بلوغ را تجربه می‌کنند و با مسئله‌ای به نام جنس مخالف روبه‌رو می‌شوند و شاید در برخی مواقع شاهد افت تحصیلی بین اکثر بچه‌ها باشیم، یک مشاور کارکشته و باتجربه بهتر از هر دوستی می‌تواند دانش‌آموزان را از گزند آفت‌های پیش رودرامان نگه دارد.
خانم نرگسی مادر علی 15 ساله است که در گفت‌وگوی تلفنی با گزارشگر کیهان میگوید: «علی فرزند آخر ما و به اصطلاح ته‌تغاری است، قبل از علی، سه پسر دیگرم را به راحتی و بدون نیاز به مشاور بزرگ کردم، البته با آنها هم مشکلاتی در زمان بلوغشان داشتم ولی آن زمان از این کلاس‌ها ومشاوران تحصیلی خبری نبود، با استفاده از تجربیات بزرگ‌ترها سعی می‌کردم تا آنجا که ممکن بود با آنها یکه به دو نکنم تا آرامش در خانه حاکم باشد ولی این اواخر خیلی بچه‌ها گوش به حرف نبودند، از زیردرس در می‌رفتند و نصایح پدرشان را پشت گوش می‌انداختند، و این طور مواقع گاهی مستأصل می‌شدم. ولی الان خدا را شکر می‌کنم که مشاوران مدرسه خیلی به بچه‌ها کمک می‌کنند و نگرانی‌های ما را هم برطرف می‌سازند.»
به خانم نرگسی می‌گویم مگر مشاوران چه می‌کنند که شما نمی‌توانید انجام دهید، میگوید: «بچه‌ها مخصوصا پسربچه‌ها در سن 12 تا 15 سالگی و حتی بالاتر، خیلی اهل حرف زدن و درددل کردن نیستند، دخترها با مادرشان دوست می‌شوند ولی پسرها این طور نیستند، علی من هم جزو بچه‌هایی است که درون‌گرا هستند. احساس می‌کنم از وقتی او را در مدرسه جدیدش که یک مشاور و راهنمای خوب دارد ثبت‌نام کرده‌ام از نظر رفتاری و تحصیلی خیلی پیشرفت کرده است.
قبلا خیلی منزوی و گوشه‌گیر بود و اهل صحبت کردن نبود، ولی الان علاوه بر آنکه خیلی خوب و سر موقع به درسهایش می‌رسد، در هر اجتماع فامیلی هم حاضر می‌شود و چه بسا در بحث‌های مختلف اجتماعی و اقتصادی هم ورود پیدا می‌کند.»
رفع مشکلات یادگیری به مدد مشاوران
خواهر این خانم که تک فرزند و دختری 13 ساله دارد مشتاق صحبت کردن در مورد سوژه گزارش است. گفت‌وگویی را هم با او انجام می‌دهم. به نکات جالبی اشاره می‌کند و میگوید: «در جلسه انجمن اولیاء و مربیان و آموزش خانواده مدرسه فرزندم شرکت کردم مشاور یک جلسه خصوصی هم با من داشت مشاور از این که نتوانسته‌ام با دخترم یک ارتباط دوستانه‌ای برقرار کنم گله‌مند بود. او به بسیاری از سوالات مقتضای سن دخترم در مورد رابطه با جنس مخالف پاسخهای منطقی داده بود و از من هم خواست که در این زمینه و مسائل مشابه همیشه همراه دخترم باشم تا او با من احساس راحتی کند و به سمت دوستان ناباب کشیده نشود.»
البته این مادر در ادامه به هزینه بالای مشاوران خصوصی هم اشاره‌ای کوتاه می‌کند و میگوید: «سال گذشته برای دخترم که در سال پیش دانشگاهی بود ساعتی 200 هزار تومان مشاور گرفتم ولی امسال که مراجعه کردم مشاور میگوید کمتر از 250 هزار تومان نمی‌گیرم. تازه این قیمت خیلی پایین است، مشاوران دیگر تا ساعتی 350-300 هزار تومان هم هزینه یک جلسه مشاوره دستمزد می‌گیرند!»
براستی اگر مشاوران این همه در رشد تحصیلی و مسائل تربیتی بچه‌ها تأثیر گذارند چرا آموزش و پرورش فکری برای کاهش هزینه‌های تحمیلی بر دوش خانواده‌ها نمی‌کند؟
یک کارشناس علوم تربیتی پاسخ این پرسش را اینگونه می‌دهد: «این قیمتها در قبال پیشرفت‌های تحصیلی و مشورتهایی که به دانش‌آموزان در مسائل آموزشی تربیتی و مهارتهای زندگی داده می‌شود، چیزی نیست. سرمایه‌گذاری برای علم و تربیت بچه فکر نمی‌کنم چیز بی‌ارزشی باشد. اگر والدین امروز برای بچه‌های خود خرج کرده و سرمایه‌گذاری کنند، هرگز فردا نگران آینده او نخواهند بود.»
