اضطراب رعایت پروتکل‌های بهداشتی قبل از بیماری کرونا و در مرحله پیشگیری، اضطراب درمان حین درگیری کرونا، مرگ عزیز یا عزیزان بر اثر ابتلا به کرونا، سوگواری در تنهایی، چالش اداری در تحویل جسد، رعایت اصول قرنطینه، سوگ بی‌همدردی و سوگ ناشی از چند مرگ در یک خانواده از جمله چالش‌هایی هستند که این روزها برخی از مردم با آن دست‌به‌گریبان هستند. مسائل روحی در شرایط همه‌گیری کرونا زمانی تشدید می‌شود که با مرگ ناگهانی عزیزی رو‌به‌رو می‌شویم.
مراقبت از سلامت روان در طول پاندمی کرونا ویروس از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. مهم‌ترین مورد در چنین شرایطی این است که به خودتان اجازه دهید تا آنچه را که برای شما اتفاق می‌افتد تصدیق و احساس کنید و آن را با سیستم حمایتی و حامیان خود در میان بگذارید. خوب فکر کنید که چه کسی ممکن است بهترین کسی باشد که برای پشتیبانی از شما در هرآنچه که تجربه می‌کنید، یاریگرتان باشد؟ شما در واقع به کسی احتیاج دارید که با او صحبت کنید و افکار، احساسات و نگرانی‌های خود را با او در میان بگذارید.
مواظب باشیم وقتی با سوگوارها صحبت می‌کنیم در نقش یک درمانگر فرو نرویم و صرفاً حامی باشیم. یعنی به فرد سوگوار اطمینان دهیم که می‌دانیم شرایطش سخت است و او را درک می‌کنیم. ممکن است فرد سوگوار از احساساتش به شما بگوید مثل اینکه قلبم دارد می‌ایستد یا نفسم بالا نمی‌آید. به او اطمینان دهید که ‌این‌طور نیست و به او تسکین دهید.
خانواده بیماران کرونایی
نیازمند روان‌شناس
گفته می‌شود بی‌توجهی به اخبار کذب فضای مجازی اثرگذار در بهبود شرایط روحی مبتلایان است.
مرجان امیری یک بهبودیافته کرونایی با اشاره به شرایط بد روحی خانواده‌های کرونایی می‌گوید: «در چنین مواقعی خانواده بیمار روحیه خود را می‌بازند و نیاز به حمایت دارند که در فرایند درمان به این مهم توجه نشده است.»
وی انتشار مطالب کذب در فضای مجازی را در تضعیف روحیه افراد بسیار مؤثر دانسته و می‌افزاید: «من بر اساس تجربه خودم می‌گویم، در حین بیماری کمتر سراغ آمار مرگ‌ومیر و اخبار تنش‌زا بروید. به چشم خودم دیدم که نبودن در فضای مجازی و برخی خبرها و شایعات موجود در آن در روند بهبود شرایط روحی خانواده بیماران مبتلا بسیار تأثیرگذار است.»
وی استرس ناشی از اخبار دروغ در شبکه‌های اجتماعی را عامل تضعیف سیستم ایمنی بدن و روحیه افراد دانسته و بیان می‌کند: «در شرایط فعلی، خانواده بیماران مبتلا به کووید ۱۹ به فضایی آرام و خدمات حمایتی روان‌شناسی نیاز دارند.»
سودابه شاکری یک بهبودیافته کرونایی از تجربیات خود برایمان چنین می‌گوید: «کرونا از آنچه که دیده و شنیده بودم خیلی بدتر و سخت‌تر بود. ۳ روزی که بیمارستان بودم، اصلاً فکر نمی‌کردم دوباره حالم خوب شود. اتاقم جدا بود، ولی می‌دیدم بیماران بدحالی را که به آی‌سی‌یو می‌بردند یا صدا‌هایی را می‌شنیدم که فردی فوت شده بود. واقعاً شرایط روحی بدی داشتم. از طرفی بچه‌هایم را ندیده بودم و دل‌تنگی از خانواده حالم را بدتر می‌کرد.»
