بررسی وظایف شبکه‌های برون‌مرزی عرب زبان در گفت وگو با جلال میرزایی (کارشناس سیاسی)
ضدحمله به اردوگاه خبری آل‌سعود با تصویر زیبای ایران
سعید رضایی
امروز دو شبکه الکوثر و العالم به نمایندگی از ایران در جهان عرب به انتشار اخبار و پیام می‌پردازند. برای بررسی رسالت و باید و نبایدهای این دو شبکه، با جلال میرزایی نماینده سابق مردم ایلام، عضو هیئت علمی دانشگاه و کارشناس علوم سیاسی به گفت‌و‌گو پرداختیم:
* نقش شبکه العالم برای پیشبرد دیپلماسی عمومی را چگونه می‌بینید؟
العالم برای انتقال صحیح اخبار به کشورهای همسایه و جهان عرب نقش خوبی ایفا کرده و برای پیشبرد برنامه‌های دیپلماتیک مهم است. اگرچه می‌توان تحقیق کرد که با همین امکانات موجود چگونه این نقش را پر رنگ‌تر و میزان تاثیرگذاری در جامعه هدف و افزایش مخاطبان را بیشتر کرد اما داشتن شبکه‌های برون‌مرزی فی‌النفسه خوب است. با این حال معتقدم هر چه از فعالیت‌های شعاری دور شویم و بر کار تخصصی با محوریت محتوای قابل فهم برای مخاطب متمرکز شویم اثرگذاری شبکه العالم بیشتر می‌شود. برای مثال تبیین سیاست‌های ایران باید به صورت غیرمستقیم صورت گیرد و تصویری صحیح از فعالیت‌های کشور را به مخاطب عرب زبان ارائه کنیم. در این زمینه شبکه‌هایی مانند الجزیره و بی‌بی‌سی عربی توانسته‌اند موفقیت‌هایی داشته باشند.
* به شبکه‌های رقیب که توسط دولت‌های غیر دوست حمایت می‌شوند‌اشاره کردید، به نظر شما چگونه می‌توان با همین امکانات محدود کنونی با آنها رقابت کرد و از مواضع کشور دفاع کرد؟
معتقدم در پیگیری اهداف رسانه‌ای هم باید به قدرت سخت توجه داشت و هم قدرت نرم اما در شرایط امروز منطقه تمرکز بر قدرت نرم بسیار بیشتر است. برای مثال زمانی که شبکه‌هایی مانند العربیه و بی‌بی‌سی عربی ایران‌هراسی را ترویج می‌کنند سعی دارند تا قدرت سخت ایران را تهدید نشان دهند و در این زمینه حساسیت‌ها را برانگیزند و به اهداف خود برسند، می‌توان دقیقا برعکس عمل کرد.
* منظور شما این است که العالم و الکوثر به قدرت نرم ایران در برنامه‌ها بیشتر توجه کنند؟
بله. دقیقا این شبکه‌ها می‌توانند توانمندی‌های اقتصادی، جاذبه‌های گردشگری، پیشرفت‌های اجتماعی مانند تعداد و تنوع تشکل‌ها و NGOها، تحقق دموکراسی مانند وجود پارلمان فعال و دستاوردهای علمی _ تحقیقاتی ایران را به مخاطبان معرفی کنند.
به این نکته توجه کنید؛ زمانی که مخاطب عرب زبان نام کشورهای اروپایی را می‌شنود چه مولفه‌هایی در فکرش نقش می‌بندد. به احتمال بسیار مواردی مانند رعایت قانون و نظم، نظام پارلمانی و دموکراسی، پیشرفت‌های علمی و فعالیت‌های اقتصادی به فکرش متبادر می‌شود. از این رو همین تصویرسازی باید درخصوص کشور ما توسط شبکه‌های برون‌مرزی به ویژه العالم و الکوثر هم انجام شود.
به بیان دیگر شبکه‌هایی که برای جهان عرب برنامه‌سازی می‌کنند باید هدف اول را اصلاح دیدگاه این مخاطبان درباره وضعیت داخلی جامعه ایران قرار دهند.
* برای این دیدگاه می‌توانید نمونه‌هایی عنوان کنید که با چنین رویکردی به موفقیت رسیده باشند؟
شبکه‌های ماهواره‌ای ترکیه این رویکرد را با جدیت در پیش گرفته‌اند و توانسته‌اند بسیار هم موفق شوند. یک دلیل این موفقیت آنها را در جذب گردشگران به ترکیه می‌توان دید. برای مثال شبکه‌های ماهواره‌ای ترکیه بر محورهایی مانند شکوه تاریخی دوران عثمانی، جاذبه‌های گردشگری مدیترانه و تنگه‌های بسفر و داردانل متمرکز شده‌اند و این تاثیر را بر مخاطب القا می‌کنند که تماشاگر این شبکه‌ها متقاعد شود برای تجربه دیدن واقعی آنچه که در صفحه نمایش دیده است به ترکیه سفر کند.
