بارش انوار الهی در سایه‌گستری قرآن بر زندگی در ماه رمضان - بخش نخست
گالیا توانگر
فخر رازی از مفسران قرآن کریم می‌گوید: «مانده بودم «لفی خسر» را چگونه معنا کنم؟ از بس فکر کردم، خسته شدم و با خود گفتم: بروم سراغ سوره‌های دیگر تا فرجی شود...»
نقل میکند: «روزی گذرم به بازار افتاد و دیدم کسی با التماس فراوان به مردم می‌گوید: «مردم رحم کنید به کسی که سرمایه اش در حال آب شدن هست و دارد نابود می‌شود.» نگاه کردم دیدم او یخ فروش است. یک قالب یخ آورده، هوا هم گرم است و یخ هم در حال آب شدن؛ او التماس میکند از مردم که از من یخ بخرید. من معنای «لفی خسر» را در سوره عصر از این یخ فروش فهمیدم. ما هم لحظه به لحظه یخ زندگیمان در حال آب شدن است، اما قدر این نعمت‌ها و فرصت‌های ناب را نمی‌دانیم و درک نمی‌کنیم، مگر زمانی که دیر می‌شود و جز افسوس کاری از ما ساخته نیست.
فرصت سبز رمضان بهترین زمان برای انس با قرآن و غور در دریای معانی آیات الهی است. انس انسان به چیزی، به این معناست که از آن، هیچ وحشت و اضطرابی ندارد و همراه با آن به آرامش می‌رسد. انسان کمال‌طلب، فقط به امور مادی بسنده نمی‌کند و به سوی هدف‌های والاتری گام بر می‌دارد، لذا وحشت و تنهایی خود را در پناه امور معنوی زایل میکند. در روایات، به انس با علم و معرفت به قرآن و ذکر خداوند سفارش شده است.
نظام پیشنهادیی که از مجموع روایات مربوط به قرآن به دست می‌آید از نگهداری قرآن در خانه آغاز می‌شود و با بالاترین درجه، یعنی عمل به قرآن، پایان می‌یابد. مراتب علم به قرآن عبارت‌اند از:
الف) نگهداری قرآن در خانه
ب) نگاه کردن به آیات قرآن
ج) گوش فرادادن به تلاوت قرآن
د) تلاوت قرآن
هـ) تدبر و تفکر در قرآن
و) عمل به قرآن
آثار فردی و اجتماعی
انس با قرآن
علی محمدپور دانشجوی کارشناسی علوم قرآنی اولین وظیفه در برابر قرآن را این‌گونه تبیین میکند: «اولین رویکرد و وظیفه این است که قرآن را فرا بگیریم. فراگیری قرآن کریم نقطه آغاز قرائت کلام الهی است، بعد از اینکه قرائت قرآن را فرا گرفتیم، آن را به دیگران یاد بدهیم. هیچ بهانه و عذری نباید باعث شود که ما از انس با قرآن کریم دست برداریم.»
وی در ادامه سفارش میکند: «در روایات سفارش موکد شده روزانه باید حداقل50 آیه از قرآن تلاوت شود.»
سمیرا بیگی راد کارشناس ارشد تعلیم و تربیت اسلامی نیز آثار انس با قرآن را این‌گونه متذکر می‌شود: «زنده شدن دل‌های مرده، صیقل خوردن قلب‌های زنگار زده، آسان شدن ترک گناه، اطمینان و آرامش قلب، رفع اضطراب و وحشت، تامین امنیت اخلاقی و روانی جامعه تنها بخشی از آثار انس با قرآن کریم است. بر اساس روایاتی که از معصومین علیهم‌السلام رسیده است این رویکرد و وظیفه اول ما نسبت به قرآن می‌باشد.»
وی تاکید میکند: «نباید رابطه خود با قرآن کریم را فقط تلاوت آن بدانیم، بلکه باید سعی کنیم قرآن را بفهمیم. یک گام جلوتر فهم معانی و مفاهیم تدبر در قرآن کریم است.»
