نقش واسطه‌گران در نرخ محصولات باغی چیست؟( بخش نخست)
همه خوابند و دلالان در میدان میوه و تره‌بار بیدار!(گزارش روز)
حسن آقایی
آسانسور بالا رفت بدون وقفه نرخ میوهها با چه نوع انرژي‌شارژ می‌شود؟
هرچه باشد اما پس از سال‌های نه چندان دور به تازگی طنین صدایش سبب تکاپو و جلسات ویژه شور و مشورت شده تا درخصوص علت و معلول‌های احتمالی در کارکردها، حوزه‌های مسئولیتی یا عامل دلال‌کاری در بعد گران‌فروشی مغازه‌دار و کش‌وقوس‌هایی به سبک شوت توپ به سوی دیگری به مذاکره و حل و فصل بپردازند. درکل هدف از کوشش برای گفت‌وشنودها در نهایت امر برطرف شدن معضل قیمت‌های بالای محصولات کشاورزی است تا مصرف کنندگان با آسودگی خاطر بتوانند طعم چند کیلو میوه مناسب با نرخ مناسب را بچشند، «خاصه قشر کم درآمد و عیالوار» و نیز مسئله‌سازی به جای مرمت‌سازی در مسیر گردش درست میوهها، نباشد.
محورهای اصلی این گزارش شامل گرانی میوهها، نحوه عملکرد واسطه‌گری محصول کشاورزی از چند نگاه، وضعیت نظارت بر چرخه میوه است. نظر مصرف کننده، فروشنده، باغدار و نحوه نگرش برخی دیگر از دست‌اندرکاران رسمی را هم دراین چند شماره گزارش خواهید خواند.
یک میوه فروش حوالی مرکز شهر که چینش میوههای نه چندان انبوه اما اتیکت دارش فقط به نوعی ویترین تزیینی می‌نماید، دلیل بالا بودن قیمت‌ها را در درجه‌بندی‌شان می‌داند و اضافه می‌کنند «میوه را مستقیم از میدان بزرگ خریداری می‌کند. خرید مستقیم هم برای مغازه‌دار خرده‌فروش و هم برای مصرف‌کنندگان به لحاظ اقتصادی با صرفه است چون دلال در کار دخالت ندارد.»
«سامان» راجع به تاثیر واسطه‌ها در خرید عمده میوه و بعد فروش آنها به خرده‌فروشی‌ها بیشتر توضیح می‌دهد: «دلال باعث‌گران شدن نرخ‌ها می‌شود او در روند قیمت‌های متعادل و مناسب طبعا اثر می‌گذارد. دلالان موقع ورود میوه در میدان بزرگ وجود دارند. آنها درجا بار را از عمده فروش می‌خرند و همان‌جا هم به مغازه‌داران می‌فروشند که در بازار مصرف عرضه می‌شود.»
دلال نباشد
قیمت میوه پایین می‌آید
«دلال نباشد قیمت میوه پایین می‌آید چون که دلال میوه را به قیمت کاذب می‌فروشد و ما خرده فروش‌ها مجبوریم برای تامین میوه به نرخ آن میوه بخریم. چنانچه دلال در عرضه عمده میوه دخالت نداشته باشیم قیمت‌ها بالا نمی‌رود. این به نفع خرده‌فروش و مردم مصرف کننده است.»
«آقازاده» میوه‌فروش در بخش غربی شهر، هم‌چنین با این اظهار که دلالان زیادی در میدان میوه و تره‌بار هستند، معتقد است دلالان 80-90 درصد اختیار میوهها را که باغدار و عمده‌فروش وارد میدان خریداری می‌کنند، در دست دارند و سپس به مغازه‌داران می‌فروشند.
درنتیجه، قیمت‌گذاری‌ها کاذب می‌شوند. کلا نظرم این است که میوه باید مستقیما از باغدار به دست بار فروش عمده میدان بزرگ برسد و بین خرده‌فروشان توزیع شود. هم‌چنین فعالیت دلالی در میدان حذف شود که پیشتر اشاره کردم. در آن صورت، قیمت میوه مناسب و شفاف شده و فروشنده در نهایت مصرف کننده هم جنس را با قیمت‌های دلالی شده، خرید نکرده است.»
دلال هست، چون نظارت نیست
اما یک دست‌اندرکار مغازه میوه‌فروشی درخصوص مباحث مختلف دلال‌کاری، فروش و قیمت‌ها وجود عامل واسطه در انجام کار داد و ستد در هر محصول از جمله میوه را بنا به دلیلی ممکن می‌داند.
