به‌نظر می‌رسد گره کور برگزاری کنکور برای داوطلبان نظام قدیم قصد بازشدن ندارد! مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در گزارشی که اخیراً منتشر شده پیشنهاد داده در کنکور ۱۴۰۰ دو نوع سوال برای نظام جدید و نظام قدیم متوسطه طراحی شود.
برگزاری کنکور برای داوطلبان نظام قدیم چند سالی است که با حواشی خاصی رو‌به‌رو شده و امسال نیز به شکل دیگر ادامه دارد. اواخر آذرماه بود که وزیر علوم درباره وضعیت کنکوری‌های نظام قدیم در سال ۱۴۰۰ گفت: موضوع دو مرتبه در شورای سنجش و پذیرش مطرح و تصمیم گرفته شده است که دیگر ادامه پیدا نکند. از نظر ما پرونده این موضوع بسته شده است.
البته استدلال سازمان سنجش نیز قابل تأمل است، رئیس سازمان سنجش در آبان ماه امسال درباره چرایی عدم طراحی سؤالات مستقل برای داوطلبان نظام قدیم گفت: در سال ۹۹ تعداد ۲۵۹ هزار نفر داوطلب نظام قدیم در کنکور شرکت کردند که از این تعداد حدود ۶۳ هزار نفر به دلیل اینکه سال گذشته انتخاب نوع نظام اختیاری بود، به سؤالات نظام جدید پاسخ دادند و ۱۹۶ هزار نفر به سؤالات نظام قدیم پاسخ دادند. از تعداد ۱۹۶ هزار نفر، تعداد ۵۳ هزار نفر فارغ‌التحصیلان کاردانی، کارشناسی و کارشناسی ارشد هستند.
وی ادامه داد: حدود ۱۴۲ هزار نفر از تعداد ۱۹۶ هزار نفر داوطلبانی که به سؤالات نظام قدیم پاسخ دادند کسانی بودند که حداقل ۳ بار کنکور دادند که از این تعداد ۱۱۷ هزار نفر از آنها داوطلب گروه علوم تجربی بودند. در واقع همه این داوطلبان می‌خواستند در سه رشته پزشکی، دندانپزشکی و داروسازی پذیرش شوند. در واقع زیر ۸ درصد از داوطلبان نظام قدیم داوطلب سایر گروه‌ها و رشته‌های آموزشی هستند.
به هر حال اعتراض داوطلبان نظام قدیم ادامه داشت تا اینکه مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در گزارشی استدلال‌های دیگری را غیراز وزارت علوم مطرح کرده است. بررسی این گزارش اگرچه نشان می‌دهد که این مرکز موافق برگزاری مجدد آزمون به‌صورت نظام قدیم است اما نکته قابل توجه در این گزارش‌ اشاره‌ای به داوطلبانی که این در آزمون چندین مرتبه شرکت داشته‌اند، نشده است.
در متن کامل این گزارش می‌خوانیم:
«آموزش عمومی تا سال 1390 شامل پنج سال دوره ابتدایی، سه سال دوره راهنمایی، سه سال دبیرستان و یک سال پیش دانشگاهی بوده که اکنون به نظام قدیم مشهور شده است. از آذرماه سال 1390 همزمان با اجرایی شدن سند تحول بنیادین آموزش و پرورش، دوره‌های آموزش عمومی بعد از تغییراتی به نظام جدید یا نظام 6،3، 3 مشهور شدند. در نظام جدید دوره ابتدایی از 5 سال به 6 سال افزایش یافت و دوره متوسطه به دو دوره متوسطه اول و متوسطه دوم تقسیم شد. دوره متوسطه اول شامل سال‌های هفتم، هشتم و نهم و دوره متوسطه دوم شامل سال‌های دهم، یازدهم و دوازدهم است که سؤالات کنکور از کتاب‌های این دوره طرح می‌شوند. همزمان با تغییر در دوره‌های آموزش عمومی، تغییراتی در محتوای کتاب‌های درسی نیز ایجاد شد که این مورد موجب نگرانی فارغ‌التحصیلان نظام قدیم شده است.
