نقش واسطه‌گران در نرخ محصولات باغی چیست؟ (بخش پایانی)
نرخ میوه را از گرداب گرانی نجات دهید (گزارش روز)
حسن آقایی
در روز روشن و بدون هیچ احتمالا مزاحمت! و نگرش از راه دور و نزدیک هر یک کیلو میوه ارسالی باغدار تا به دست مصرف کننده برسد بین 2 تا3 برابر فروش کشاورز، افزوده می‌شود. این شیوه فارغ از هر نوع بزنگاه در چرخه داد و ستدهای محصولات باغی برای برخی- منهای مصرف کنندگان- امری بدیهی و عادی شده است که اگر چنین نبوده، نیست و نخواهد بود، پس بر چه اساس برای دست‌اندرکاران به صورت روتین مطرح می‌شود؟
از تولیدکننده بگیریم تا خرده فروش هر یک در طول سال در همین زمینه و چارچوب مسائلی را مطرح می‌کنند.
در بخش پایانی این سری گزارش نظرات برخی دیگر از فروشندگان، باغداران و مردم را که در مورد اوضاع رها شدن نرخ‌های محصولات باغی لایه‌برداری کرده‌اند پیش‌روی‌مان است که با هم می‌خوانیم.
مربع گرانی میوه از نگاه یک حقوقدان
یک فارغ‌التحصیل حقوق، تفاوت کیفیت زیرورو محصول بسته‌بندی شده از محل تولید، منظور کردن وزن سبد میوه به بهای آن، چند دستگردی محصولات باغی توسط واسطه‌ها و نارسایی نظارت را مسببان افزونی قیمت میوه‌ها می‌داند.
«محمدجواد جباری» در مورد این موارد فوق بیشتر توضیح می‌دهد: «یک مشکل بالا بودن نرخ‌های میوه ها این است که وزن سبد با قیمت میوه محاسبه شده که در نهایت به نفع مصرف کننده نیست. به عنوان نمونه هلو انجیری هر کیلو 9500تومان به فروش می‌رسد. قیمت وزن سبد خالی آن 2500 تومان است که ناچار این مبلغ روی نرخ میوه کشیده می‌شود. مورد دیگر؛ انگور عسگری کیلویی 6500 تومان اما حبه آن طبعا به قیمت پایین‌تر فروخته می‌شود چرا که بار در سبد، زیرورویش متفاوت است و کلا یک دست نیست. مشکل دیگر؛ در میدان عمده‌فروشی بار به دلال فروخته می‌شود درحالی که بار خرید دلال در میدان چند دست می‌گردد. از طرف دیگر نظارت درست و حسابی نیست. در میدان بایست بر فروش و ضایعات میوه نظارت شود.»
از «جباری» می‌پرسم چه راهکاری در برابر نظرات خود دارد؟ او چنین پاسخ می‌دهد: «شهرداری‌ها باید به طور مستقیم مشکلات قضایا را مدیریت کنند و خود به صورت مستقیم وارد عمل شوند تا این مسائل فیصله یابد. چند سال پیش به وسیله کانکس در مناطق مختلف میوه عرضه می‌کردند. رقابت ایجاد شده باعث می‌شد خرده‌فروشان نتواند روی نرخ میوه‌هایشان مانور کنند.»
با یک مغازه‌دار میوه فروش درباره عوامل گرانی میوه گفت‌وگو می‌کردیم که یک مشتری موضوع را می‌شنود و پس از خرید هنگام خروج و پیش از آن که از او در همین زمینه پرسش کنم، خود می‌گوید: «هر روز نرخ‌ها گران تر و تلاش برخی برای افزونی قیمت‌ها در خرید مردم بیشتر است.
این شهروند که خود را ایرانی معرفی می‌کند و می‌گوید پیشتر به چین سفر کرده در ادامه نظراتش اضافه می‌کند: «اگر آنجا (چین) هر کیلو شلیل 20هزار تومان و سیب عالی 8 هزار تومان بود ولی درآمد و حقوق مردم با نرخ‌ها، مناسب است. می‌پرسم درخصوص اثر دلال‌ها در قیمت‌ها چه نظری دارد. او درحالی که شتاب رفتن دارد اظهار می‌کند: «وجود دلالان حتما بر بالا رفتن نرخ‌ها تاثیرگذار است.»
قدیمی‌ترین کشاورز شهریار
چه می‌گوید؟
او از قدیمی‌ترین‌های کشاورزان شهرستان شهریار نامیده می‌شود. می‌پرسم از چه سالی مشغول کشاورزی شده است. می‌گوید:
«از دو سالگی در بغل بابام آشنا به کار کشاورزی شده‌ام.»