تفکر برای وارد کردن
معانی قرآن در امور زندگی
وجود قرآن در خانه باعث دور شدن شیاطین است و ظلمت را از خانه بیرون می‌افکند، اما اگر در خانه، قرآن تلاوت بشود، نور به جای ظلمت می‌نشیند، خیر زیاد می‌شود و توسعه برای اهل آن خانه حاصل می‌شود و همان گونه که ستاره‌های آسمان زمین را روشن می‌کنند، خانه‌ای که در آن قرآن تلاوت می‌شود، برای اهل آسمان نیز نورانی جلوه میکند.
امام صادق(ع) می‌فرماید: «قرآن، میثاقی است بین خالق و مخلوق و شایسته است یک مسلمان، هر روز به این عهدنامه نظر کند و (حداقل) پنجاه آیه از آن را بخواند.»
رسول خدا (ص) در خطبه شعبانیه می‌فرماید: «پاداش تلاوت یک آیه در ماه مبارک رمضان همچون تلاوت تمام قرآن در ماه‌های دیگر است.» همین روایت باعث شده تا مردم در هر شرایطی تلاش کنند تا از این ثواب بی‌بهره نمانند و حداقل روزی یک جزء قرآن تلاوت کنند.
حجت‌الاسلام والمسلمین حسن عامری استاد حوزه علمیه حضرت عبدالعظیم(ع) با اشاره به اهمیت تلاوت قرآن در ماه مبارک رمضان می‌گوید: «قرآن همه چیز دارد و هر کسی به‌اندازه ظرفیت خود می‌تواند از کلام الهی استفاده کند. البته ما به اشتباه از ماه رمضان به عنوان ماه قرائت قرآن یاد می‌کنیم در حالی که این ماه، ماه انس با قرآن است و مانوس شدن با قرآن، حقیقتی است که قرائت یکی از مقدمات آن است.»
وی می‌افزاید: «در روایتی آمده است که نگاه کردن به در خانه عالم ثواب دارد، اما مسئله این است کسی که هنگام عبور از مقابل منزل یک دانشمند، فقط به در آن می‌نگرد، اگرچه ثوابی خواهد برد، ولی معرفتی به علم آن عالم پیدا نمی‌کند. اگر گفته‌اند چنین نگاهی عبادت است، به این دلیل است که به خانه دانشمندان برویم و میهمان آنان شویم و در نهایت بتوانیم از علم آنان بهره‌برداری کنیم و مقدمه چنین استفاده‌ای، مانوس شدن با آنان است.»
این استاد حوزه علمیه حضرت عبدالعظیم(ع) می‌گوید: «ما می‌توانیم در ماه مبارک رمضان قرآن را ختم کنیم و برخی علما چندین بار در این ماه قرآن را ختم می‌کنند، ولی این ختم کردن کافی نیست، بلکه تدبر که امر خود قرآن است لازم می‌باشد. برای انس گرفتن با قرآن و تدبر در آیات الهی باید هنگام تلاوت آیاتی که درباره انسان، نشانه‌های الهی و تذکرات قیامت است، به معانی آن نیز توجه کنیم. بعضی علمای بزرگ وقتی قاری قرآن به تلاوت آیات الهی می‌پرداخت، از قاری درخواست می‌کردند تا دوباره همان آیه را قرائت کند، آنگاه می‌گفتند که مفهوم آیه را متوجه شدند.»