مهرانه ابوالقاسمی کارشناس علوم تربیتی نیز در زمینه خدمات راهنمایی و مشاوره در دوره عمومی به نکات ارزشمندی اشاره می‌کند و میگوید: «برای پی‌بردن به لزوم گسترش خدمات راهنمایی و مشاوره در دوره‌های مختلف تحصیلی و مشخص نبودن جایگاه و نقش مشاوره در دوره عمومی لازم است تا نیازها و مشکلات دانش‌آموزان در سنین مختلف به دقت بررسی و شناسایی شود زیرا دانش‌آموزان در هر مرحله از تحصیل ویژگی‌های خاص خود و مشکلات خاص آن دوره را دارند.»
وی در ادامه با اشاره به اینکه اگر بتوانیم در هر دوره‌ای از رشد، دانش‌آموزان را یاری کنیم تا آن را به سلامت پشت سر بگذارند و بر مشکلات و ناتوانی‌ها غلبه نمایند میگوید: «آن موقع می‌توانیم امیدوار باشیم که مراحل بعدی را با موفقیت طی کنند. دانش‌آموزان دوره ابتدایی معمولا مشکلاتی در حوزه‌های مربوط به یادگیری پیش رو دارند، دانش‌آموزان دوره راهنمایی نیز در زمینه هویت‌یابی و روابط اجتماعی از جمله رابطه با هم سالان مسائلی را تجربه می‌کنند و افت تحصیلی هم یکی دیگر از دغدغه‌های والدین در این دوران است.»
این کارشناس علوم تربیتی و مشاور تحصیلی در ادامه خاطرنشان می‌کند: «یک مشاور علاوه بر کمک در امر پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان باید در زمینه مسائل عاطفی و روابط اجتماعی نیز دانش‌آموزان را حمایت و راهنمایی نماید.»
به اعتقاد ابوالقاسمی یکی از مواردی که مشاور نقش مهمی را ایفا می‌کند مربوط به مهارتهای ارتباطی و اجتماعی بچه‌ها است. ارتباط با همسالان، والدین، معلمان و... نیاز به مهارت دارد که نوجوان فاقد آن است، لذا مشاور می‌تواند فضایی فراهم کند تا والدین و معلمان همه به یک سو حرکت کنند و تسهیل‌گر جریان رشد دانش‌آموزان باشند.
صادق شاکری پژوهشگر مسائل تربیتی در گفت‌وگو با روزنامه کیهان با اشاره به اینکه دانش‌آموزان نیاز مبرم به راهنمایی و ارشاد کسانی دارند که تعهد کاری داشته باشند، خاطرنشان می‌کند: «مشاوران تحصیلی ما سه عنصر تعهد، تخصص و تجربه را دارند که اگر در جایگاه واقعی خود قرار گیرند یقیناً مشکلات دانش‌آموزان در مسائل آموزشی، انتخاب واحد، مدل درسی، برنامه‌ریزی تحصیلی و مسائل تربیتی و پرورشی حل خواهد شد.»
در مدارسی که روشهای تربیتی آنها ارتباط تنگاتنگی بین مشاوران، مربی پرورشی، مدیران مدارس و اولیاء دارد، و از روشهای هماهنگ تربیتی تبعیت می‌کنند، به راحتی آسیبها مرتفع می‌شود و دانش‌آموزان در فضایی خوب از نظر روحی، روانی و جسمی و با هدف ارتقا سطح کیفی و علمی همچنین ارتقا نگاه مذهبی رشد خواهند کرد و این نتیجه منتج خواهد شد.
شاکری بر این نکته تأکید می‌کند، در حال حاضر در 6 سال اول تحصیلی مشاور نداریم واین خلأ وجود دارد، حال آنکه بچه‌ها از همان سال اول نیاز به مشاور دارند.
دلیل این تأکید را از وی می‌پرسم، میگوید: «اگر در این مقطع تحصیلی مشاور باشد به لحاظ ایجاد هماهنگی بین ارزشهای تربیتی اولیاء و مربیان مدرسه بچه‌ها دچار دوگانگی در مسائل تربیتی نمی‌شوند.»