«حاج کرمعلی درخشان» عصا به دست از اتاق‌نشیمن استراحتگاهی‌اش به هنگامی که از منزلش قصد سرزدن و رسیدگی به باغ خود را دارد بیرون می‌آید. او خاطرات و سینه‌ای مثنوی مانند صحبت و تعریف نیز از چند دهه گذشته دارد. برای همین است که هم‌چنان در 79 سالگی عشق و وابستگی از سالیان شغلی‌اش را تصویر و بازگو می‌کند و برای همین علاقه‌مندی است پیش از پاسخ به هر سؤالم ورقی از فعالیت‌های محور کشاورزی می‌خواند اگرچه به سؤالات ما جواب کوتاهی می‌دهد. او درباره نقش دلال در بازار داد و ستد میوه می‌گوید: «55سال قبل که نماینده کشاورزان شهریار بوده در آن موقع هم دلال بوده؛ دلال صادراتی کالا. به اعتقاد او دلال بار خوب را می‌خرد و بین خرده‌فروشان توزیع می‌کند.
اما عامل گرانی نیست. او بار مرغوب را می‌خرد و به قیمت می‌فروشد. دلال نباشد میوه می‌ماند، فاسد می‌شود.»
او درعین حال اضافه می‌کند: «چهل سال قبل از مصرف‌کنندگان حمایت می‌کردم. حالا وسع خرید مردم کم است و مخارج زیاد.» بیان کوله‌بار خاطرات و فعالیت‌های مختلف‌اش در راستای پیشرفت امور کشاورزی کشور چند بار مژه چشمانش را تر می‌کند.
«حاج غلامعلی» که درسال‌های دور کشاورز نمونه بوده و به پاس آن به یک کشور رفته، در آنجا تجارب و دانستنی‌های شغلی خود و توانایی کشت و کار کشورمان را برای مدیران کشاورزی آن دیار تفهیم کرده است.
پیشنهاد درجه و بسته‌بندی میوه
یک عضو شورای مرکزی خانه کشاورز استان تهران، به منظور جلوگیری از روند واسطه‌گری در خرید و فروش محصولات کشاورزی، پیشنهاد می‌کند: «دولت در راستای ساماندهی بهینه روند فروش محصولات باغی، باید سیستم بسته‌بندی میوه‌ها را با درجه‌بندی پیاده کند تا محصولات یکدست عرضه شوند.»
اکبر بهنود، کشاورز بر این باور است چنانچه سیستم سرتی انجام شود دیگر دلال اختیار تفکیک میوه درجه یک را نخواهد داشت. در آن صورت وقتی دلال بداند محصول سرت شده همه جا یک نرخ دارد اصلاً تمایل نمی‌کند که اینگونه میوه را بخرد و بفروشد. به گفته وی که تحصیلات دانشگاهی دارد، بسته‌بندی محصول در جلوگیری از امور دلال‌بازی، فواید زیاد و مؤثر در بازار داد و ستد شفاف‌سازی شده خواهد داشت. وی با اشاره به این که درحال حاضر، فروشنده پرتی و ضایعات میوه دارد هم‌چنان عامل اصلی گران‌فروشی در مغازه را دلال می‌داند.»
میوه تا 3 برابر نرخ باغدار
به دست مصرف‌کننده می‌رسد
محصولات باغ خود را برای فروش به میدان ارسال کرده، بیشترین بار مرغوب را دلال از عمده‌فروش خریده است. اما همان بار در خرده‌فروشی بین 2 تا 4برابر مبلغ فروش کشاورز، به دست مصرف‌کنندگان رسیده است.
«احمد ابراهیمی» باغدار و نهالکار شهرستان شهریار، که محصولاتش گوجه، زردآلو، هلو، گلابی، شبرنگ، هلو انجیری و... است ضمن بیان مطلب فوق برایمان در ادامه می‌گوید که میوه‌هایش را برای فروش به میدان بار فروشی شهریار یا تهران تحویل می‌دهد. عمده بار خوب را دلال‌ها از عمده‌فروش می‌خرند. در میدان هلو انجیری باغدار هر کیلو 2500 تا 3000تومان، زردآلو، 3000تومان و گلابی کیلو 4000تومان قیمت‌گذاری و فروخته شده است درحالی که هر قلم میوه به ترتیب بین 6 و 7 و 12 تا 10،000هزار تومان در خرده‌فروشی‌ها به مصرف‌کنندگان فروخته می‌شود.
این باغدار باسابقه در ادامه صحبت‌هایش نیز پیشنهاد درخواست از دولت برای رسیدگی و ارتقاء سطح کیفیت میوه‌ها تولید کشور و ایجاد شرایط مناسب برای درجه‌بندی و بسته‌بندی محصولات باغی کشاورزان را دارد. وی هم‌چنین اظهار می‌کند: «شهرستان شهریار فاقد سردخانه و امکانات کنسانتره و بازیافت میوه رسیده برای کمپوت‌سازی است. درحال حاضر میوه های شهریار برای تبدیل به کمپوت به مشهد ارسال می‌شود. لذا ضروری است برخورداری از سردخانه و کارخانه کمپوت‌سازی در این شهرستان امکان‌پذیر شود.»