وی به بهره‌گیری از تفاسیر برای تدبر در آیات قرآن سفارش کرده و می‌گوید: «در ماه رمضان تلاش کنیم تا روزانه یک جزء بخوانیم، ولی درباره یک یا چند آیه نیز به تفسیر مراجعه کنیم و ببینیم چگونه می‌توان این آیات را در زندگی و برنامه‌های کاری و شغلی و حتی رفتار با دیگران پیاده کرد و یک نقش زنده به آن داد؟»
چگونگی تقویت انس جوانان
با قرآن
زهرا خداوردی یک مدرس علوم قرانی درباره چگونگی انس با قرآن و عادت به قرائت روزانه توضیح می‌دهد:«روایاتى که در مورد اهمیت قرآن وارد شده است را مطالعه کنید. معاشرت با کسانى که انس بیشترى با قرآن دارند و موفقیت‌هایى نیز در این زمینه کسب کرده‌اند. مطالعه زندگانى افرادى که با قرآن زیاد سر و کار داشته‌اند. اجتناب از گناه و توبه از گناهانى که در گذشته مرتکب شده‌اید، زیرا گناه لذت و شیرینى عبادت در ذایقه انسان را از بین مى‌برد. گوش دادن به برنامه‌هاى زیباى قرآنى از رسانه‌ها و استفاده کردن از آنها. تهیه نوارهاى قرآن که با صوت زیبا قرآن را تلاوت مى‌کنند. هر روز یک وقتى را ولو چند دقیقه اختصاص به تلاوت قرآن دادن.هنگام خواندن قرآن به معانى و تعالیم آن نیز توجه کنید و هر بار یکى از پیام‌هاى قرآن را یادداشت کنید و نصب العین خود در زندگى قرار دهید و استفاده عملى از قرآن ببرید، زیرا وقتى نتایج و پیامدهاى ارزشمند و مؤثر آن را در زندگى تجربه کردید و چشیدید علاقه‌تان به آن بیشتر خواهد شد.»
وی درباره زمینه‌های جذب جوانان به انس با قرآن می‌گوید: «پیامبر اکرم (ص) از جوانان برای مسئولیت‌های اجتماعی استفاده می‌کرد و در جنگ‌ها و کارهای آموزشی، از نظریات جوانان بهره می‌جست، هر چند بعد از مشورت، خود تصمیم می‌گرفت. نخستین معلم قرآن را که به مدینه فرستاد جوانی به نام مصعب بن عمیر بود که از خانواده اشراف قریش، ولی جوانی وارسته و پاک باخته بود. او به هنگام رسیدن به مدینه «مکتب قرآن» تأسیس کرد و مردم مدینه را با قرآن آشنا ساخت. در زمینه تقویت انس جوانان با قرآن راه‌کارهاى زیادى وجود دارد؛ از جمله: موضوع بندى آیات تحت عنوان آیات موضوعى و ارائه به جوانان. ارائه تازه‌هاى علمى که با آیات الهى هم‌خوانى دارد، تحت عنوان نشریه، مقاله، روزنامه دیوارى و.... استفاده از خود جوانان فعال جهت برنامه‌ریزى در این زمینه. جذابیت متولّیان امور قرآنى (چه از لحاظ ظاهرى و چه از لحاظ فکرى و عملى).استفاده از اساتید مجرب و با سابقه و جوان‌پسند جهت کلاس‌هاى قرآنى. برگزارى مسابقات قرآنى و جشن‌هاى قرآنى و محافل نور و دعوت از پیش‌کسوتان قرآن به نحو شایسته. ایجاد انگیزه و نیاز در جوانان. محیط آرام و مطلوب قرآنى. بها دادن به امور قرآنى. اساتید کاردان و جذاب. استفاده از ساعات مناسب براى برگزارى کلاس‌ها. در اختیار قرار‌دادن کتاب‌هاى قرآنى، نشریات، مقالات و.... ایجاد فضاى عرفانى و معنوى به نحو شایسته با تبلیغات حساب شده. تبلیغات گسترده و مطلوب جهت اعلان شروع به کار. برخورد دوستانه در مراحل اولیه با تمام جوانان. استفاده از دانشجویان محل جهت راه‌اندازى هر چه بهتر کار قرآنى. تهیه متن مناسب وسازگار با ادبیات دانشجویی. نظرسنجی از دانشجویان درمورد مباحث قرآنی که با علایق آنها
سازگاری دارد.»