حرکت دانش‌آموزان در مسیر خدایی شدن
وقتی در مورد آموزش و پرورش صحبت می‌شود همه عناصر باید معطوف به هدف کلان و غایی تعلیم و تربیت باشد.
در نظام اسلامی هدف غایی زمینه‌سازی برای حرکت دانش‌آموز و مسیر خدا گونه شدن است و تعبیری که حضرت امام دارند در اینجا معنی می‌یابد که وظیفه معلم هدایت جامعه به سوی الله است، بنابراین همه تصمیم‌گیری‌ها در آموزش و پرورش باید معطوف به این هدف غایی باشد و باید دید دانش‌آموز در چه مراحلی از زندگی نیازمند چنین هدایتی است آیا در دبیرستان، راهنمایی، دبستان یا مهد کودک؟ دکتر مهدی فیض معاون فرهنگی جهاد دانشگاهی کشور در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان با بیان مقدمه فوق و طرح این سؤال، در پاسخ به ضرورت حضور مشاوران در مدارس در مقاطع مختلف میگوید: «نکته مهم این است که چون در مهد کودک، دبستان و پیش دبستان یک معلم در کلاس حضور دارد به راحتی می‌تواند از عهده مسئولیت آموزش بچه‌ها برآید لذا معلم واحد هم نقش معلم و هم نقش مشاور را دارد و البته انتظار می‌رود هم به والدین و هم به بچه‌ها مشورت‌های تخصصی - کاربردی مبتنی بر آموزه‌های دینی و تجربه عملی دهد. اما وقتی از وضعیت تک معلمی فراتر می‌رویم و چند معلمی مطرح می‌شود استفاده از مشاور لازم و ضروری می‌شود.»
وی با اشاره به اینکه بخشی از وظیفه مشاور این است که معلمان یک پایه را با هم هماهنگ کند میگوید: «مشاور نقش رهبر یک ارکستر را دارد که همه معلمان باید هم‌ساز باشند و یک هدف واحد را به دانش‌آموز توصیه کنند، درست است که هر یک در درس خود تخصص دارد، اما در جنبه هدایتی مدرسه باید یک‌دست و هماهنگ باشد و این یک دستی هم برای دانش‌آموزان ضرورت دارد و هم والدین.»
دکتر فیض که پاره‌ای از اوقات خود را جهت مشاوره‌های تحصیلی و تربیتی در مجتمع آموزشی خواجه نصیرالدین طوسی حضور دارد و به دانش‌آموزان این دبیرستان مشاوره می‌دهد به داشتن تعهد و تخصص کاری مشاوران تاکید زیادی می‌کند و بر این باور است که: «از یک مشاور انتظار می‌رود علاوه بر آنکه نسبت به دانش تخصصی و دانشگاهی رشته خود تسلط داشته باشد، باید نسبت به آموزه‌های دینی هم تسلط داشته باشد. چرا که بسیاری از نیازهایی که در خود احساس می‌کنیم یا فرزندانمان احساس می‌کنند، در آموزه‌های دینی ما مطرح است، بنابراین مشاور باید بتواند در فضای فکری دانش‌آموز خود، یک فضای معنوی و اخلاقی ایجاد کند. معنوی به این معنا که فضای بچه آمیخته با فضای معنوی و آموزه‌های توحیدی و آنچه که بتواند روح بچه را متعالی کند، باشد.» وی که از سال 73 به عنوان یک مشاور، کار تربیتی و آموزشی خود را آغاز کرده و ید طولایی در این زمینه دارد به این مطلب اشاره می‌کند که: «خیلی از بچه‌ها در سنین نوجوانی به دلیل آرمانگرایی، با روش ارائه الگوهای آرمانی بهتر از هر روش دیگر می‌توانند هدایت شوند و به توان خود کنترلی برسند.»
معاون فرهنگی جهاد دانشگاهی می افزاید: «معمولا در روشهای مشاوره رایج، افراد به سمت آسیب‌شناسی و درمان هدایت می‌شوند، در حالی که اگر آموزه‌های دینی مبنای مشاوره قرار گیرد، پیشگیری را مبنا قرار می‌‌دهند و سعی می‌کنند فرد به مرحله بحران نرسد که نیاز به درمان پیدا کند.»
وی در توضیح بیشتر این مسئله مهم میگوید: «مشاورین ما نباید خود را درمانگر ببینند. مشاوران باید خود را هدایت‌گر به سوی نقطه تعالی ببینند و لازمه این تعالی این است که مشاور با آموزه‌های قرآنی و روایات آشنا باشد.»