وی ادامه می‌دهد: «بعد از چند روز به نقاهتگاه منتقل شدم. سخت‌ترین و تلخ‌ترین روزهای زندگی‌ام را تجربه کردم، چون از خانواده‌ام دور و به‌شدت بیمار بودم. این اتفاق به‌قدری برایم درس شده که فقط در مواقع ضروری از خانه خارج می‌شوم.»
همزمان با صحبت‌های این خانم، همسرش می‌گوید: «این ۲۰ روز که از همسرم دور بودیم، خودمان را در خانه قرنطینه کردیم. نگهداری بچه‌ها و فشار روحی سنگین، شرایط سختی را ایجاد کرده بود. در حال حاضر حقیقتاً نیازمند کمک مشاوره‌ای برای سلامت روان خانواده‌ام هستم؛ چرا برای این خدمات هیچ تسهیلاتی در نظر گرفته نشده است؟»
چطور در رعایت پروتکل‌های بهداشتی وسواسی نشویم؟
اختلال اضطراب دارای علائم بالینی همچون تهوع، سردرد، درد معده، روده تحریک پذیر و... است، افزایش ضربان قلب، اختلال در تنفس،
لرز و رعشه از دیگر مشکلات جسمانی فرد مضطرب‌اند. بی‌شک رفتار عاقلانه و آگاهانه در مقابل کرونا موجب می شود به این بیماری مبتلا نشویم. در شرایط فعلی، فکرکردن به اینکه کرونا نمی گیریم، از دست ما خارج است و اضطراب و استرس ایجاد می کند، اما فکرکردن به رعایت پروتکل‌های بهداشتی کاملاً دست ماست و استرس را دور می کند.
فرحناز نوبخت راد متخصص اعصاب و روان، اضطراب را یک اختلال روانی شایع هم در سنین کودکی و نوجوانی و هم در سنین بزرگسالی دانسته و می‌گوید: «در این حالت فرد دچار استرس و تشویش و دلهره مفرط می شود، به‌طوری‌که در فرایندهای مختلف زندگی نمی تواند خودش را کنترل کند و اُفت عملکرد دارد.»
این متخصص اعصاب و روان، افکار و نگرش‌های افراد را موجب ایجاد اختلال اضطراب دانسته و تصریح می‌کند: «فردی که دچار اضطراب می شود در کنار علائم جسمی، با یکسری افکار و نگرش‌ها در خلقیات و روحیات و رفتارش مواجه است.
نوبخت راد، با بیان اینکه از هر چهار نفر یک نفر به اختلال اضطرابی مبتلاست، عنوان می‌کند: «چنین افرادی همواره دچار نگرانی مفرط هستند و از طردشدن، اشتباه کردن، ناتمام گذاشتن کارها و... می ترسند، حساس و زودرنج هستند و کابوس‌های شبانه دارند و گاهاً این اضطراب و نگرانی خودشان را با عصبانیت بروز می دهند.»
وی پرخاشگری را از دیگر نشانه‌های اختلال اضطراب دانسته و بیان می‌کند: «افراد مضطرب به‌ویژه کودکان در فرایندها و فعالیت‌های گروهی شرکت نمی کنند و دیگران آنان را افراد ساکت و مؤدب می دانند، درحالی‌که این روحیه نشئت گرفته از مشکلات اضطرابی است و چنین افرادی از انجام کارها هراس دارند.»
این روانپزشک، با بیان اینکه شرایط شیوع ویروس کرونا موجب تشدید علائم و نشانه‌های اختلال اضطرابی در افراد شده است، خاطرنشان می‌کند: «افراد مضطرب همواره احساس می کنند به کرونا مبتلا شده‌اند و افکار منفی درباره عاقبت بیماری خود دارند و بدترین نتیجه را می بینند، لذا همین افکار موجب می شود عملکرد مثبتی در سطح خانواده و جامعه نشان ندهند.»
وی اضطراب جدایی (به‌ویژه در کودکان)، اضطراب گنگی انتخابی، اضطراب منتشر، هراس (پانیک)، گذرهراسی و... را از جمله اختلالات اضطرابی دانسته و یادآور می‌شود: «وسواس جبری افکار و اعمال تکرارشونده ای هستند که به‌ویژه در این روزهای همه گیری به صورت شست وشوی مکرر دست‌ها، چک کردن مداوم اخبار مربوط به کرونا، انجام آزمایش‌های مختلف کرونایی و... بروز می کند.»