دریافت نور قرآن با تلاوت و تدبر
بدون شک قرآن با شب‌های قدر عجین است و باید قدر این ایام را بدانیم و نهایت استفاده و بهره معنوی را از قرآن خصوصا در شب‌های قدر ببریم.
بنابراین فضای ماه مبارک رمضان یک فضای قرآنی و شب قدر مانند لامپی است که در مرکز روشنایی قرار دارد و ماه رمضان مثل محیط اطراف است که این روشنی به همه آن محیط می‌رسد. اگر کسی در ماه رمضان یک بار قرآن را بخواند و به ویژه معانی را درک کند، امید است نور قرآن بر قلب او وارد شود و هر کسی بر اساس ظرفیت خود می‌تواند بهره ببرد.
سیدمحسن میرباقری استاد دانشگاه ضمن بیان مطالب بالا می‌گوید: «کثرت تلاوت قرآن در ماه رمضان مطلوب است و گفته شده یک ختم قرآن در این ماه داشته باشیم و یک بار مفاهیم عالی قرآن را از قلب خود عبور دهیم، ولی از طرف دیگر قرآن برای تدبر است و حضرت علی(ع) فرمود در قرائتی که همراه با تدبر نباشد، خیری نیست.
بنابراین اگرچه تلاوت قرآن قطعا ثواب دارد و در دل کسانی که حتی ترجمه آیات را متوجه نمی‌شوند، نورانیتی ایجاد می‌شود. چون کلام قرآن و عبارات آن نور است.»
میرباقری با اشاره به داستان حافظ شدن کربلایی کاظم ساروقی می‌گوید: «شاید داستان این مرد بزرگ با تقوا را همه شنیده باشند. این مسئله که قرآن به صورت یک جا در قلب او قرار‌داده شده، نشانه خلوص و پاکی این مرد است. مرحوم کربلایی کاظم دو ماه در حجره ما بود و من شنیده بودم که خط قرآن را می‌شناسد و برای اطمینان روی برگه‌ای ۱۳ بار کلمه قال را به صورت ستونی نوشتم که اولین بار به نیت آیه‌ای از قرآن کلمه قال را نوشتم و کلمه دوم را به نیت یک شعر دوره جاهلی نوشتم. در مجموع چهار یا پنج مورد را به نیت قرآن نوشتم و در مقابل کربلایی کاظم قرار‌دادم و از او خواستم تا آیات قرآن را مشخص کند.
کربلایی کاظم روی اولین قال دست گذاشت و گفت این کلمه، قرآن است و دومین کلمه یعنی مربوط به شعر جاهلیت را کثیف دانست و تمام موارد قرآن را تشخیص داد و زمانی که پرسیدم چگونه متوجه آیات می‌شوی؟ گفت که قرآن نور دارد. بنابر این خط قرآن، همراه داشتن قرآن و خواندن و نگاه به کلام الهی باعث القای نور به قلب ما می‌شود، ولی فهمیدن قرآن نور دیگری دارد.»
وی با اشاره به آیه ۲۹ سوره ص می‌افزاید: «خدا خطاب به پیامبر(ص) می‌فرماید: «این قرآن کتاب مبارکی است که بر تو نازل کردیم تا مردم در آیات آن تدبر کنند و اولوالالباب یعنی صاحبان خرد آن را بفهمند.» در آیات پایانی سوره آل عمران ویژگی‌های اولوالالباب بیان شده که یکی از این ویژگی‌های یاد خداست و چون ممکن است کسی تدبر کند و متوجه نشود، باید ذاکر باشیم تا خدا در فهم قرآن به ما کمک کند.»
این خادم برگزیده قرآنی ادامه می‌دهد: «معمولا خلوص انسان در ماه رمضان بیشتر است و اگر قرآن را بخوانیم، آثار بسیاری در قلب ما به وجود خواهد آمد و اگر تدبر کنیم، آثار فراوانی خواهد داشت و تلاوت قرآن باید همراه با
فهم باشد.»