قطره‌قطره پیوستن به دریای زندگی و نوع‌دوستی
گالیا توانگر
امام صادق(ع) فرموده است: «کسی که آب را به انسانی در مکانی که آب یافت نمی‌شود؛ بنوشاند، او را از مرگ نجات داده است و کسی که انسانی را از مرگ نجات دهد، مانند آن است که همه انسان‌ها را از مرگ نجات داده است.» (التبیان؛ ج 6، ص 501؛ کنز العرفان، ج 2، ص 353، به نقل از: نشریه نقل و نقد، ص 11.) بخشیدن حیات به شریان‌های انسان دیگری با قطرات خون خویش، همانا مصداق بخشیدن بخشی از آب شرب درون قمقمه خود به هم‌سفری در دل کویر است که دارد از تشنگی جان می‌دهد. این جان‌بخشی و پیوند زدن رگ حیات به دیگری کمتر از جهاد نیست. تنها زمانی به اهمیت سنت حسنه اهدای خون پی می‌بریم که عزیزمان مثلاً با گروه خونی نادر نیاز مبرم به کیسه خون پیدا کند. در آن دقایق حیاتی هر کیسه خون حکم گوهری پیدا می‌کند و هر قطره که حیات می‌بخشد برای اهداکننده‌اش خیر و برکت می‌شود.
سال‌ها پیش برای من حادثه‌ای پیش آمد که در بیمارستان به کیسه خون نیاز فوری پیدا کردم. به‌قدری براثر خونریزی سطح گلبول‌هایم پایین آمده بود که بنا به گفته پزشک هر لحظه امکان داشت دچار عارضه سکته شوم. تنها آن زمان با گوشت و پوست خودم درک کردم که اهدا خون تا چه حد می‌تواند ضروری و حیات‌بخش باشد؟ از شدت بی‌خونی در رگ‌هایم تا می‌آمدم که بایستم، نامتعادل می‌شدم، سرم گیج می‌رفت و فرومی‌افتادم. کیسه خون را که به من وصل کردند، ابتدا سرمای عجیبی به جانم افتاد. فکرش را بکنید در نیمه تابستان، پرستار، دو تا پتو رویم‌انداخته بود. بعد کم‌کم‌اندام‌هایم گرم شدند و به خواب آرامش بخشی رفتم که تا آن زمان آن‌چنان آسوده نخوابیده بودم. فردا صبح دکتر گفت: «تنها نیم ساعت دیگر دیرتر به مرکز درمانی می‌رسیدی، سکته مغزی می‌زدی!»
اهدای خون سالم، اهدای زندگی
آخرین روز خردادماه است. در استان‌های شمالی، بهار می‌تواند یادآور فصل رویش باقلا و نیاز به خون برای بیمارانی خاص باشد. بیمارانی به علت کمبود یک آنزیم در خون بیمار، با خوردن باقلا یا حتی گذر از کنار کشتزارهای باقلا دچار شکستگی گلبول‌های قرمز شده و به خاطر خون‌ریزی‌های ادراری، بسیار کم خون می‌شوند؛ بنابراین نیازشان به اهدای خون بیشتر است.
گیتی ازدی‌پور یک پرستار با ورق زدن خاطرات ذهنی‌اش برایمان می‌گوید: «ساعت سه بعدازظهر بود. خسته از کار روزانه روی مبل راحتی خوابیده بودم که صدای زنگ تلفن چرتم را پاره کرد. یکی از دوستانم بود که پزشک بخش اورژانس بیمارستانی در شهرمان است. بسیار با شور و نشاط صحبت می‌کرد، گفت: «همین امروز یک دختر سه‌ساله فاویسمی را با هموگلوبین 13 (یعنی بسیار، بسیار کم خون) به اورژانس آوردند. بیمار بیهوش، بسیار رنگ‌پریده و سرد بود. نبضش بسیار ضعیف بود و به‌سختی لمس می‌شد. از شدت خونریزی ادراری از پای درآمده بود. برایش درخواست خون شد. به‌محض اینکه نخستین قطره‌های خون به رگ‌های دختربچه راه یافت، گویی به نوگلی پژمرده آب رسانده باشند. بیمار گرم شد. نبض پر شد و به سرخی گونه‌اش راه یافت. با غبطه به کیسه خون جان‌بخش نگاه کردم تا نام اهداکننده‌اش را بخوانم؛ نام تو بود!» آیا چشمانم خواب می‌بینند؟ نه، این خون اهدایی من بوده است. حالا یقین کردم که اهدای خون سالم، اهدای زندگی است.»
نایاب‌ترین گروه خونی در کشور
استان تهران دارای بیشترین اهداکننده خون و بزرگ‌ترین مصرف‌کننده خون و فرآورده‌های آن در کشور محسوب می‌شود.
۳۳ درصد افراد جامعه گروه خونی O مثبت، ۲۵ تا ۲۶ درصد گروه خونی B مثبت، ۲۷ تا ۲۸ درصد گروه خونی A مثبت، ۸ تا ۹ درصد گروه خونی AB مثبت و تنها ۱۰ درصد مردم کشورمان دارای گروه خونی منفی هستند.