در یک رقابت عادلانه وجود سنجه‌های یکسان، اصلی‌ترین ملاک تعیین افراد یا گروه‌های برتر است. یک رقابت علمی‌مانند کنکور نیز از این قاعده مستثنی نیست. برگزاری کنکور نظام قدیم به معنای طرح دو نوع سؤال نظام قدیم و نظام جدید برای کسانی است که در یک مسابقه یکسان رقابت می‌کنند و این خود، اصل رقابت عادلانه را زیر سؤال می‌برد. هرچند سازمان سنجش تلاش می‌کند با رعایت برخی ملاحظات فنی از قبیل تأکید بر سؤالات مشترکِ بین داوطلبان نظام قدیم و جدید و هم ‌ترازسازی با استفاده از روش‌های آماری، مطابق با نظام جدید رقابت عادلانه‌تری را ایجاد کند. اما استفاده از چنین روش‌هایی و ماندن در این وضعیت دوگانه، تنها در شرایط اضطرار جایز است و استانداردهای کیفی سنجش اقتضا می‌کند که تنها یک نظام، مبنای سنجش قرار گیرد.
همچنین، حساسیت کنکور سراسری بسیار بالاست و رقابت شدید و بسیار نزدیک داوطلبان در این مسابقه علمی ‌تا حدی است که در آن پاسخ و یا عدم پاسخ حتی به یک سؤال، می‌تواند سرنوشت افراد زیادی را تغییر دهد. بنابراین، کمترین نابرابری و دوگانگی در مواجهه با عناصر مؤثر بر رقابت، قابل قبول نیست؛ به خصوص اینکه این نابرابری در نوع سؤالات آزمون باشد.
نکته حائز اهمیت دیگر این است که تعداد فارغ‌التحصیلان از میانِ داوطلبان نظام قدیم آموزش متوسطه که آخرین گروه از آنها در سال تحصیلی 96- 97 فارغ‌التحصیل شده‌اند، برطبق اطلاعات سالنامه آماری وزارت آموزش و پرورش در همه رشته‌های نظری بالغ بر 361 هزار نفر بوده است که تاکنون در سه آزمون سراسری سال 97- 98- 99 با سؤالات مختص به خود شرکت کرده‌اند. پس از این مدت تعداد این داوطلبان که بالقوه متقاضی شرکت در آزمون نظام قدیم هستند به میزان قابل ملاحظه‌ای کاهش و متقابلاً داوطلبان نظام جدید اکثریت مطلق داوطلبان را تشکیل خواهند داد. طبق برآورد سازمان سنجش آموزش کشور سهم داوطلبان آزمون نظام قدیم در آزمون سراسری سال 1400 از کل داوطلبان، بین 6 تا 8 درصد خواهد بود، با عنایت به این نکته که برخی از فارغ‌التحصیلان نظام قدیم در کنکور سال 1399 سؤالات نظام جدید را برای پاسخگویی انتخاب کرده‌اند (حدود 50 هزار نفر) و این موضوع در آزمون سال 1400 نیز وجود خواهد داشت. در هر صورت فارغ از برآورد سازمان سنجش، داوطلبان نظام قدیم در اقلیت خواهند بود.
در آزمون سراسری سال 1398حدود 62.8 درصد قبول شدگان، فارغ‌التحصیلان نظام جدید متوسطه بودند که همان سال 1398 فارغ‌التحصیل شده بودند. 37.2  درصد مابقی که همگی داوطلبان نظام قدیم محسوب می‌شوند در واقع فارغ‌التحصیلان سال‌های 1368 - 1397 هستند که در نظام‌های آموزشی‌ترمی‌واحدی، سالی واحدی و یک نظام پیش از آن فارغ‌التحصیل شده‌اند.
بررسی آمار داوطلبان آزمون سراسری سال جاری 1399  نشان می‌دهد، از تعداد حدود 1 میلیون و 166 هزار نفر داوطلب حاضر در جلسه 83.2 (حدود 970 هزار نفر) به سؤالات نظام جدید پاسخ داده‌اند. این آمار در گروه ریاضی 89.6 درصد، در گروه تجربی 76.8 درصد، در گروه علوم انسانی 87.5 درصد، در گروه هنر 89.3 درصد و در گروه زبان 87.3  درصد است.
بیشترین تعداد متقاضی پاسخ به سؤالات نظام قدیم آموزش متوسطه با تعداد حدود 118 هزار نفر در گروه تجربی است و در سایر گروه‌های آزمایشی تعداد متقاضیان نظام قدیم کم است. باید به این نکته‌ اشاره نمود که از حدود 195 هزار نفری که از پنج گروه آزمایشی به سؤالات نظام قدیم پاسخ گفته‌اند حدود 53 هزار نفر جزء اتباع خارجی، دانشجویان درحال تحصیل یا انصرافی یا اخراجی، فارغ‌التحصیل کاردانی و مقاطع بالاتر یا کارمند بوده‌اند. با لحاظ نکردن این تعداد (این دسته بجز اتباع خارجی، یک‌ بار از آموزش رایگان بهره برده اند) حدود 143 هزار نفر (حدود 12 درصد) داوطلب متقاضی پاسخگویی به سؤالات نظام قدیم وجود داشته است که حدود 85 هزار نفر از آنها مربوط به گروه آزمایشی علوم تجربی است.
