استقبال مردم از اجرای قانون حمایت از خانواده
نهاد مقدس خانواده به طور معمول پدر و مادرها را به فرزندآوری ترغیب می‌کند. اما برخی مشکلات در سال‌های اخیر مانع از تحقق این خواسته فطری جوانان شده و همین امر کشورمان را به مخاطره پیری جمعیت انداخته است. مخاطره‌ای که همه اهداف استراتژیک کشور را با چالش رو‌به‌رو کرده و خواهد کرد.
هرچند هنوز مشکلات بر سر راه فرزندآوری خانواده‌ها وجود دارد و قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت نیز هنوز پس از 6 ماه به طور کامل اجرا نشده اما آمارها از افزایش میل فرزندخواهی در میان خانواده‌های ایرانی حکایت دارد.
پس از ابلاغ قانون قرار بود نهاد‌های مرتبط برای اجرایی شدن این قانون ظرف 3 ماه به وظایف خود عمل کنند؛ قانونی کلیدی و راهگشا برای حل بحران جمعیت که متاسفانه اغلب بندهای آن هنوز اجرا نشده است.
اعتراض مردم به مشمولین قانون جوانی جمعیت
اجرایی شدن بندهایی از قانون حمایت از خانواده باعث رضایت‌بخشی از مشمولین این قانون شده و از طرفی اعتراض برخی دیگر را برانگیخته است.
اعتراض عمده این دسته از مردم به زمان مقرر مشمولین این قانون برمی‌گردد. آقای حسن ذاکری، دبیر آموزش و پرورش که صاحب 5 فرزند می‌باشد در اعتراض به تعریف مشمولین این قانون به گزارشگر روزنامه کیهان می‌گوید: «متاسفانه قانون حمایت از خانواده که قانون بسیار خوبی در حمایت از خانواده‌هاست، مردم را بدون یک منطق محکم به دو دسته تقسیم کرده و همین امر اعتراض یک دسته را در پی داشته است.»
او می‌افزاید: «به طور مثال اگر خانواده‌ای یک روز قبل از ابلاغ این قانون صاحب فرزند هفتم هم شده باشد نمی‌تواند بهره‌ای از این قانون ببرد اما اگر خانواده‌ای یک روز پس از ابلاغ این قانون صاحب فرزند دوم یا سوم خود شده باشد می‌تواند از تسهیلات آن بهره مند شوند.»
ذاکری با درخواست از مسئولان برای تجدیدنظر در این باره اظهار می‌دارد: «در حال حاضر خانواده‌های زیادی با چنین مشکلی برای بهره‌مندی از این قانون مواجه هستند که اگر یک بررسی کارشناسی صورت بگیرد حتماً منجر به تجدید نظر مسئولان خواهد شد.»
در فضای مجازی نیز درخواست‌هایی به صورت عمومی در این باره مطرح شده و موافقان با تایید آن، نظرات‌شان را مطرح می‌کنند. در این درخواست که در سامانه فارس من منتشر شده، خطاب به دولت و مجلس آمده است: «چرا امتیازات قانون حمایت از جوانی جمعیت، تنها مختص به خانواده‌هایی می‌شود که بعد از سال ۱۴۰۰ دارای فرزند سوم شده‌اند. فکر می‌کنید خانواده‌هایی که پیش از این تاریخ فرزند سوم و چهارم و... به دنیا آورده‌اند نفس‌شان از جای گرم بیرون آمده است و مشکلات مالی و خودرو و مسکن ندارند؟ اطلاع دارید اجاره یک منزل که صاحبخانه قبول کند به خانواده دارای دو فرزند به بالا بدهد چه مقدار سخت و سنگین است؟ اطلاع دارید برای همین یک ماه مبارک، سرویس مدرسه دو، سه دانش‌آموز چه هزینه‌ای را بر دوش این خانواده‌ها گذاشته است؟ اطلاع دارید هزینه کیف و کفش و لباس و دفتر و کتاب دو، سه دانش‌آموز چقدر است؟»
در بخش دیگری از این درخواست آمده است: «خانواده‌هایی که تنها برای جلوگیری از پیر شدن جمعیت کشور و افزایش جمعیت دارای سه، چهار و پنج و بالاتر فرزند شده‌اند نیز در این کشور حقی دارند. درست است که این خانواده‌ها در دولت قبل، بدون چشمداشت و توقعی همه مشکلات مالی را تحمل کرده و بچه‌دار شده‌اند، اما وقتی می‌بینند خانواده‌هایی که سه فرزند دارند تنها با این تفاوت که فرزند سوم‌شان در سال ۱۴۰۰ به بعد به دنیا آمده است از وام قرض‌الحسنه و مسکن و اولویت خودرو بهره‌مند شده‌اند، آزرده‌خاطر و سرخورده می‌شوند. لطفا با تجدیدنظر در قانون جوانی جمعیت، این خانواده‌ها را نیز در نظر
بگیرید.»