کمیاب‌ترین گروه خونی AB منفی است که فقط یک درصد مردم کشور دارای این گروه خونی هستند. پرمصرف‌ترین گروه خونی در کشور گروه O مثبت است، چراکه دهنده عمومی است.
بشیر حاجی بیگی سخنگوی سازمان انتقال خون توضیح می‌دهد: «۹۰ درصد اهداکنندگان خون در کشور دارای گروه خونی مثبت هستند و ۱۰ درصد از اهداکنندگان خون کشور دارنده گروه‌های خون منفی‌اند.
۳۳ تا ۳۴ درصد از اهداکنندگان خون در کشور دارای گروه خونی o مثبت بوده و این گروه فراوان‌ترین گروه خونی در کشور محسوب می‌شود.
یک درصد از اهداکنندگان خون در کشور دارای گروه خونی AB منفی بوده که نایاب‌ترین گروه خونی در کشور محسوب می‌شود.»
وی با عنوان این مطلب که یک‌سوم مردم دنیا به تزریق خون نیاز دارند، می‌گوید: «افراد برای اهدای خون نباید زیر ۱۸ سال و بالای ۶۰ سال سن داشته باشند. حداکثر سن برای اولین اهدای خون ۶۰ سال است و برای دفعات بعدی اهداکننده مستمر با سابقه حداقل ۲ بار اهدای خون در سال، حداکثر ۶۵ سال است.»
سخنگوی سازمان انتقال خون ادامه می‌دهد: «از هر فرد سالم بالای ۵۰ کیلوگرم وزن و سن بالای ۱۸ سال تا سن ۶۰ سال ۱۰.۵ سی‌سی یا میلی‌لیتر به ازای هر کیلوگرم وزن بدن خون‌گرفته می‌شود و حجم کیسه‌های خون اهدایی ۴۵۰ سی‌سی یا میلی‌لیتر است و ۶۳ سی‌سی ماده ضد انعقادی درون کیسه‌های خون موجود است.»
حاجی بیگی با عنوان این مطلب که خون سالم نجات‌دهنده زندگی بیماران است، می‌گوید: «همه‌روزه، در سراسر جهان بسیاری از افراد به خون و فرآورده‌های خونی نیاز دارند، به‌طوری‌که از هر سه نفر مردم دنیا، یک نفر در طول زندگی احتیاج به تزریق خون و فرآورده‌های خونی پیدا می‌کند.»
فواید روان‌شناسی اهدای خون
اولین حس خوب اهدای خون احساس ناب نوع‌دوستی است. در همین رابطه، طبق یک مطالعه منتشر شده در مجله روان‌شناسی سلامت، نوع‌دوست بودن نیز دارای مزایای سلامت جسمی است که از جمله آنها می‌توان به کاهش فشارخون اشاره کرد. جنبه‌های ذهنی بسیار مثبتی ناشی از اینکه یک کار خیلی خوب انجام داده‌اید، نیز وجود دارد. در کنار همه این‌ها، احساس نوع‌دوستی ناشی از اهدای خون می‌تواند در طولانی‌تر شدن عمر نیز مؤثر باشد.
مجید کرمی یک روان‌شناس توضیح می‌دهد: «با اهدای خون، احساس خوبی را تجربه می‌کنید؛ حتی اگر اهدای خون به‌صورت ناشناس باشد. برخی مراکز در حال یافتن راه‌هایی هستند تا اهداکننده را بیشتر در این فرایند درگیر کنند. برنامه‌هایی وجود دارد که اهداکنندگان را نسبت به زمان‌هایی که نیاز مبرم به خون است، مطلع می‌کنند. اینکه فرد احساس کند در زمان‌های حساس می‌تواند برای افراد دیگر زندگی‌بخش باشد، حس بسیار خوبی است.»
وی در پایان به مهم‌ترین نتیجه اهدای خون اشاره کرده و می‌گوید: «آیا می‌دانید گروه خونی‌تان از کدام نوع است؟ اهدای خون این امکان را فراهم می‌کند که گروه خونی‌تان را بشناسید. دانستن گروه خونی در موارد ضروری یا فوریت‌های پزشکی الزامی است و شما را از استرس و فشارهای بیشتر در موقع وقوع حادثه رهایی می‌دهد.»
آزمایش سلامتی به‌صورت رایگان
بعضی از ما همیشه از آزمایش چکاپ ترس داشته و‌گریزانیم. اگر تابه‌حال خون داده باشید، حتماً می‌دانید که هر اهداکننده باید پیش‌ازاین کار به لحاظ فیزیکی ارزیابی شود. این ارزیابی شامل بررسی فشارخون، نبض، دمای بدن و سطح هموگلوبین است. گاهی ممکن است سطح کلسترول نیز مورد بررسی قرار بگیرد. درست است که این ارزیابی فیزیکی یک جایگزین برای یک معاینه جسمی کامل نیست، اما اهدای خون می‌تواند اطلاعات مفیدی در مورد سلامتی شما ارائه دهد و درصورتی‌که به‌عنوان‌مثال سطح کلسترول یا فشارخونتان بالا باشد، از این شرایط مطلع شده و به پزشک مراجعه خواهید کرد.