مثلث کاهش صددرصد نرخ میوه
«ما نمی‌توانیم از عمده‌فروش میدان بار بخریم چون دلال‌ها از 9 شب تا 12 شب بار را خریده‌اند و همان جا هم به خرده‌فروش‌ها می‌فروشند.»«رضا یاوری» میوه‌فروش در یکی از خیابان‌های شمالی شهر، ادامه می‌دهد: «در این وضعیت بار تا به دست مغازه‌دار برسد حداقل چهاردست گشته شده است. ناچاریم میوه مورد نیازمان را از طریق دلال بخریم که صددرصد در بالا رفتن قیمت‌ها نقش دارند. وی اعتقاد دارد چنانچه در میدان دلال نباشد نرخ تمام بارها ارزان شده و به سود مصرف‌کنندگان نیز است.از این فروشنده می‌پرسم به نظرش چطور ممکن خواهد شد قیمت‌ها واقعی و متعادل شوند؟ با این اشاره که میوه فراوان است و جای نگرانی و کمبود نیست، اضافه می‌کند: یک راهکار آن است که بار توسط عمده‌فروش میدان بزرگ به دست خرده‌فروش و سپس مصرف‌کننده برسد که صددرصد نرخ‌ها ارزان می‌شوند.»
نرخ‌ها بالاتر از کیفیت میوه است
راهمان را به سمت شمال تهران ادامه می‌دهیم به یک مغازه نسبتاً بزرگ میوه‌فروشی می‌رسیم، داخل می‌شوم. اندکی از موضوع گزارش را شرح می‌دهم. مغازه‌دار درباره بالا بودن قیمت میوه چنین اظهار می‌کند که در مناطق بالای شهر قیمت‌های میوه‌ها بالاتر است. مسلماً باید میوه هم با کیفیت متفاوت باشد ولی باز نرخ‌ها بالاتر از کیفیت میوه است.
«حیدری» با تکرار این نکته «کلاً قیمت‌های میوه بالا است» که نباید باشد، دلیلش را کافی بودن تولید و نیز این که ارز بابت آن پرداخت نمی‌شود. بیان می‌کند و ضمن گفت‌وگو با مغازه‌دار، از وسط مغازه به انتهای آن که جایی برای مازاد میوه است می‌رویم. یک سبد بزرگ پلاستیکی با لبه نسبتاً بلند پنجره‌ای با مقداری انگور در آن را نشان می‌دهد می‌گوید این انگور ته سبد که چندان سبز و یکدست و زرد نیست و مقداری هم حبه است با سربار آن یکی نیست. از طرف دیگر وزن سبدهای میوه به قیمت خرید کلی میوه محاسبه می‌شود و به مغازه‌دار فروخته می‌شوند که حدود 500 تومان روی قیمت خرده‌فروشی میوه تأثیر می‌گذارد یعنی هر کیلو از همین جنس نسبت به نرخ عادی، 500 تومان افزوده می‌شود.» می‌گویم این سبدها دور ریختنی نیستند و قابل استفاده می‌باشند، همکارش انگور ظرف را در سبد دیگر خالی می‌کند. آن سبد را روی ترازو می‌گذارد و می‌گوید: «قیمت فروش هر سبد به 200 تومان روی قیمت خرید میوه حساب می‌شود.» می‌پرسم درصد سود هر کیلو میوه چقدر است؟ فروشنده می‌گوید: «20-35 درصد نسبت به نرخ خرید است درحالی که مخارج کارگر، هزینه‌های متفرقه و جانبی و ارزش سرمایه مغازه هم وجود دارند.»
فروشنده فکر می‌کند مافیا
پشت قضیه است
از این مغازه‌د ار که تمایل ندارد عکس از خود و اتیکت‌های میوه‌ها گرفته شود سؤال می‌کنم نظرش درباره عملکرد واسطه‌ها چیست؟ او براین باور است که مسئله دلال‌کاری حل نمی‌شود چون فکر می‌کند مافیا پشت این قضیه است که دلالان را حمایت می‌کند و به حدی حمایت می‌کند که آدم به این نظر می‌رسد که چرخ همه چیز از کل مایحتاج توسط دلالان می‌گردد و امکان ندارد دست آنان از این مسئله کوتاه شود.» هنگام خروج که مغازه‌دار و همکارش تا بیرون فروشگاه همراه ما هستند، بالای سردر ورودی درونی روی اتیکت گیلاس نوشته شده 13/500تومان. مغازه و همراهش یک سری کاسه پلاستیکی نازک که هر کدام نوعی میوه در آنها و لب جدول مقابل مغازه است گذاشته شده است. مغازه‌دار می‌گوید: «هر یک از این‌ها را 2000 تومان برای فروش گذاشته‌ایم.»