نبایدهای روابط همسران
قـهر نکنیـم
محمدمهدی رشادتی
قهر و آرامش
مقصود اصلی از ازدواج دختر و پسر رسیدن به «آرامش روانی پایدار» است. گرچه در ضمن این پیوند مقدس، اهداف مهم دیگری نیز از قبیل ارضاء نیازهای جنسی و فرزند‌آوری، نهفته است، ولی به‌طور یقین در کنار هم بودن، آشتی و صلح همراهی و همدلی، رفاقت و دوستی، یکرنگی و یکدلی به مراتب بیش از سایر اهداف، در رسیدن به سر منزل آرامش روحی
موثر است. در ادامه بحث‌های «نبایدهای روابط همسران» یکی دیگر از عوامل بسیار تاثیرگذار در زدودن آرامش زوج‌ها آفت «قهر کردن» می‌باشد.
قهر رفتاری است که ریشه در هیجان منفی توأم با خشم و عصبانیت دارد. قهر وضعی است که در آن، فرد ارتباط عادی خود را با دیگری قطع می‌کند یا کاهش می‌دهد که معمولا نیز هنگام برآورد نشدن توقعات و انتظارات به وجود می‌آید.
به نظر می‌رسد که هر‌چه این توقعات بیشتر باشد، میزان حساسیت و زودرنجی هم بیشتر شده و در نتیجه احتمال قهر هم افزایش می‌یابد. گاهی قهر نمودن به صورت یک«عادت ثانویه» در آمده و در اثر تربیت نادرست خانوادگی، آقا یا خانم با کوچک‌ترین بهانه، از این شیوه ناپسند استفاده می‌کنند.
غافل از اینکه بالاخره در زندگی، نارسایی‌ها و مشکلات کم و بیش وجود دارد و راه‌حل آن، پناه بردن به روش قهر و دوری از هم نمی‌باشد.
قهر کردن دقیقا در نقطه مقابل زندگی شیرین است. صلح و آشتی همسران را به هم نزدیک و نزدیکتر می‌کند و قهر آنان را از یکدیگر دور و دورتر
می‌سازد.
امیرالمومنین علی(ع) فرمود: «با یکدیگر نزدیک شوید و احسان کنید و از قهر و جدایی پرهیز نمایید.» (بحارالانوار، ج 74، ص 400)
رسول خدا(ص)فرمود: «با هم قطع رابطه نکنید و از یکدیگر کینه به دل نگیرید و نسبت به هم حسادت نورزید. ای بندگان خدا با هم برادر باشید.» (فرهنگ سخنان پیامبر(ص)، ص 821)
آسیب‌شناسی قهر کردن
همان‌طور که گفته شد، قهر ناشی از «کدورت و ناراحتی» است. در مدت زمانی که قهر طول می‌کشد،ناراحتی‌ها نیز افزایش پیدا می‌کند. قطعا ادامه قهر آزاردهنده است. چنانکه گاهی به آسیب‌های متعددی در زندگی منجر می‌شود که شدیدترین آن، از هم پاشیده شدن بنیان خانواده است.
در اینجا به‌طور اختصار به برخی از این آسیب‌ها اشاره می‌گردد.
1- با دوری و جدایی هر چند که کوتاه باشد، محبت‌ها و علاقه‌ها کاسته می‌شود و سردی روابط را در پی خواهد داشت. به عنوان مثال: اگر محبت میان همسران صد جزء داشته باشد، با هر دفعه قهر کردن حداقل یک جزء از آن کاهش می‌یابد.
به عبارت دیگر: قهر همسران، موجب ایجاد فاصله عاطفی بین آنها شده و به مرور زمان با طولانی گشتن آن، دلسردی میان ایشان را افزایش می‌دهد. حتی فضای عشق‌ورزی را به فضای «هم‌زیستی» تبدیل می‌کند، تا جایی که به جای مراوده‌های عاطفی و روانی، زوجین فقط خود را متعهد به انجام وظایف روزمره می‌دانند. (سایت تبیان)
2- ممکن است که قهرهای پی‌درپی، به عکس‌العمل و انتقام‌گیری متقابل منجر شود. اگر همین شیوه جواب دهد، طرف مقابل نیز تشویق می‌شود تا از آن برای پیش‌برد خواسته‌های خود استفاده نماید.
3- تداوم قهرها میان همسران، چه بسا ممکن است کارشان را ابتدا به جر و بحث و ناسزاگویی و ترک انجام وظایف بکشاند و در مرحله بعد به جدایی بینجامد.
