پرسش:

از منظر آموزه‌های وحیانی مواردی را که ما آنها را شر می‌پنداریم و حیات انسان‌ها را به خطر می‌اندازند، چه آثار و فوایدی برای آنها در قرآن کریم مطرح شده است؟

پاسخ:

در بخش نخست پاسخ به این سوال به ماهیت شرور و فایده مرگ پرداختیم. اینک در ادامه دنباله مطلب را پی می‌گیریم.

2- فایده مصیبت‌ها و گرفتاری‌ها

چیزهایی که ما آنها را بد می‌دانیم و خیال می‌کنیم که صد درصد بد هستند، این‌طور نیست که واقعا بد باشند بلکه تازه همان بدها هم منشأ خوبی‌ها هستند، و خیلی از چیزها هم خوبی دارند و هم بدی ولی خوبی‌هایشان بر بدی‌هایشان می‌چربد. در این زمینه آیه قرآن راجع به فواید مصیبت‌ها و سختی‌ها و شداید فرموده: ما شما را آزمایش می‌کنیم به چیزی از بیم (یعنی عدم امنیت و ترس از دشمن، به اینکه دشمن داشته باشیم و بیم دشمن در ذهنمان باشد) و به گرسنگی و سختی و کسری در مال و ثروت و فقر و کسری در نفوس و جان‌ها و کسری در میوه‌ها، ما شما را گرفتار این‌جور مصائب و سختی‌ها می‌کنیم (پشت سر این سختی‌ها و مصائب بشارت ذکر می‌کند) بشارت بده به کسانی که در مقابل این سختی‌ها خویشتن‌داری می‌کنند. خویشتن‌داری که مبتنی بر ایمان به خدا است. وقتی که انواع این سختی‌ها را می‌بینند فورا متوجه خدا می‌شوند و می‌گویند: همه ما از آن خدا هستیم و به سوی او بازگشت می‌کنیم. این گروه افراد هستند که رحمت‌های الهی شامل حال‌شان می‌شود.(بقره - 155)

این آیه سختی‌ها و مصائب را زمینه بسیار مفیدی برای کسانی که بتوانند در این سختی‌ها و مصائب، مقاومت و ایستادگی و خویشتن‌داری کنند معرفی می‌کند، و انسان می‌تواند در پرتو این سختی‌ها و مصائب و گرفتاری‌ها به یاد خدا بیفتد و خالق و ناجی خود یعنی خدا را از این سختی‌ها و گرفتاری‌ها از یاد نبرد. قرآن کریم در آیه دیگر به فواید گرفتاری‌ها و فتنه‌ها و شرور اشاره می‌فرماید: «ونبلوکم بالشر و الخیر فتنه و الینا ترجعون» ما شما را آزمایش می‌کنیم، هم به شرور (مقصود همین بدی‌ها و چیزهایی است که به آدم ضربه می‌زند) و هم به خیرات و نعمت‌ها که هم آن مایه آزمایش و امتحان است، یعنی آن را که شما خیر می‌نامید صد درصد نباید بگویید خیر است و آن را که شما شر می‌نامید صد درصد نباید بگویید شر است. خیر بودن واقعی و نهایی خیر و شر بودن نهایی شر بستگی دارد. به نحوه استفاده‌ای که شما از آن می‌کنید، یا به نحوه برخوردی که با آن می‌کنید. ای‌بسا چیزی خودش خیر و نعمت است، و ما که آن را به شما می‌دهیم جنبه امتحانی دارد و همین خیر سبب فساد شما بشود. شر هم جنبه امتحانی دارد و ای‌بسا همین شر منشأ صلاح شما بشود. «عسی ان تکرهوا شیئا و هم خیر لکم  عسی ان تحبوا شیئا و هو شر لکم»(انبیاء - 35)

3- فایده شیطان

همیشه در دنیا دو دعوت وجود دارد. از یک طرف دعوت به خیر و صلاح و از طرف دیگر دعوت به شر و فساد، و این انسان است که در میان این دو دعوت باید به حکم اختیار خودش دعوت به خیر و صلاح را بپذیرد، و مصداق این آیات قرآنی است: «وهدیناه النجدین» ما دو راه را به او نشان دادیم (بلد- 10) 

«انا هدیناه السبیل اما شاکراً و اماکفوراً» ما انسان را به راه (خدا و رشد و تعالی) هدایت کردیم، یا او از این راه تبعیت کرده و شکرگزاری می‌کند و یا اینکه  نافرمانی کرده و کفر می‌ورزد (دهر - 3). اگر در وجود انسان نفس اماره نبود و اگر در خارج از وجود انسان، شیطان که الهام‌بخش به نفس اماره است نبود، اگر دعوت به شر و فسادی نبود و اگر امکان شر و فساد در انسان نمی‌بود، خوبی هم نبود. برای اینکه خوبی آن وقت خوبی است که انسان هم امکان خوبی را داشته باشد و هم امکان بدی، و از میان خوبی و بدی،‌خوبی را انتخاب کند. اما اگر راه بدی در وجود انسان بسته باشد و اگر به جای «فالهمها فجورها و تقویها» (شمس-8) فقط «الهمها تقویها» باشد، یعنی اگر میل به تقوا در وجود انسان باشد ولی میل به فجور نباشد، آن تقوا دیگر تقوا نیست. تقوا آن وقتی تقوا است که انسان در حالی که میل به فجور و دعوت به فجور در او هست، تقوا و عدالت را انتخاب کند.

ادامه‌دارد