آثار معنوی انس با قـرآن و تأثیـر فردی و اجتماعی آن - بخش دوم
خیـر و برکت معنـوی و اخروی در همنشینی با کلام الهی
بهترین راه انس با قرآن تفکر و تدبر و تعمق در مفاهیم و معانی آن است زیرا خود قرآن انسان‌ها را به اندیشیدن در قرآن دعوت می‌کند و اساساً خداوند فلسفه پیدایش و نزول را تدبر امت در آیات آن و شناخت حقایق می‌داند: (قرآن کتاب مبارک و عظیم‌الشأنی است که بر تو فرو فرستادیم تا امت در آیاتش‌اندیشه کنند و صاحبان مقام عقل، متذکر آن شوند/ آیه 29 سوره ص) و همچنین در نهج‌البلاغه نیز می‌توان اوصافی را نسبت به اینکه قرآن انیس متقین و یاور مؤمنین است یافت از جمله اینکه در خطبه همام در نهج‌البلاغه مولا حضرت علی(ع) آمده است:
«اما اللیل فصافون اقدامهم» (هنگام شب پاهایشان برای عبادت جفت می‌شود.)
«تالین لاجزاء القرآن» (آنگاه قسمت‌های مختلف قرآن را تلاوت می‌کنند.)
«یرتلونها ترتیلا» (قرآن خواندنی از سر تأمل و‌اندیشه.)
«یحزنون به انفسهم» (قرآن را با حزن مخصوصی که از قلبشان پیدا می‌شود می‌خوانند.)
و همچنین شهید مطهری در سخنی گفته است: «قرآن را باید با دقت و شور وافر خواند، ائمه(ع) قرآن را با چنان شوری می‌خواندند که رهگذران که صدای آنها را می‌شنیدند بی‌اختیار می‌ایستادند و منقلب می‌شدند و می‌گریستند.»
انس با قرآن آثار بسیار زیادی دارد که از جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
الف) ایجاد زمینه تفکر و اندیشه در کارها: چنین انسانی هرگز خودسرانه و عجولانه تصمیم نمی‌گیرد و دچار شکست نمی‌شود.
ب) آینده‌نگری: با امید به آینده به دنبال اهداف خود حرکت می‌کند و موفقیت هماره با اوست.
ج) خود‌سازی: ازبین‌رفتن خودبینی، حب دنیا و کلیه صفات منفی و زشت و نامیمون می‌شود، زیرا قرآن این‌گونه صفات ناپسند را محکوم می‌کند. چنین انسانی هیچ‌گاه خود را اسیر دنیا نمی‌سازد، بلکه دنیا و آنچه را در آن هست مسخر خود می‌کند و به‌عنوان ابزار الهی جهت تعالی خود و دیگر انسان‌ها به خدمت می‌گیرد.
د) نگرشی نو بر عالم خلقت از کران تا کران: فرد را به حقایق رهنمون می‌سازد تا راز خلقت پدیده‌ها را کشف کند. چنین انسانی چشم بصیرت یافته و خود را می‌شناسد.
آثار و فواید تلاوت و تفکر در آیات
احمد مشکاتیان یک دانشجوی کارشناس ارشد علوم قرآنی ضمن بیان این مطلب که دوری از معارف قرانی سبب گرفتاری‌های زیادی از جنبه فردی و اجتماعی می‌شود، می‌گوید: «یکی از فواید و منافع انس با قرآن کریم، تقویت ایمان است و انس با قرآن و تدبر در آیات شریف این معجزه بزرگ الهی موجب می‌شود انسان هدایت شده و از مسیر اصلی دور نشود.»
وی در ادامه می‌گوید: «انس با قرآن کریم موجب می‌شود دل انسان به یاد خدا بیفتد و متوجه گناهان خویش شده و متأثر شود. دومین اثرش این است که انسان متوجه پروردگارش می‌شود که هدف نهایی فطرت اوست، در نتیجه خاطرش سکون یافته و به یاد او آرامش می‌یابد.»