زن به خانه پدر و یا بستگان خود می‌رود و مرد نیز در تنهایی روزگارشان را به سختی می‌گذرانند و آهسته و آهسته به فکر طلاق می‌افتند.
در بخش حوادث روزنامه‌ها، از فرار بچه‌ها از خانه به خاطر دوری و قهر پدران و مادران، گزارش‌های فراوانی نقل می‌کند که متأسفانه زندگی شیرین خانواده‌ها را به تلخی منجر نموده است.
4- با ادامه پیدا کردن قهر، اعمال نیک انسان نیز پیش خداوند، پذیرفته نمی‌شود.
روزی پیامبر اکرم(ص) خطاب به ابوذر غفاری فرمود: «ای اباذر، از قطع رابطه کردن با برادر مؤمن خود، پرهیز کن. زیرا با قهر و دوری از او عمل صالح تو مورد قبول خدا قرار نخواهد گرفت. قهر خود را حداکثر بیش از سه روز به درازا نکش. چرا که هر کس حتی در ظرف همان سه روز در حالی که از برادر مؤمن خود دوری کرده است، بمیرد، سزاوار است که آتش جهنم او را فرا گیرد.» (فرهنگ سخنان پیامبر اکرم(ص)، ص 821)
روش‌ها و راهکارهای ترک عادت قهر
قهر کردن یک پدیده «روانشناختی» و یک خصیصه روحی و روانی است که تحت تأثیر ارتباطات اجتماعی و پدیده‌های «جامعه شناختی» میزان آن شدت و ضعف پیدا می‌کند. در اینجا برای کاستن از تعداد قهرها میان زوج‌های محترم، و درمان این بیماری مزمن و فراگیر روش‌های زیر پیشنهاد می‌شود.
1- اگر میان زن و مرد ناراحتی و کدورتی پیش آمد، به جای قهر کردن، بهتر است «سکوت» کنند. با سکوت کردن، بعد از گذشت چند ساعت از ناراحتی پیش آمده، قطعا غضب و خشم آدمی فروکش می‌کند و فرصت را در اختیار آن دو می‌گذارد تا با تصمیم درست، ناراحتی را برطرف سازند.
2- در مدت زمان سکوت، هر دو از انجام وظایف خود نباید کوتاهی کنند تا امور خانواده همانند روزهای گذشته، زمین نماند. زیرا تکالیف برجا مانده چه بسا در طولانی شدن ناراحتی‌ها مؤثر خواهد بود.
3- هنگام بروز ناراحتی جدا از عواملی تشدید‌کننده آن پرهیز کنند. عوامل مانند: فحش و ناسزا گفتن، بگو مگو کردن، بی‌احترامی به یکدیگر، ظرف‌شکستن، خود را زدن، داد و فریاد کردن‌ها، در را محکم بستن، بیرون رفتن طولانی مدت از خانه، بهانه‌گیری، بچه‌ها را زدن، غرغرکردن، کنایه زدن، مسخره نمودن و... هر یک از این نوع عکس‌العمل‌ها، در طولانی کردن و شدت‌بخشیدن به ناراحتی‌های زود گذر، بسیاربسیار تاثیر گذار است.
در این موقع «سکوت» بهترین وسیله است. زیرا وقتی دهان باز شود ممکن است مشکل پیش آمده را سخت‌تر نماید و اختلافات را عمیق‌تر کند.
4- پس از گذشت ساعاتی و لحظاتی نه چندان زیاد از «سکوت توام با متانت و آرامی» هر کدام در «عذر خواهی کردن» و قبول اشتباه، پیش قدم شده و به استقبال آشتی بشتابند.
توصیه می‌شود که یک بررسی در علت قهرکردن بنمایید و ببینید چه حرف‌هایی رد و بدل شده؟ و با توجه به شناختی که از همسرتان دارید، ببینید آیا از جملات شما ناراحت شده است؟ از کدام عبارت و کلمه رنجیده خاطر گشته است؟ و یا از اصل بحث و درگیری ناراحت است؟
چنانکه در کلامتان، حرف‌زننده‌ای بوده است، بابت همان‌ها از او عذرخواهی کنید. برای اینکه عذرخواهی واقعی، بسیاری از کدورت‌ها را برطرف می‌سازد و چه بسا همسرتان منتظر همین عذر خواستن شماست.