میترا روح‌بخش یک پرستار برایمان توضیح می‌دهد: اگر کم‌خونی داشته باشید متوجه می‌شوید. آزمایش هموگلوبین که به‌عنوان بخشی از روند قبل از اهدای خون انجام می‌شود، می‌تواند شما را در جریان اینکه کم خون هستید یا نه؟ قرار دهد. کم‌خونی زمانی اتفاق می‌افتد که گلبول‌های قرمز در گردش در بدنتان کافی نیستند. کم‌خونی می‌تواند به معنای ابتلا به یک بیماری مزمن یا کمبود ویتامین باشد و همچنین می‌تواند به ضربان قلب نامنظم نیز منجر شود؛ اما نگران نباشید، کم‌خونی قابل‌درمان است و می‌تواند سطح آهن بدن را کاهش دهد. برخی از افراد مبتلا به هموکروماتوز هستند، هموکروماتوز یک اختلال ارثی در متابولیسم آهن است که به‌موجب آن بدن از راه مواد غذایی بیش از حد آهن جذب می‌کند. سطح آهن افراد مبتلا به هموکروماتوز، در نهایت می‌تواند به‌اندام‌ها آسیب برساند. راه درمانی این شرایط اهدای خون است. اگر بیماری عفونی داشته باشید متوجه می‌شوید؛ بیماری‌هایی نظیر هپاتیت B و C.»
وی در ادامه از فواید جسمانی اهدای خون این‌گونه می‌گوید: «سلامت قلب خود را تقویت می‌کنید. مطالعات نشان داده که افراد مبتلا به فشارخون بالا که چهار بار خون داده بودند، کاهش فشارخون خود را شاهد بودند. همچنین یک تئوری وجود دارد که نشان می‌دهد سطح بالای آهن بدن می‌تواند بر قلب شما نیز تأثیر منفی بگذارد و اهدای خون در تعدیل آن مؤثر است.
می‌توانید کمی کالری بسوزانید. منظور ما از این فایده، کاهش وزن از طریق اهدای خون نیست، اما زمانی که شما خون می‌دهید، در این روند مقداری انرژی صرف می‌کنید و بدن برای جایگزین‌کردن خون اهدا شده، فعالیت خود را افزایش می‌دهد، در نتیجه مقداری کالری
خواهید سوزاند.»
سخن آخر
تو دوست من! بله تو که به‌تازگی لباس عافیت به تن کردی و از بیمارستان با لبخند بیرون آمدی. یادت باشد که وقتی فاصله‌ات تا مرگ فقط یک خط قرمز بود، سرخی خون ناشناسی مهربان، نفس را به قلبت هدیه داد. پس وقتی قلبت نفس کشید و تپیدنش را در سینه‌ات حس کردی، وقتی‌که با دم خود، نغمه زندگی را به جانت دادی و با بازدم، شور زیستن را فریاد کردی، به یاد آر مهربانی را که این‌همه را مدیون لطف و مهربانی‌اش هستی؛ لطفی که شبیه به لطف خداوند است. لطف آدمی مهربان که به‌مانند او، مهربانانه جانت بخشید. انسانی مهربان و شریف که جز او، نامی از خود باقی نگذاشت. شاید که با گذشتش می‌خواهد خود را در تو ببیند، بی‌منت و بی‌خبر.
هروقت دست‌هایت، دستت را گرفتند تا خط زندگی‌ات را روی دیوار دنیا بلندتر بکنی، به گوش دست‌هایت زمزمه کن که روزی دستی باهمت آنها را از لبه پرتگاه دنیا نجات داد و دوباره...
دستی که قطره‌های زندگی را به رگ‌هایت بخشید و ناشناس رفت و این را هم به دست‌هایت بگو که رفت، ولی همیشه در تو باقی است.
به چشم‌هایت بگو که دیگر هیچ‌وقت خون جلویشان را نمی‌گیرد؛ خون تو، دیگر هدیه‌ای از سوی مهربانی است که آرام و بی‌دغدغه بخشید و رفت و تو هم ازاین‌پس همچون او می‌بخشی و....
قدم‌زدن را که ترجمه کلمه «پا» است، مدیونی به همان ناشناس. پس به پاهایت یاد بده که همچون ناشناسِ آشنا، قدم در راه خیر بردارند. راهی که خون رگ‌هایش نشان می‌دهد.
آری، تو دوست من! تو که رنج بیماری را کشیدی، تو زجر رگ‌های تهی را می‌دانی. تو که مهربانی خون ناشناس را همیشه به یاد می‌آوری. قدم بردار تا دیگر رگی تهی نماند. جانی از بی‌جانی، چشم از دنیا نبندد. تو که مهربانی را از ارحم‌الراحمین به ودیعه داری. همین امروز شتاب کن تا خون اهدا کنی.