حال جمعیت کشورمان خوب نیست
در بودجه ۱۴۰۱ اگرچه اعتباراتی برای این قانون در نظر گرفته شد، تکلیف دخل و خرج این اعتبارات، اما دقیق مشخص نشد؛ این در حالی است که شاخص‌های جمعیتی می‌گویند وضعیت جمعیتی ما خوب نیست؛ و فرصت‌مان برای حل بحران جمعیتی و پیشگیری از پیری زودهنگام کشور و عوارض بی‌شمار آن محدود است. مطابق آمارها میانگین سنی ایران سال به سال بزرگ‌تر و خانواده‌های ایرانی سال به سال کوچک‌تر می‌شوند.
صالح قاسمی، پژوهشگر جمعیت درباره قانون جوانی جمعیت و تاثیر آن بر فرزندآوری خانواده‌ها به خبرگزاری صدا و سیما می‌گوید: «خوشبختانه این قانون نخستین قانون جامعی است که هدفش حمایت از خانواده و فرزندآوری است؛ اولین قانون جامعی که به شکل کاملاً ساختارمند درصدد حمایت از خانواده و فرزندآوری است؛ قانون جوانی جمعیت را من بهترین قانون موجود در دسترس می‌دانم که قدم اول اجرای سیاست‌های کلی جمعیت است؛ این قانون موادی دارد در دو راهبرد کمک‌های مالی و فرهنگسازی. قانونی که بناست در مدت 7 سال اجرا شود. دقیقا 7 سالی که آخرین فرصت‌های جمعیتی کشور را در اختیار ما قرار‌داده است. پس اجرای این قانون بسیار کلیدی و راهگشاست و برای فرار از ابربحران جمعیتی کشورمان هیچ راهی نداریم جز اجرای این قانون.»
به گفته کارشناسان؛ از آنجا که اوج تعداد تولد‌های کشور در دهه ۶۰ اتفاق افتاد و در دهه ۷۰ تعداد تولد‌ها به شدت کاهش یافت، برای اینکه سود جمعیتی متولدین دهه 60 را بتوان فعال کرد، ۵ تا ۶ سال بیشتر وقت نداریم؛ پس از این زمان دهه شصتی‌ها از سنین باروری خارج خواهند شد؛ بنابراین اگر قرار است ساختار جمیعت کشور را نجات دهیم تا زمان از دست نرفته باید این قانون اجرا شود وگرنه کارایی نخواهد داشت.
سال ۹۳ سیاست‌های کلی جمعیت ابلاغ شد؛ نزدیک به 8 سال از آن تاریخ می‌گذرد؛ اما این طرح هیج وقت قانون نشد؛ ضمن اینکه در موسسه aei که یک موسسه مطالعاتی معتبر در دنیاست روی جمعیت کشور‌های جهان مطالعه شده و در آنجا پروفسور نیکلاس ابراشتات می‌نویسد؛ در ۳۰ سال گذشته در کمال حیرت نرخ باروری ایران بیش از ۷۰ درصد کاهش پیدا کرده و این کاهش در طول تاریخ بشر بی‌سابقه است.
قاسمی در این خصوص اظهار می‌دارد: «امروز با میانگین سنی بیش از ۳۳ سال می‌توانیم اعلام کنیم که ایران عزیز ما دیگر ایرانی جوان نیست؛ ایران امروز یک کشور میان سال است که دارد به سرعت به سوی سالخوردگی جمعیت حرکت می‌کند. تا سه دهه آینده با ایرانی رو‌به‌رو خواهیم بود که از هر سه نفر یک نفرش سالمند بالای
60 سال است. می‌توانیم تصور کنیم ایرانی را که قرار است این میزان از سالمندی را تجربه می‌کند. این شاخص‌ها به ما می‌گوید که شرایط ما شرایط خوبی نیست.»