نوبخت راد، از افراد مضطرب دارای وسواس خواست به اخبار درست از منابع موثق تکیه کنند و می‌گوید: «باید یاد بگیریم به مسائلی که قابلیت کنترل دارند، بیندیشیم، زیرا اگر به افکاری بپردازیم که قابل‌کنترل نیستند، دچار استرس می شویم. در شرایط فعلی، فکرکردن به اینکه کرونا نمی گیریم، از دست ما خارج است و اضطراب و استرس ایجاد می کند، اما فکرکردن به رعایت پروتکل‌های بهداشتی کاملاً دست ماست و استرس را دور می کند.»
وی می‌افزاید: «در پروتکل‌های بهداشتی آمده که دست‌ها ۲۰ ثانیه شست وشو شود؛ نه بیشتر و دست‌های آلوده را نباید به صورت و دهان و بینی و چشم بزنیم، لذا باید همین‌اندازه را رعایت کنیم تا دچار وسواس نشویم.»
این متخصص اعصاب و روان، شست و شو را شایع ترین وسواس دانسته و اضافه می‌کند: «این نوع وسواس در برخی از افراد از گذشته وجود داشته و در حال طی مراحل درمان هستند، اما بروز کرونا موجب تشدید علائم وسواس آنان شده است، لذا افراد وسواسی روند درمان خود را پیش ببرند و
بر اساس پروتکل‌های بهداشتی عمل کنند.»
وی همچنین از افراد مضطرب می‌خواهد در پایان روز فهرستی از افکار منفی خود تهیه و روزانه آن را مرور کنند و یادآور می‌شود: «افراد باید یک سنجش از میزان اثرگذاری افکار منفی بر روحیه و خلقیات خود داشته باشند و تفکرات مثبت را در فهرست مذکور بگنجانند.»
نوبخت راد، به نقش والدین در ایجاد افکار منفی برای فرزندان اشاره کرده و ادامه می‌دهد: «اگر والدین اضطراب و استرس و افسردگی داشته باشند، افکار منفی در فرزندان هم خودش را نشان می دهد لذا والدین بر اساس رده سنی فرزندان اطلاعات کافی، مناسب و درست درباره کرونا در اختیارشان قرار دهند.»
این روانپزشک اظهار می‌دارد: «اگر خانواده‌ها در شرایط کرونایی توانایی مقابله با استرس خود را ندارند و نمی توانند اضطراب خودشان را مدیریت کنند، حتماً از یک روان‌شناس یا روانپزشک مشورت بگیرند تا آرامششان بیشتر حفظ شود.»
کاهش ایمنی بدن
ثمره اضطراب و افسردگی ناشی از کرونا
حسین بهلولی روان‌شناس بالینی می‌گوید: «هرقدر افراد به لحاظ روحی تحت تأثیر کرونا قرار گرفته و دچار افسردگی و اضطراب شوند، این موضوع روی سیستم ایمنی آنان اثر می‌گذارد و باعث تضعیف سیستم ایمنی بدن می‌شود.»
حسین بهلولی با بیان اینکه یک سال و شش ماه از شیوع کرونا در کشور می‌گذرد و افرادی هستند که برعکس عمل کرده و اتفاقاً توجه و حساسیت‌هایشان هر روز نسبت به رعایت پروتکل‌های بهداشتی کمتر می‌شود، می‌افزاید: «امروز نسبت به گذشته ترس و نگرانی درخصوص این بیماری و آسیب‌هایش تا حدی کاهش پیدا کرده و همین باعث می‌شود با بی‌احتیاطی برخی افراد در انجام پروتکل‌های بهداشتی، شاهد موج‌های جدید این بیماری باشیم.»
بهلولی با بیان اینکه نمی‌شود تأثیر اخبار را در بروز اضطراب افراد نادیده گرفت، تاکید دارد: «این بالا و پایین شدن‌ها و خبرهای بد، به لحاظ روان‌شناسی برای مردم آسیب‌زا و باعث به‌ وجود آمدن اختلال اضطرابی‌شان شده است.»