فارغ از آنچه گذشت مهم‌ترین نکته‌ای که پس از مصاحبه با مشاوران تحصیلی و معلمانی که دروس هر دو نظام قدیم و جدید متوسطه را تدریس نموده‌اند به دست آمده این است که شرکت در آزمون نظام جدید متوسطه، به نفع داوطلبان نظام قدیم است. به گفته معلمان، همه کتاب‌های درسی نظام جدید نسبت به نظام پیش از آن کم حجم‌تر، روان‌تر و ساده‌تر است. برای مثال در درس زیست شناسی بین 6 الی 10 فصل حذف شده است. با این همه استفاده از اصطلاحات جدید و نامأنوس بکار رفته در کتب نظام جدید، استفاده از این کتاب و پاسخ به سؤالات این درس را برای داوطلبان نظام قدیم  به رغم کاهش حجم  مشکل ساخته است که این مشکل را می‌توان با قرار دادن کلمات معادل استفاده شده در کتب نظام قدیم در کنار کلمات و اسامی‌جدید، حل نمود. همچنین، در درس ریاضی فصل‌هایی مانند انتگرال، بخشی از مقاطع مخروطی و چند بخش دیگر حذف شده است. به عقیده معلمان و نماینده دفتر تألیف کتب درسی ابتدایی و متوسطه وزارت آموزش و پرورش، محتوای کتب درسی حداکثر تا 30 درصد دستخوش تغییر و تحول شده است.
در سال‌های گذشته با وجود عدم تغییر در نظام آموزشی تغییراتی در کتاب‌های درسی که منبع کنکور نیز بوده‌اند ایجاد می‌شده است. برای مثال کتاب ادبیات فارسی در دهه 80 تغییر کرد به‌گونه‌ای که فارغ‌التحصیلان سال 1379 که در آزمون آن سال پذیرفته نمی‌شدند مجبور بودند برای کنکور سال 1380 بدون هیچ‌گونه تنفسی ادبیات فارسی جدید را مطالعه کنند.
بنابراین بر طبق قانون، اتخاذ تصمیم درخصوص برگزاری کنکور نظام قدیم در سال ۱۴۰۰ نیز بر عهده این شوراست. شورای سنجش و پذیرش در هفدهمین جلسه ۲۶ اسفند ۱۳۹۷ با توجه به درخواست داوطلبان تصویب کرد «در آزمون سراسری سال ۱۳۹۹ برای آخرین بار همانند آزمون سراسری سال ۱۳۹۸ سنجش با دو آزمون جداگانه (دو مجموعه سؤال) انجام خواهد شد» عبارت «آخرین بار» تأکیدی بر این نکته است که پس از سال ۱۳۹۹ آزمون جداگانه‌ای برگزار نخواهد شد.
اما این مصوبه در وب‌سایت این سازمان و دفترچه ثبت‌نام آزمون سراسری سال ۱۳۹۹ وجود نداشت که دلیلی بر عدم اطلاع‌رسانی به موقع این سازمان درخصوص این مهم است. همچنین، این مصوبه مجدداًً در بیست و چهارمین جلسه شورای سنجش و پذیرش ۲۲ مهر ۱۳۹۹ مورد تأیید و تصویب دوباره این شورا قرار گرفت که به دلیل دیرهنگام بودن، این مصوبه رافع ‌اشکال فوق نیست.
با توجه به شرکت آخرین گروه از فارغ‌التحصیلان نظام قدیم متوسطه در سه آزمون، حداقلی بودن جمعیت آنان و از منظر عدالت در سنجش، مرجح است آزمون سراسری سال ۱۴۰۰ با سؤالات یکسان برگزار شود. اما به دلیل عدم اعلام عمومی مصوبه حذف کنکور نظام قدیم تا حداقل یک‌سال قبل از برگزاری آزمون پیشنهاد می‌شود در آزمون سراسری سال ۱۴۰۰ سنجش با دو آزمون جداگانه (دو مجموعه سؤال برای نظام‌های جدید و قدیم متوسطه) و حتی المقدور از مباحث و مطالب مشترک دو نظام قدیم و جدید با تعداد معدود سؤالات متفاوت برگزار شود.»