بنابراین در اکثر فیلم‌ها و برنامه‌های رسانه‌ای باید انتقال تصاویر زیبا از ایران به مخاطب صورت گیرد تا مردم دیگر کشورها علاقه‌مند شوند به ایران سفر کنند و گردشگری رونق گیرد.
* گردشگری سلامت از انواع گردشگری در جهان است، به نظر شما چگونه می‌توان میان بخش خصوصی فعال در پزشکی، بخش گردشگری و رسانه‌های برون‌مرزی همکاری ایجاد کرد؟
به نکته خوبی‌اشاره کردید. من در سفری به ترکیه دیدم عراقی‌های بسیاری برای کارهای ساده پزشکی حتی عمل بینی و کاشت موی سر به استانبول و آنکارا سفر کرده‌اند در حالی‌که درمان‌های بسیار پیشرفته‌تر با هزینه کمتر در ایران در دسترس عراقی‌هاست اما چرا عراقی‌ها، کویتی‌ها، قطری‌ها و حتی پاکستانی‌ها به تهران، مشهد و شیراز نمی‌آیند اما مسافت دورتر را در ترکیه انتخاب می‌کنند.
دلیل این تفاوت در این است که دولت ترکیه «نگاه به بیرون» دارد. به عبارت دیگر همان طور که برای سلیقه مصرف‌کننده خارجی کالا تولید می‌کند به همان صورت نیز بخش‌های خدماتی خود را برای جذب مشتری خارجی هماهنگ و حمایت کرده است. اگر ترکیه امروز توانسته 20 میلیارد تا 30 میلیارد دلار فقط در بخش گردشگری درآمد کسب کند به همین دلیل است. اینجاست که شما می‌توانید نقش شبکه‌های برون‌مرزی ترکیه را به وضوح ببینید.
* با این اوصاف که‌اشاره کردید نقش شبکه‌هایی مانند الکوثر پر رنگ‌تر می‌شود، به نظر شما دقیقا شبکه الکوثر چه راهکاری را در نظر بگیرد؟
ما نیز باید برای رسیدن به چنین اهدافی برنامه‌ریزی کنیم که بخشی از آن به تصویر کشیدن واقعیت‌های زیبا از ایران در خارج از کشور به ویژه برای جهان اسلام و مخاطبان عرب زبان است. وقتی می‌توان گردشگری سلامت را با مقاصد بین‌المللی داشت که شما تصویری که از ایران به جامعه هدف در غرب آسیا هم کشورهای عربی هم کشورهایی مانند پاکستان ارائه می‌کنید مبتنی بر زیباسازی باشد. اهمیت این مسئله را زمانی بهتر می‌توان درک کرد که بدانیم شبکه‌های وابسته به سعودی‌ها به شدت برای ایران هراسی هزینه کرده‌اند.
زمانی می‌توانید به موفقیت مطمئن باشید که فرودگاه بین‌المللی امام خمینی مانند فرودگاه استانبول هر 5 دقیقه یک فرود داشته باشد. من می‌پرسم چرا دولت به این سمت حرکت نمی‌کند.العالم و الکوثر در این زمینه دارای نقش مهمی هستند و می‌توانند به تحقق این اهداف کمک بزرگی ارائه کنند. اگر ترکیه توانسته در صادرات موفق باشد دو محور برای خود تعریف کرده است؛ اول تولید کالا و خدمات با رویکرد صادراتی و دوم فعالیت رسانه‌ای که به شدت به معرفی همان تولیدات ترکیه برای مخاطبان
اصرار دارند.
کشوری اگر پیشرفت داشته باشد اما نتواند این پیشرفت را در خارج معرفی کند نمی‌تواند موفق باشد چرا که زمانی درآمد سرانه افزایش می‌یابد که آمار صادرات بالا رود. از این رو صادرات نیازمند رسانه‌های موفق است. پس باید برنامه‌های مشخصی درخصوص صادرات مثلا گردشگری در این شبکه‌ها داشته باشیم.
* در این برنامه‌ها الکوثر و العالم تنها هستند یا باید همه بخش‌های دولتی همراهی کنند؟
قطعا باید میان وزارت خارجه ، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، اتاق‌های بازرگانی با صدا و سیما همکاری و هماهنگی برای فعالیت عملیاتی صورت گیرد تا سازندگان برنامه‌ها بتوانند قدرت نرم کشور را در دستور کار قرار دهند.
* بیشتر این رویکردها می‌تواند معطوف به الکوثر شود به نظرشما العالم چگونه می‌تواند بر رقبایش موفق شود؟
رسانه فقط در بخش خبر خلاصه نمی‌شود؛ رسانه‌های مطرح دنیا حتی درخصوص خبر هم دست به هوشمندسازی انتقال خبر زده‌اند. به نظر من چنین اهداف و پیام‌هایی را باید در لابه لای برنامه‌ها به مخاطب منتقل کرد.