«برزگر» سال‌ها به کارهای آبیاری، رسیدگی به وضعیت محصولات درختی، چیدن و بسته و سبدبندی و ارسال به میدان تره‌بار و میوه مشغول بوده است او می‌گوید: «باغداران و کشاورزان صیفی‌کار هنگام فروش محصول‌شان هیچ فرصت آن را ندارند که خود بارشان را به شهر و میدان برسانند تا به فروش رود. اصلا عرف فروش عمده تولیدات، با عمده‌فروشان است که این حرفه‌شان است و در مقابل فروش میوه درصدی حق‌العمل عایدشان می‌شود. این باید طوری باشد که واسطه دست در انجام کار نداشته باشد وگرنه دراین میان سود کلان را دلال می‌برد که هیچ دخالتی در زحمات کشاورز نداشته است» از وی می‌پرسم الان واسطه‌گر نقشی در قیمت‌ها ندارد؟ می‌گوید: «چرا، چون نظارت بر کارشان نیست. گردش نرخ‌ها هم از همین راه به شکل سوءاستفاده است نه یک عمر منصفانه که ظرف 3-4ساعت به دست می‌آورد.»
4کیلومیوه= یک روز حقوق
روی نیمکت فلزی بیرون از سالن غرفه‌های میدان میوه و تره‌بار میدان شرق شهر کنار یک کیسه نایلونی با اندکی میوه نشسته است. موهای سرش یکدست سفید است. نزدیکش می‌نشینم. چهره خسته‌اش در چروک ریز و درشت صورتش آشکار است. می‌پرسم قیمت‌ها چطورند؟
آرام کیسه نایلونی را تا سرشانه‌اش بالا می‌آورد و روی نیمکت می‌گذارد و از توی کیسه فیش خرید سه قلم میوه را بیرون می‌آورد نشان می‌دهد: حدود یک کیلو و 200 گرم انگور، یک کیلو و نیم هلو و یک کیلو و 240گرم زردآلو جمعا 16346 تومان خرید کرده است.
«یوسفعلی» در یک شرکت تولیدی، آبدارچی است به نظر او همین مختصر میوه اندکی از حقوق یک روز کارش بیشتر است. او چهارسر عیالوار است. می‌گوید: «قیمت‌ها بالا است، نمی‌شود همیشه یا هر چیزی که دلمان می‌خواهد را خرید کنیم، خدا را شکر اهل و عیالم توقع و چشمداشت ندارند. هنگامی که با هم گفت‌وگو می‌کردیم یک آشنایش می‌آید خوش‌وبش و احوالپرسی می‌کنند.
شخص تازه وارد میانسال یک کارتن کوچک را با یک ریسمان پلاستیکی در یک دست و یک کیسه پلاستیکی مقداری سیب‌زمینی و پیاز در دست دیگر دارد. کارتن را زمین می‌گذارد و کاغذ رویش را پس می‌زند. تعارف می‌کند می‌گوید: «ته مانده انگور و حبه‌اش را همین جوری 5 هزار تومان خریدم. می‌خندد، برو بچه‌ها انگور خیلی دوست دارند.» او به یوسفعلی می‌گوید» نمی‌رویم؟
یوسفعلی بلند می شود. به من می‌گوید یا علی آقا همسایه یک کوچه هستیم. هر دو پیاده به سمت ایستگاه اتوبوس می‌روند. تازه وارد اضافه می‌کند: «سه ایستگاه راه داریم.» خرید و صحبت‌های آنان مرا یاد اتیکت گیلاس درجه یک میوه فروشی در یکی از خیابان‌های معروف بالای شهرمان می‌اندازد که هر کیلو 13/500 تومان فروش می‌شود.»
چند لایگی عوامل گرانی
نقش نظارت در تعادل قیمت
«اگرچه سال گذشته برف و سرمای زیاد برخی از میوههای سردرختی و شکوفه‌ها را از بین برد لیکن خوشبختانه هیچ کمبود درتولید نداریم و بسیار وفور نعمت است.»
«کیوان اردستانی» برنج‌فروش، دلیل گرانی محصولات باغی را از چند زاویه بیان می‌کند و می‌گوید: «برخی افراد که کارشان در خرید و فروش میوه است، از بعضی باغدارها، میوههای درخت را قبل از سررسیدن پیش‌خرید می‌کنند و پس از رسیدن محصول به وسیله کارگر می‌چینند و به آشنا در میدان شهر خود یا اگر از نظر هزینه صرف کند در تهران در میدان می‌فروشند. اما عمده کار فروش توسط باغدار که مشتری در میدان شهرستان محل خود دارد به صرفه‌اش است که همان‌جا بفروشد. آنجا هم کسانی هستند که واسطه خرید میوه از عمده‌فروش هستند و به نفر دیگر در میدان تهران می‌فروشند. این بار تا اینجا در واقع سه دست فروشنده در بازار میوه داریم. در چنین شرایطی هر یک اگر از هر کیلو میوه مثلا صدتومان سود برده باشند. به واقع سیصد تومان نرخ میوه یا محصول بالا رفته است. بعد می‌رسد به مغازه‌دار که بستگی دارد آن در کجا و کدام محل و منطقه شهر فعالیت می‌کند. طبعا آنان هزینه حمل بار، مزد کارگران، اجاره مغازه‌ها را هم روی میوه حساب می‌کنند. فروشنده غیر از این‌ها هزینه آب و برق، عوارض شهرداری و مالیات دارد. او تمام هزینه را محاسبه می‌کند و روی نرخ میوه می‌کشد. تمام این احوال باعث می‌شود مثلا انجیر کیلویی 8000 تومان را 10000 می‌فروشد که البته بسته به نوع جنس دارد.» از اردستانی می‌پرسم به هر حال، چکار باید کرد که قیمت‌ها متعادل شوند؟ «این مغازه‌دار» می‌گوید: «فقط نظارت و رسیدگی جدی اعمال باید شود. یک راهکار دیگر این است که همه میوهها اتیکت داشته باشند و یک راه مهم‌تر اینکه در هر مغازه از طرف اتحادیه و صنف میوه و تره بار هر روز فروشنده نرخ خرید هر قلم جنس و درصد سود آن را در جای مناسب دید مشتری، نصب کند و بازرس هم حداقل هر چند روز و هفته وضعیت را بررسی کند.»
