تلاش همگانی برای سوادآموزی دیجیتال

قاسم رحمانی
کرونا نشان داد که سوادآموزی دیجیتال یک ضرورت است به خصوص برای بزرگسالان.
منظور از سوادآموزی دیجیتال آموزش سواد متعارف از طریق آنلاین یا اینترنت نیست بلکه آموزش استفاده از ابزارهای دیجیتال و اصطلاحات و مفاهیم فضای وب و آشنایی با محتواهای اینترنتی و نحوه استفاده از آن است، این امر نیاز به تشکیلات و قانون خاص دارد و مراکز امن به لحاظ اخلاقی باید پیشرو باشند.
اگر قرار است از فضای وب استفاده صحیح صورت بگیرد، داشتن سواد دیجیتال لازم است البته بدون اینکه از این مسیر دچار آلودگی‌های ضداخلاقی شویم.
امروزه با وجود هزاران و بلکه میلیون‌ها سایت، اپلیکیشن، افزونه‌های مرورگر و پلتفرم‌های گوناگون، یادگیری سواد دیجیتال یک ضرورت است. با توجه به اینکه کمتر از 10 درصد مردم ایران سواد متعارف ندارند پس نهضت سوادآموزی بهتر است در کنار محو کامل بیسوادی به طرف سوادآموزی دیجیتال به معنای آموزش کار با ابزار و فضای وب برود.
در شماره نخست گزارش بر ضرورت نهضت سوادآموزی دیجیتال تاکید شد و در این گزارش به راهکارهای گسترش این نوع سواد می‌پردازیم.
پیش‌نیاز سوادآموزی دیجیتال
پیش نیاز سوادآموزی دیجیتال آشنایی حداقلی با زبان انگلیسی است اما تجربه همگانی نشان می‌دهد آموزش و پرورش
در زبان آموزی موفق نبوده است حتی در مدارس غیرانتفاعی با شهریه‌های نجومی.
رضا حقی؛ کارشناس فضای مجازی می‌گوید:« بسته به عمق کاری که یک فرد در فضای دیجیتال می‌خواهد انجام بدهد باید زبان یاد بگیرد. برای کسب حداقل سواد دیجیتال، فراگرفتن حداقل‌های زبان انگلیسی عمومی و زبان تخصصی دیجیتال لازم است. این امر کمک می‌کند حداقل معنای آیکون‌های صفحه وورد و کلماتی چون ادمین را بفهمیم.»
اولویت سوادآموزی دیجیتال برای مادران
بررسی‌ها نشان می‌دهد کم‌سوادی یا بیسوادی دیجیتال در افراد بالاتر از30 سال بیشتر است. بنابراین بزرگسالان باید از طریق نهضت سوادآموزی دیجیتال دارای سواد اینترنتی و دیجیتالی شوند.
نرگس میرزایی؛ کارشناس فضای مجازی به گزارشگر کیهان می‌گوید: «مادران به دلیل عهده‌دار بودن تربیت فرزندان، در اولویت سوادآموزی دیجیتال هستند. وقتی سواد دیجیتال داشته باشند مزایا و معایب فضای وب را خیلی خوب متوجه می‌شوند و می‌توانند حضور فرزندان خود در اینترنت را جهت‌دهی کنند ولی مادری که حتی روشن کردن رایانه یا لپ‌تاپ را هم بلد نیست چگونه می‌خواهد فرزند خود را در این فضای پرفایده و پرخطر، مدیریت کند؟»
سارا جهانبخش؛ دیگر کارشناس فضای مجازی می‌گوید:«در آموزش مجازی دوران کرونا همه متوجه شدند که بچه‌ها توانایی استفاده از ابزار و محتوای دیجیتال را نداشتند و بار آموزش کودکان بر دوش والدین به خصوص مادران قرار گرفت. از طرفی کودکان تا سواد متعارف را پیدا نکنند نمی‌توانند از فضای دیجیتال استفاده کنند. بنابراین سوادآموزی دیجیتال برای والدین مقدم بر فرزندان است. کودکان بهتر است با اینترنت کودک آشنا شوند و از سیکل اول دبیرستان، سوادآموزی دیجیتال را شروع کنند.»
وظیفه آموزش و پرورش
آموزش و پرورش در آموختن زبان عربی و انگلیسی به دانش‌آموزان موفق نبوده است. این امر حتی در مدارس غیرانتفاعی با شهریه‌های نجومی هم دیده می‌شود.
بنابراین در آموزش سواد دیجیتال هم خیلی نمی‌توان انتظار زیادی از آموزش و پرورش داشت مگر اینکه تحولی بنیادین در امر آموزش زبان و دیجیتال در مدارس به وجود آید.
مهرداد رستمی؛ دبیر کامپیوتر یک هنرستان در تهران می‌گوید:« دانش‌آموزان ابتدایی در مدرسه باید با اینترنت کودک آشنا و در راستای آن جهت‌دهی شوند. والدین چون آموزش ندیده‌اند، توانایی این کار را ندارند. آموزش و پرورش با همکاری وزارت ارتباطات، اینترنت کودک را فراهم کنند. سپس از همان سالی که زبان آموزی را شروع می‌کنند، سوادآموزی دیجیتال را هم آغاز کنند.»