این دانشجوی کارشناس ارشد علوم قرانی تأکید دارد: «باید تلاش کنیم هرچه بیشتر با آیات الهی مأنوس شویم و هر روز چند آیه از قرآن کریم را بخوانیم تا با درک معنی آن بتوانیم به آن عمل کنیم. تنها قرائت و تدبر و حفظ قرآن کافی نیست. اینها همه مقدمه است و باید به آن عمل کنیم.»
سلامت روان در سایه‌سار همنشینی با قرآن
این روزها که با فراگیر شدن بیماری کرونا سایه هراس از مرگ بر روح انسان گسترده شده و گلوی آرامش بشری را می‌فشارد، بسیاری از روانشناسان احیا و تقویت ارتباط مخلوق با خالق را یکی از قدرتمندترین کانال‌های بازیابی امنیت و آرامش روانی عنوان می‌کنند. بی‌شک تلاوت کلام‌الله در فرصت سبز رمضان از شفابخش‌ترین نسخه‌ها برای بازیابی آرامش روحی است.
یکی از مفاهیم مهم در بهداشت و سلامت روان، مفهوم «امنیت روانی» است. اگر امنیت روانی برای فرد وجود نداشته باشد، زندگی بی‌معناست و سلامت روانی برقرار نخواهد بود. آنجا که ترس وجود داشته باشد امنیت نیست. «امنیت روانی» یعنی: داشتن روح و روانی عاری از ترس و هراس و این نعمتی است گوارا و مخصوص کسانی که در پرتو این امنیت، راحت و آرام زندگی می‌کنند.
مینا حقی مراد یک روانشناس بر پایه آموزه‌های دینی توضیح می‌دهد: «نشاط و سرور از آنِ کسی است که روانی امن و آرام داشته باشد و انسان وقتی به این امنیت و اطمینان نفس می‌رسد که ترنّم نام خدا بر لب و یاد او بر قلب و جانش طنین‌انداخته باشد و چنان دل‌بستگی و وابستگی به خدا پیدا کرده باشد که ذکر او سراسر‌اندیشه، عاطفه و رفتارش را گرفته باشد و ذکر خدا جانش را زنده و آباد کرده باشد.»
وی در ادامه می‌افزاید: «در این صورت- به‌اصطلاح روانشناسان- فرد احساس دل‌بستگی ایمن نسبت به وجودی دارد که هم قادر است و هم همیشه حاضر و در همه حال، پاسخگوی نیازها می‌باشد. از نظر اسلام، بالاترین و ارزشمندترین مقام انسانی زمانی پدید می‌آید که انسان به یاد خدا باشد و روحش متوجه او گردد تا نور خدایی در دلش پدیدار شود و روح و روانش به آرامش و راحتی برسد.»
این روانشناس در تکمیل صحبت‌هایش می‌گوید: «به همین دلیل، مداومت بر تلاوت و انس با قرآن و ایجاد فضای قرآنی در محیط خانه و مدرسه به طور هماهنگ، زمینه رشد و شکوفایی و در نتیجه، تأمین سلامت فرد و اجتماع را فراهم می‌کند. این موضوع گرچه از حیث نظری روشن است که افرادی که با قرآن مأنوس‌اند از سلامت روانی و آرامش روحی بیشتری برخوردارند. در بعضی از این آموزه‌ها خوشبختانه تحقیقات و پژوهش‌های میدانی نیز انجام شده و صحت آن اثبات گردیده است.»
چطور با قرآن انس بگیریم؟
انس گرفتن با قرآن به‌جز ثواب معنوی، برای وجود ما، فهم ما، زندگی اجتماعی، فردی و جامعه ما برکاتی دارد. بسیاری از بداخلاقی‌ها و رفتارهای نادرست فردی و اجتماعی به دلیل انس نگرفتن با قرآن و نشناختن آیات و معارف قرآنی است. برای عادت به خواندن قرآن باید به آن انس گرفت و برای انس گرفتن با قرآن بهترین آغاز ماه مبارک رمضان است.
