خصوصیات حق از منظر امام‌علی(ع)(پرسش و پاسخ)
پرسش:
از منظر امام‌علی(ع) خصوصیات و ویژگی‌هایی که حق و حقیقت دارد چیست و حق‌طلبی و حق‌گرایی در این رابطه چه معنا و مفهومی دارد؟
پاسخ:
جایگاه حق‌گرایی
حق‌گرایی و حق‌طلبی انسان‌ها مستلزم آن است که ابتدا شاخص‌ها و ملاک‌های حق و حقیقت برای آنها شناخته شود. این شناخت خصوصیات حق به حدی حائز اهمیت است که پیامبر گرامی اسلامی(ص) فرمودند: «اتق الناس من قال‌الحق فیماله و علیه» پرهیزکارترین مردم کسی است که حق را بگوید چه به نفع او و چه به ضرر او باشد. (میزان الحکمه، ری‌شهری، ح 22483).
خصوصیات حق
1- جاده حق یکطرفه نیست!
امام‌علی(ع) می‌فرماید: از خصوصیات حق این است که به نفع احدی جاری نمی‌شود مگر آنکه او نیز جاری می‌شود و علیه کسی جاری نمی‌شود مگر آنکه به نفع او نیز جاری می‌شود (نهج‌البلاغه - خطبه 214)
بنابراین چنین نیست که مثلا بعضی صرفا به عهده دیگران حقوقی داشته باشند، ولی خودشان از دیگران حقی برعهده نداشته باشند.
حاکمان، پدران و مادران، اساتید و معلمان، زن و شوهر و کارفرما و کارگر و... هرکدام بر دیگری حقوقی دارند و به طور کلی هرکسی که فکر می‌کند بر گردن دیگران حقی دارد، در همان حال باید بداند مدیون او هم هست. تنها ذات خداوند متعال که غنی بالذات و مالک مطلق هستی است از این قانون مستثنی می‌باشد. امام علی(ع) می‌فرماید: اگر در تمام جهان هستی موجودی باشد که بر دیگران حقی داشته باشد و دیگران بر او حقی نداشته باشند او ذات اقدس الهی است. در عین حال ذات اقدس الهی اطاعت خویش را حق خود بر مردم خوانده و پاداشی که به فضل و رحمت خود به بندگان عنایت می‌کند، به عنوان حق مردمان بر خودش به رسمیت شناخته است. (همان)
2- توصیف حق آسان اما تحقق آن مشکل است!
امام علی(ع) می‌فرماید: در مرحله سخن و توصیف و تشریح و ذکر مزایا و خوبی‌ها هیچ میدانی به وسعت میدان حق نمی‌رسد. چقدر خوب و آسان می‌توان در اطراف حق سخن گفت و نوشت و توصیف کرد که در اطراف هیچ چیز دیگر این‌طور نمی‌توان میدانداری کرد. هیچ چهره‌ای مانند چهره حق زمینه توصیف و ستایش ندارد ولی در مرحله عمل هیچ میدانی از میدان حق تنگ‌تر و صعب‌العبورتر نیست و چقدر عبور از آن گردنه‌ها دشوار است.(همان)
3- اجرای حق مستلزم تعاون و همکاری‌های اجتماعی است
امام علی(ع) می‌فرماید: رعایت حق در جامعه بدون تعاون و همیاری و همکاری‌های اجتماعی میسر نیست. یک فرد هر اندازه کامل و منزه باشد، هر اندازه سابقه‌اش در حق و حق‌گرایی زیاد باشد، از کمک و همکاری دیگران بی‌نیاز نیست!
هیچ‌کس نمی‌تواند بگوید من اجل شأتا هستم از اینکه دیگری بخواهد مرا در کار حق کمک کند، و هیچ‌کس هم هر اندازه در نظرها کوچک و حقیر باشد، پایین‌تر از این نیست که کمک‌کار و مددکار دیگران باشد. (همان) خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: در نیکوکاری و تقوا معاون و کمک‌کار یکدیگر باشید (مائده- 2) که این آیه شریفه همه افراد را از عالی و دانی، عالم و جاهل، قوی و ضعیف، ارباب و نوکر و... همه را با هم فرا گرفته است. اینکه هر کسی خودش را در سطحی بالاتر از همفکری و همکاری با دیگران بداند، سبب می‌شود که افراد جامعه اتصال و پیوستگی خود را از دست بدهند!
4- تذکر به اهل حق موجب ناراحتی آنها نمی‌شود
امام علی(ع) در ادامه می‌فرمایند: اهل حق هرگز از اینکه تذکری به آنها داده شود ناراحت نمی‌شوند، و اگر کسی از عرضه داشتن حق بر او ناراحت شود، از عمل به حق به طریق اولی رویگردان است (همان) امام علی(ع) این جمله را درباره شخص خودش فرمود و از مردم تقاضا کرد هر تذکری دارید در پنهان و آشکار به من بدهید که من از این تذکرات خوشحال می‌شوم.