او می‌افزاید: « اگر آموزش و پرورش عزم جدی در سوادآموزی دیجیتال به کودکان داشته باشد، آنها از کلاس‌های خصوصی با انواع مخاطرات، بی‌نیاز می‌شوند و والدین هم مشکلات کمتری در راه آموزش مجازی فرزندان خود خواهند داشت.»
یکی از دلایل بی‌میلی بچه‌ها به آموزش مجازی، بیسوادی دیجیتال است. شاید آموزش مجازی برای کودکی که هنوز سواد متعارف را ندارد سخت است.
طبق یک گزارش، نزدیک به 62 درصد کودکان در سراسر جهان، تجربه آنلاین منفی داشته‌اند. در همین حال، چهار نفر از 10 نفر از این تجربیات، چیزی جدی مانند ابتلا به سایبری یا تماس با یک غریبه داشته‌اند و 74 درصد از بچه‌ها با حساب‌های رسانه‌های اجتماعی چیزی ناخوشایند یا معنی‌داری تجربه کرده‌اند. با این حال، با وجود این حقایق یک‌چهارم نوجوانان گزارش می‌دهند که والدین آنها هیچ نظری ندارند که آنها آنلاین هستند.
تکلیف دانشگاه‌ها
بسیاری از دانشجویان اگر نگوییم بیسواد دیجیتال هستند در این زمینه کم‌سوادند به طوری که دیده شده بعضا در ثبت‌نام‌های الکترونیک ترم دانشگاهی هم به مشکل می‌خورند. کم‌سوادی دیجیتال در برخی استادان دانشگاه هم وجود دارد!
میثم میرزایی؛ کارشناس فضای مجازی می‌گوید: «همان‌طور که سوادآموزی متعارف در کشور ما اجباری شد باید سوادآموزی دیجیتال هم اجباری شود. البته امروزه کمتر کسی است که از اهمیت سواد دیجیتال غافل باشد اما برخی در یادگیری تنبلی می‌کنند. سوادآموزی دیجیتال باید جزو دروس دانشگاهی باشد، بلکه دانشجو در پایان دوره کارشناسی باید به صورت عملی توانایی کار با ابزار دیجیتال را داشته باشد.»
همچنین یکی از مراکزی که می‌تواند در سوادآموزی دیجیتال نقش‌آفرینی کند، مراکز فنی حرفه‌ای است. مصطفی شهری؛ حرفه آموز می‌گوید:«مراکز فنی حرفه‌ای در انتقال مهارت به نوجوانان و جوانان، موفق‌تر از دانشگاه‌ها هستند. اگر کسی می‌خواهد حرفه‌ای بیاموزد و وارد بازار کار شود بهتر است به جای دانشگاه به این مراکز بیاید. بهترین جا برای سوادآموزی دیجیتال و در مرحله بعد مهارت آموزی برای اشتغال دیجیتال، مراکز فنی حرفه‌ای است.»
اهمیت مساجد و بسیج
در سواد‌آموزی دیجیتال
بسیج در تمام امور عام المنفعه و پیشرو بوده است. یکی از بهترین جاها برای سوادآموزی دیجیتال پایگاه‌ها و کانون‌های فرهنگی بسیج است.
یک فرمانده پایگاه بسیج می‌گوید:« بسیج از سال‌های دهه هفتاد به آموزش سواد دیجیتال برای جوانان و نوجوانان پرداخته است. این آموزش‌ها در دوران شهید حجازی، جهش یافت و اکنون بسیج، بهترین آموزش دهندگان را در وب، اینترنت و به طورکلی سوادآموزی دیجیتال دارد. اغلب این آموزش دهندگان، جوان هستند و خودشان هم در بسیج آموزش دیده‌اند.»
مسئول یک پایگاه بسیج در اهواز هم می‌گوید:«در بسیج، بچه‌ها به شکلی سالم و به دور از مسائل ضداخلاقی با اینترنت آشنا می‌شوند و آموزش می‌بینند. پیوند بسیج و مسجد؛ موجب می‌شود که آموزش‌ها با مفاهیم اخلاقی و دینی باشد و بچه‌ها به نماز و آداب دینی علاقه مند شوند. البته در برخی مساجد کلاس‌های زبان و جبرانی مدارس هم وجود داشت که در دوران کرونا تعطیل شد اما می‌تواند دوباره احیا شود. در مراکز بسیج، بچه‌ها زبان و کامپیوتر را واقعا یاد می‌گیرند و تا مرحله طراحی نرم‌افزار و ساخت کلیپ هم پیش می‌روند.»
او می‌افزاید:«ما در فضای مجازی حرف‌های بیشتری نسبت به دشمنان داریم. اگر در فضای مجازی قوی شویم و زبان و اینترنت بلد باشیم می‌توانیم بر مردم غرب تاثیر بگذاریم. اگر عربی و فضای وب را بلد باشیم می‌توانیم جلوی انحراف افکار عمومی جهان عرب را بگیریم. در این زمینه بسیج پیشرو بوده است و به این ابزار کاملا مسلط است.»