علی سرمدی یک مدرس قرآن در پاسخ به این سؤال که چطور با قرآن در لابه‌لای دل‌مشغولی‌های فراوان زندگی روزمره انس بگیریم، می‌گوید: «هر روز در زمان مشخصی قرآن بخوانیم. با قرآن رفاقت کنیم. ترجمه قرآن را بخوانیم. به مفاهیم قرآن فکر کنیم. در جلسات قرآنی شرکت کنیم. در صورت امکان تفاسیر را بخوانیم. سعی کنیم مفاهیم را در زندگی به کار بگیریم.»
وی در ادامه می‌گوید: «وقتی یک ماه تمام قرآن را به دست می‌گیریم، آن را نگاه می‌کنیم، می‌خوانیم، ترجمه آن را می‌خوانیم، در معانی و مفاهیم آیات تدبر می‌کنیم، سری به تفاسیر می‌زنیم، در جلسات قرآن شرکت می‌کنیم و همنشین قرآن می‌شویم، در نهایت با قرآن انس می‌گیریم. رفاقت با قرآن باعث می‌شود اگر مدتی بین ما و قرآن فاصله ایجاد شود، دلتنگ شویم و دلمان بخواهد دوباره قرآن را در آغوش بگیریم، مطالعه کنیم و مفاهیم آن را بررسی کنیم.»
این مدرس قرآن در تکمیل صحبت‌هایش می‌گوید: «برنامه خواندن کامل قرآن و تلاوت جزء به جزء آن در ماه رمضان می‌تواند انس با قرآن را رقم بزند. خوب است در این ماه مبارک، لحظات خاصی را به تلاوت قرآن اختصاص بدهیم، وقتی احساس معنویت بیشتری داریم مثلاً بعد از اوقات شرعی و اقامه نماز، مراجعه به قرآن و قرائت نوعی همدلی و انس و حتی عادت ایجاد می‌کند که اگر روزی سراغ قرآن نرویم، گویی چیزی گم کرده‌ایم. در نتیجه وقتی قرآن را در دست می‌گیریم، آن را می‌بوسیم و تلاوت می‌کنیم گویی گم‌گشته خود را یافته‌ایم. ماه رمضان بهترین زمان است برای تمرین انس با قرآن. از این فرصت نباید غافل شد و نباید خودمان را از آن محروم کرد.»
پنج اثر قرائت قرآن در زندگی انسان
حجت‌الاسلام‌والمسلمین ناصر رفیعی استاد حوزه و دانشگاه با اشاره به فضائل قرائت قرآن در ماه مبارک رمضان می‌گوید: «پیامبر اکرم (ص) فرموده‌اند هر کس با سکوت و سکون، آرامش و کنترل همه اعضا بتواند روزه بگیرد و سه عضو زبان، چشم و گوش خود را کنترل کند این انسان در روز قیامت مقرب است و همراه با حضرت ابراهیم(ع) خواهد بود.»
وی می‌افزاید: «پیامبر اکرم(ص) در روایتی چند خواسته از خداوند دارند، نخست اینکه خدایا! برای ماه رمضان ما را سالم قرار بده و دوم اینکه این ماه را از دست ما در امان قرار بده.»
این استاد حوزه و دانشگاه با تأکید بر نگه‌داشتن حرمت ماه مبارک رمضان می‌گوید: «ماه رمضان، بهار قرآن است، قرآن کتاب خواص نیست و نباید این‌گونه فکر کنیم که این فهم این کتاب مختص اشخاص خاصی است، خداوند قرآن را برای فهم و تذکر انسان آسان قرار داده است.»