حتی اگر شما(خانم یا آقا) حرف بدی هم نزده‌ای، به خاطر ناراحتی پیش آمده از همسرتان پوزش بخواهید. یک مرتبه بالاتر عرض کنم، حتی اگر همسر شما مقصر واقعی باشد، بسیاربسیار مفید و ارزشمند است که خودتان بروید و از او عذرخواهی نمایید تا قضیه و اختلاف پیش آمده حل شود. (میزان الحکمهًْ ، ج 2 ، ص1035)
از روش پیشنهادی «پیشی گرفتن در معزت‌خواهی و پذیرش مسئولیت ناراحتی پیش آمده»
تعجب نکنید. برای اینکه شما اولا مصداق دو انسان مؤمن هستید. ثانیا هر دو زیر یک سقف و به عنوان نزدیک‌ترین انسان‌ها نسبت به یکدیگر، زندگی می‌کنید.
رابطه زن و شوهر از هر رابطه‌ای نزدیکتر و صمیمانه‌تر است. همسران از اسرار همدیگر بیش از همه آگاهند. بنابراین برای حل اختلاف خود، کسی شایسته‌تر و مناسب‌تر از خودشان نمی‌باشد.
تا جایی که ممکن است، سعی کنند مسائل و مشکلات و کدورت‌ها را خود حل و فصل کنند شاید به همین دلایل در آموزه‌های دینی تاکید شده است که هر کدام از طرفین دعوا در آشتی کردن پیش قدم شود، در قیامت زود‌تر وارد بهشت می‌شود.( بحارالانوار،ج 75، ص186)
5- برای نشان دادن «حسن نیت» بسیار خوب است که ابتدا آقا و در مرتبه بعد خانم «هدیه» مناسبی را تهیه کرده و تقدیم همسر خود نماید. و بدین‌وسیله محبت و عشق و علاقه خود را دوباره به همدیگر ابراز کنند.
نتیجه‌گیری مهم
خانم بزرگوار و آقای عزیز، کانون خانواده محیط «صلح و سازش» است و نه میدان جنگ و کشمکش.
منزل شما محل آرامش و آسایش است و نه محل قهر و دعوا و مشاجره، مگر قرار نیست که تا پایان عمرمان، در کنار هم با خوشی و لذت و مهرورزی زندگی کنیم؟
چرا باید این محفل نورانی و زیبای خلقت را با قهر و دوری از هم، تاریک کنیم؟ از همین حالا تصمیم جدی و قاطع بگیریم و با یکدیگر محکم ببندیم و با خدای خود نیز پیمان ببندیم که هیچ‌گاه به سراغ «آفت و بیماری قهر» نمی‌رویم.
در پایان این فصل به یک نکته بسیار ارزشمند و کلیدی اشاره میکنیم که می‌تواند قهر و ناراحتی و دل‌خوری را برای همیشه از ریشه بخشکاند و یا از میزان آن تا حد زیادی می‌کاهد.
مرنج و مرنجان
آخوند ملا علی همدانی که از علمای طراز اول همدان بود، خدمت حاج‌شیخ حسنعلی اصفهانی معروف به «نخودکی» رسید و از ایشان تقاضای
موعظه کرد.
نخودکی فرمود: «مرنج و مرنجان»
مرحوم آخوند ملاعلی همدانی می‌گوید: خوب، مرنجان راحت است. ما کاری میکنیم که خودمان را بسازیم و کسی را از خود ناراحت کنیم. اهانت به کسی نمی‌کنیم. غیبت مردم را نمی‌کنیم و... این امر شدنی است.
اما مرنج را چه کار کنیم؟ کسی به ما بدی می‌کند، غیبت‌مان را می‌کند، پول‌مان را می‌خورد. و بالاخره اذیت‌مان می‌کنند، انسان رنجش پیدا می‌کند. آیا امکان دارد که آدمی از کسی نرنجد؟
مرحوم نخودکی فرمود: بله، می‌شود. ملاعلی همدانی پرسید: چگونه؟ فرمود: «خودت را کسی حساب نکن». عیب کار ما همین است. ما خودمان را کسی می‌دانیم. به ثروت‌مان، به علم‌مان، به ریاست‌مان و به هر چیزی می‌بالیم. لذا هیچ‌کس جرأت نمی‌کند به ما «تو» بگوید، اگر فلانی به ما چیزی بگوید، بیست سال با او قهر میکنیم. عزیز من اگر واقعا کسی به همین یک جمله «مرحوم نخودکی» عمل کند، خیلی راحت و آسوده می‌شود. (در محضر مجتهدی، ج 2، ص 115)