او درباره مهم‌ترین بندهای قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت که تسهیلگر فرزندآوری خانواده‌ها هستند هنوز به مرحله اجرایی نرسیده، تصریح می‌کند: «تا امروز اتفاقی که افتاده این است که متاسفانه هنوز عزم ملی و اراده جدی در دولتمردان برای اجرای این قانون دیده نشده؛
8 ماه از استقرار دولت سیزدهم می‌گذرد. بسیاری از نهاد‌ها و ساختار‌ها جای خودشان را پیدا کرده‌اند. اما همچنان مدیریت جمعیت کشور متولی ندارد و همچنان ستاد ملی جمعیت که بر اساس ماده یک قانون ملی جوانی جمعیت دولت و شخص رئیس‌جمهور موظف است آن را برقرار کند تشکیل نشده است.»
این کارشناس حوزه جمعیت ادامه می‌دهد: «البته اقداماتی انجام شده؛ اما کافی و موثر نیست. مثلاٌ وزارت بهداشت کار‌هایی را شروع کرده است. وزارت رفاه موضوع بیمه مادران خانه‌دار و در واقع اعطای بعضی تسهیلات را آغاز کرده. بیمه زوج‌های نابارور بناست اعمال شود، اما چیزی که مهم است این است که مدیریت کشور باید یک متولی، یک قوه عاقله داشته باشد که هنوز ندارد.
به نظرم این مهم‌ترین تکلیف قانونی دولت است که همچنان روی زمین مانده است و تا وقتی این ستاد تشکیل نشود ما برنامه اقدام جدی برای همه دستگاه‌ها در اختیار نخواهیم داشت؛ ضمن اینکه مجموعه‌ای که این برنامه را رصد کند و میزان پیشرفت را گزارش بدهد و اصلاح رویکرد بدهد در اختیار نداریم و واقعاً توجیهی ندارد که چرا هنوز این ستاد تشکیل نشده است.»
تجربه موفق سایر کشورها
بر اساس آمارهای بین‌المللی بیش از
۶۵ درصد از کشور‌های جهان در حال اجرای سیاست‌های جمعیتی هستند؛ مصادیق بسیار موفقی هم وجود دارد؛ هم در بین کشور‌های غربی و هم در بین کشور‌های شرقی.
به گفته قاسمی دو راهبرد اصلی به صورت مشترک در سیاست‌های موفق وجود داشته است؛ یکی رفع موانع اقتصادی خانواده‌ها و دیگری اصلاح نگرش آنها یعنی فرهنگسازی؛ تجارب موفقی هستند که به سادگی می‌توانند بومی‌‌سازی و در کشور ما اجرا شوند؛ مثلاً در تعدادی از کشور‌های موفق جمعیتی مثل روسیه که نرخ رشد منفی جمعیت را تجربه کرد، با اعمال یک‌سری سیاست‌های دقیق نرخ رشد مثبت شد و الان به یک نرخ رشد پایدار رسیده است.
دانمارک از جمله کشور‌هایی است که به نرخ پایین باروری یک و نیم رسید، اما توانست با اعمال سیاست‌های دقیق جمعیتی نرخ باروری‌اش را به یک و هشت دهم افزایش دهد و هدف‌گذاری‌اش حدود دو و دو دهم فرزند است. سنگاپور هم از این دست کشورهاست که موفق شد. این کشورها جزء کشور‌هایی هستند که در کنار امتیازات مالی کار‌های رسانه‌ای و جریان‌سازی‌های فرهنگی بسیار جدی را در دستور کار داشتند.
این کارشناس مسائل جمعیت در پایان با اشاره به مهم‌ترین بندهای قانون جوانی جمعیت که هنوز اجرا نشده و اجرای آنها فوریت دارد، اظهار می‌دارد: «من فکر می‌کنم بخش بیمه بانوان خانه‌دار خیلی بخش مهمی است. اعطای تسهیلات بانکی و هدیه تولد که باز در قانون بودجه ۱۴۰۱ آمده هم مهم است. اعطای زمین هم مهم است؛ مهم‌ترین دستگاهی که باید با تمام قوا وارد این میدان شود، وزارت بهداشت است؛ من قائلم که شخص وزیر بهداشت و همه معاونانش باید برای همه اقدامات وزارتخانه یک پیوست جمعیتی شفاف داشته باشند. اما در کنار این کار‌ها، رفتار‌ها و قوانین معارض باید حذف شوند و نباید شاهد اتفاقات متناقض در کشور باشیم؛ از طرفی قانون جوانی جمعیت را داشته باشیم مثل تعلیق اجرای بعضی از بندهای این قانون که در وزارت بهداشت اتفاق افتاد و زنانی که برای گذراندن طرح خودشان می‌توانستند شیفت‌های شبانه را نروند، اما رفتند؛ در واقع می‌خواهم بگویم که ما هیچ پیامی مخالف فرزندآوری نباید در کشور داشته باشیم.»