تعیین حداقل سواد دیجیتال و معایب آن
«تعیین ضوابط فعالیت در فضای وب و دیجیتال با شورای عالی فضای مجازی است. بنابراین تعیین قوانین و ضوابط سوادآموزی دیجیتال وظیفه این شوراست که بهتر است هر چه زودتر انجام بدهد. تعیین حداقل سواد دیجیتال و سازوکارها آموزش آن از وظایف شورای عالی فضای مجازی است.»
این را رضا صابریان کارشناس فضای مجازی می‌گوید و تصریح می‌کند:«تعیین شفاف محتوای مجرمانه و اجرای قانون در مباحث مربوط به فضای وب وظیفه شورای عالی فضای مجازی است و این مسئله به سهولت سوادآموزی دیجیتال کمک شایانی می‌کند. همچنین تشویق و الزام توامان افراد به داشتن حداقل سواد دیجیتال، از جمله ملزومات گسترش سوادآموزی دیجیتالی است.»
یکی از دلایل بدبینی مردم به فضای مجازی، غلبه عیب‌های آن بر مزایا در کشور ماست.
بهرام علیزاده؛ کارشناس فضای مجازی می‌گوید:«انتقال فرهنگ ضد اخلاقی، وارداتی بودن تجهیزات سخت‌افزاری دیجیتال در ایران که بهانه‌ای برای انتقال مفاهیم ضداخلاقی می‌شود، فرار بچه‌ها از تحصیل، اعتیاد به اینترنت، افتادن تکالیف مدرسه به دوش والدین، کم کاری مدارس و افتادن بار آموزش دانش‌آموزان به عهده والدین از جمله دلایل بدبینی مردم ایران به سواد دیجیتال است،حال آنکه فواید آن در سرعت بخشیدن به کارها لمس می‌کنند اما غلبه معایب بر مزایا، سوادآموزی دیجیتال را از فهرست اولویت‌ها خارج می‌کند.»
او می‌افزاید:«هزینه‌های بالا، فراهم نبودن امکانات سخت‌افزاری به خصوص در روستاها و شهرهای محروم و احتمال ترک تحصیل دانش‌آموزان، دور شدن از جمع و... از دیگر دلایل خروج سوادآموزی دیجیتال از اولویت‌هاست.»
مطالب بسیار درباره سوادآموزی دیجیتال
درباره سوادآموزی دیجیتال مباحث زیادی را کارشناسان مطرح می‌کنند. از جمله اینکه کارشناسان می‌گویند؛ در مدارس هنوز بچه‌ها سواد متعارف را یاد نگرفته اما می‌خواهند آموزش مدرسه و دانشگاه را آنلاین کنند. برخی همچنان آموزش را هزینه می‌دانند. در سخن می‌گویند آموزش سرمایه‌گذاری است اما در عمل آن را هزینه می‌بینند بنابراین به دنبال حذف کلاس‌های درس برای کاهش هزینه‌ها هستند.
برخی کارشناسان می‌گویند؛ این را از کشورهای غربی گرفته‌اند بی‌توجه به اینکه آنها با کلاس و مدرسه پیشرفت کرده‌اند و حالا آموزش آنلاین را روی کشورهایی نظیر ایران آزمایش می‌کنند. مثل مشاغل اینترنتی که برای کشورهای پیشرفته که مشاغل فیزیکی اشباع شده خوب است اما در ایران افزایش بیکاری به دلیل استفاده نکردن از منابع و توسعه نایافتگی است نه کمبود شغل‌های مجازی. برخی می‌گویند وجود یک رئیس‌جمهور آشنا با فضای وب که خود در فضای مجازی فعال است، می‌تواند کمک شایانی به تشکیل نهضت سوادآموزی دیجیتال بکند.
کارشناسان می‌گویند؛ آنچه باید در سوادآموزی دیجیتال در سطوح بالاتر بیاموزیم؛ آشنایی با شبکه‌های اجتماعی، اخلاق و مسئولیت اجتماعی در دنیای دیجیتال، شناخت و تحلیل فرهنگ‌های دیجیتال، حریم شخصی،مهارت همدلی در فضای دیجیتال بهداشت و سلامت در فضای آنلاین، سرگرمی و تحلیل بازی‌ها در فضای دیجیتال و سبک زندگی دیجیتال است. هر یک از بحث‌های فوق، نیازمند تشریح جزئیات فراوان است و در چند صد کلمه، نمی‌توان هیچ کدام را معرفی کرد اما آشنایی کلی لازم است. کسب درآمد در فضای آنلاین و از فضای آنلاین دیگر فایده فضای دیجیتال است. الگوهای بسیار گسترده‌ای برای کسب درآمد از فضای آنلاین وجود دارد که به سواد دیجیتال نیازمند است. از طراحی سایت برای دیگران یا مدیریت اکانت‌های شبکه‌های اجتماعی آنها تا راه‌اندازی کسب و کارهای مستقل. همچنین تبلیغات دیجیتال را هم می‌توان به عنوان زیرمجموعه‌ای از بحث کسب درآمد از این فضا مورد توجه قرار‌ داد.