رفیعی زندگی با سعادت، مرگ با شهادت، نجات روز محشر، سایه در گرما و هدایت در روز ضلالت را در گرو انس با قرآن بیان کرده و می‌گوید: «دلیل اینکه قرآن کریم این 5 اثر را در زندگی انسان دارد این است که این کتاب سخن خداوند است، دوم اینکه محافظ انسان در برابر شیطان است و سومین دلیل سبب سنگینی پرونده اعمال می‌شود.»
عضو هیئت علمی جامعه‌المصطفی با تأکید بر اهمیت‌دادن به دین فرزندان خود خاطر‌نشان می‌کند: «جوانی که در جوانی قرآن بخواند تا آخر عمر بیمه است و بدنش بر جهنم حرام می‌شود.»
رفیعی بیان می‌کند: «در روایات آمده هر خانه‌ای که در آن قرآن تلاوت شود نوری از زمین به آسمان زده می‌شود، همچنین اگر کسی سوره احزاب را بسیار قرائت کند و به محتوای این سوره عمل کند، در روز قیامت در جوار پیامبر اکرم (ص) و آل او خواهد بود.»
انس با قرآن در کودکان
بسیاری از دانشمندان و بزرگان‌اندیشه، وقتی از خاطرات کودکی خود می‌گویند، خواندن قرآن مادر یا دعاهای او سر سجاده را از تأثیرگذارترین اتفاقات آن دوران می‌دانند.
خیلی شده که فازمان منفی بوده و سراغ قرآن رفتیم. کتاب را باز کردیم و آیه‌ای موجب قرار دلمان شده است؛ اما راستی، آیا وقتی‌که فازمان مثبت بوده هم سراغ قرآن رفته‌ایم؟ آیا قرآن را همه‌کارهٔ زندگی خود می‌دانیم؟ برای کسانی که دغدغه انس بچه‌ها با قرآن دارند، باید متذکر شویم که خود والدین، لازم است این انس را با قرآن داشته باشند و در منفی و مثبت روزگارشان، به قرآن رجوع کنند تا بچه‌ها هم الگو بگیرند. خودمان را مخاطب واقعی قرآن بدانیم تا برکت این نگاه در زندگی‌مان جاری و سرریز شود.
الهه خزایی یک مربی قرآن برایمان درباره چگونگی انس کودکان با قرآن توضیح می‌دهد: «وقتی قرآن در فضای خانه طنین‌انداز شود و دائم تکرار گردد، در ذهن بچه‌ها می‌ماند. در حال حاضر آیات سه بار تکرار هم به شکل سی‌دی موجود است که برای بچه‌ها قابل‌استفاده است. هنگام تکرار آیه، حتی می‌توانید به شکل بازی، معنی آیه را هم بگویید. مراقب باشیم بچه‌ها خسته نشوند. همیشه آموزش‌های مستقیم بچه‌ها را زود خسته می‌کند.
یادگیری حتی یک آیه از قرآن هم باید با تشویق همراه باشد. هیچ‌وقت نگویید دیگر بی‌خیال تشویق! بچه‌ها دلگرمی لازم دارند و اگر این دلگرمی برایشان فراهم باشد، تا آخر عمر دست از انس با قرآن برنمی‌دارند.»
این مربی قرآن در ادامه می‌گوید: «در جمع فامیلی و دوستانه، از فرزندتان بخواهید سوره‌ای که بلد است را بخواند. یا مثلاً سؤالات مفهومی بکنید و او پاسخ دهد. تشویق دیگران هم برای او معجزه‌آساست و غیر از این، موجب بالارفتن اعتماد به نفسش هم می‌شود.
کودکان عاشق شنیدن قصه هستند، به‌خصوص قبل از خوابیدن. چه فرصتی بهتر از این؟ برایشان از قصه‌های قرآنی بگویید و تمام سعی‌تان را بکنید که قصه‌ها را جذاب تعریف کنید. بگذارید قصه‌ها در روح و جان فرزندتان بنشیند. توجه داشته باشید که در قصه‌ها بیشتر از مهربانی و رحمت خدا بگویید.»