دلال‌ها 3 نیمه‌شب میوه با نرخ انحصاری می‌خرند
در یک باغ بدون میوه در شهرستان شهریار که در اثر شدت سرمای زمستان گذشته محصولات مختلفش از بین رفته، زیر سقف شاخ و برگ‌های دو سه درخت در هم تنیده انگور عسگری و مجلسی که چندان بارندارند می‌نشینیم. لکه‌های آفتاب از لابلای این سرپناه سبز پنجره گونه همچون تکه‌خرده‌های طلایی بر هر آنچه در زیر سایبان است می‌درخشند. با باغدار گفت‌وگو می‌کنیم.
آنان دو گروه هستند؛ عده‌ای آخرین ساعات شب و گروهی ساعت 3 بعد از نیمه‌شب در میدان حاضر هستند. بارهای خوب را جدا کرده به نرخ روز خریداری می‌کنند و به وسیله عوامل‌شان با دو برابر قیمت فروش کشاورز به مغازه‌های خرده‌فروشی شهر توزیع می‌کنند. واسطه‌ها بدین شیوه چرخه آزاد عرضه و نرخ محصولات میوه را محدودسازی می‌کنند.
از «اکبر بهنود» کشاورز و عضو شورای مرکزی خانه کشاورز استان تهران، می‌پرسم علت گران‌بودن میوه چیست، باغدار بارش را به چه قیمت در میدان عمده‌فروشی عرضه می‌کند و واسطه‌ها در این میان نقش دارند؟ او چنین پاسخ می‌دهد: «یک سری آخر شب و یک گروه ساعت 3 بعداز نیمه‌شب در میدان بارهای خوب را انتخاب کرده، به قیمت روز از میدان خریداری می‌کنند. بدین طریق، بار و قیمت‌گذاری آن در انحصار دلال است. آنها هم‌چنین توسط عوامل مختلف خود، محصولات باغی را به خرده فروشی‌ها در سطح شهر توزیع می‌کنند. من کشاورز با پنجاه سال در این شغل و با اتحادیه و همکاران نتوانستیم مانع دست دلال از سربار خود شویم درحالی که آنان و عوامل‌شان در سطح کشور هستند.» از وی که تحصیلات دانشگاهی دارد می‌پرسم نرخ خرید هر کیلو محصولات کشاورز در میدان بارفروشان چقدر است؟ او با اشاره به این که طی سال با تحمل و سختی و شرایط خرید و تأمین کود، سم و بسته‌بندی، هرس و هزینه کارگر کل محصول را در میدان هر کیلو (حدود) 3 هزار تومان می‌فروشیم ولی دلال آن را هر کیلو دوبرابر یعنی 6 هزار تومان می‌فروشد. این آقایان از دسترنج من و دیگر کشاورزان چنین استفاده می‌کنند.»
این باغدار سپس لیست قیمت میوههای روز (93/5/14) را ارائه می‌دهد: هلو هر کیلوگرم 3-4 هزار تومان، شبرنگ 4 هزار تومان، شبرنگ درشت 5 هزار تومان، موز 3200 تومان، خیار 3 هزار تومان، سیب گلاب مشهد 2500 تومان، هلو انجیری خوب 3 هزار تومان و نوع دیگر 2 هزار تومان و انگور مهدی‌خانی 1800 تومان فروخته می‌شود.»
قیمت میوه درمغازه‌ها
نرخ‌های خرده‌فروشی میوه در مناطق مختلف شهری از تاریخ 5/6 تا 93/5/11:
مناطق مرکزی:گیلاس هر کیلوگرم 11/000 تومان، زردآلو 8500، انگور 5000، هلو 8000، انجیر 10/000، انگور عسکری 5/980
شرق: انجیر 10/000، انگور 5/500 گیلاس 9000
شمال شرق: انگور ریز 4300، انگور در مغازه دیگر 3980
میدان شهرداری- شرق: زردآلو 5000، انگور ریز ترش و شیرین 3/200، طالبی 1/180 تومان
شمال شهر: فروشنده اجازه نداد از نرخ‌های میوهها عکس گرفته و یادداشت شود. فقط قیمت یک قلم میوه که بیشتر به چشم می‌خورد گیلاس مشهدی هر کیلوگرم 13/500 تومان بود.»