وی اظهار می‌کند: «نتیجه اضطراب بالای افراد در نتیجه خبرهای بد درخصوص این بیماری یا
از دست‌ دادن عزیزانشان یا ترس از ابتلا به این بیماری و...منجر به پیک افسردگی در جامعه می‌شود.»
وی در بخش دیگری از صحبت‌هایش با اشاره به نتایج قرنطینه بر روی روح و روان افراد ادامه می‌دهد: «بدون شک این موضوع ازنظر خلقی بر روی افراد تأثیر می‌گذارد و ممکن است دچار افسردگی‌های کوتاه و بلندمدت شوند.»
این روان‌شناس با اهمیت نقش اطرافیان در کاهش اضطراب افراد مبتلا به کرونا، بهبودیافته یا آنها که دچار ترس ابتلا به این بیماری شده‌اند، می‌گوید: «صحبت‌کردن راجع به این موضوع می‌تواند به افراد کمک خوبی کند. به همین دلیل اطرافیان مثل دوستان، خانواده، اقوام و... بهترین فرصت است که جویای حال فرد مبتلا یا بهبودیافته از کرونا باشند یا کمک کنند با صحبت‌کردن از میزان ترس افراد از ابتلا به این بیماری کمک کنند.»
بهلولی تصریح می‌کند: «همین زنگ زدن ساده، تماس تصویری، ایجاد فضای شاد برای فرد مبتلا همه می‌تواند باعث افزایش روحیه افراد و کاهش اضطراب و استرسشان باشد.»
چگونه با مرگ عزیزانمان
در کرونا کنار بیاییم؟
رضا محمدمهر، روان‌شناس سلامت با اشاره به نحوه کنار آمدن با مرگ عزیزان در شرایط کرونایی، توضیح می‌دهد: «انسان‌ها موجودات اجتماعی هستند که نیاز به همدلی و همدردی با عزیزانشان دارند، چون این همدلی برای آنها آرامش و آسایش به همراه می‌آورد و کمک می‌کند تا سریع‌تر با شرایط سازگار شوند و با غم و ‌اندوه وارد شده کنار بیایند در واقع باید گفت در این شرایط کرونایی که وضعیت مبهمی در جهان حاکم است، باید راه‌های سازگاری را یاد بگیریم و بتوانیم خودمان را با شرایط وفق دهیم.»
محمد مهر تصریح می‌کند: «بر اساس توصیه‌های بهداشتی اگر خانواده‌ای به علت کرونا عزیز خود را از دست داد نباید مراسم حضوری برگزار کند، اما به این معنی نیست که باید تک‌وتنها در خانه بنشیند و بدون همراهی و همدردی غم و ‌اندوه خود را التیام بخشد پس در وهله مهم این است که باور برگزاری مراسم مجازی بین مردم جا بیفتد، چون کسی که عزیزی از دست می‌دهد قطعاً نیاز به همراهی دیگران دارد و به‌تنهایی نمی‌تواند از پَس آن بربیاید.»
این روان‌شناس سلامت به نقش مهم اطرافیان خانواده عزادار اشاره کرده و می‌افزاید: «طبیعتاً خانواده‌ای که داغدار است و روز‌ها درگیر بیماری و بیمارستان بوده حال ‌و حوصله برقراری تماس تصویری و برگزاری مراسم مجازی ندارد پس این وظیفه مهم اطرافیان است که شرایط را مهیا کنند؛ یعنی به اقوام و فامیل اطلاع دهند در یک روز و ساعت مشخص در شبکه‌های اجتماعی مانند واتس‌اپ، اسکایپ، اسکای‌روم و... آنلاین شوند تا دور هم قرآن و فاتحه بخوانند، خاطراتی تعریف کنند، به خانواده فرد تسلی دهند و شبیه مراسم حضوری را به شکل مجازی برگزار کنند.»
وی تاکید می‌کند: «به اعتقاد من، چون این مراسم مجازی قابلیت ذخیره شدن را دارد، لذا تأثیر آن دوچندان است؛ یعنی خانواده معزا هر زمانی که احساس دلتنگی کردند، می‌توانند مراسم عزاداری مجازی عزیزشان را تماشا کنند و حضور اقوام، فامیل، آشنا و.. برای آنها تسلی خاطر شود.»