نگاهی به طرح‌های اکرام ایتام و محسنین کمیته امداد امام خمینی(ره)(بخش نخست)
همدلی ملی بر سر سفره ایتام
گالیا توانگر
-جاروبرقی‌مان یک سالی می‌شود که سوخته! مادرم روی زانوهایش خم می‌شود و اتاق‌ها را جارو می‌کند. پدرم سه سال پیش حین کارگری در یک ساختمان درحال ساخت دچار سانحه شد و فوت کرد. آرزویم خریدن یک جاروبرقی برای مادرم است.
- من یک دانش‌آموز دبیرستانی‌ام. همه بچه‌های کلاسمان برای فوق برنامه و تقویتی ریاضی و فیزیک ثبت نام کرده‌اند. شهریه‌اش می‌شود 300 هزار تومان، پدرم از کار افتاده است و مادرم با کار در تولیدی زندگی‌مان را می‌‌چرخاند. می‌خواهم در آینده مهندس شوم. کاش می‌شد من هم از امکانات تحصیلی لااقل در مدرسه استفاده کنم.
-20 شهریور عروسی‌ام است. هنوز نتوانسته‌ام حتی اقلام اصلی جهیزیه‌ام را جور کنم. پدر و مادرم چند سال پیش فوت کرده‌اند و سرپرستم پدربزرگم است. کاش کسی را داشتم که حمایتم می‌کرد.
- 22ساله‌ام و جویای کار، پدرم را خیلی وقت پیش در کودکی از دست دادم. نه سرمایه‌ای دارم و نه پشتیبانی، کاش حامی داشتم و لااقل سرمایه کوچکی از او به صورت وام دریافت می‌کردم تا کسب و کاری راه بیندازم.
آنچه در بالا خواندید آرزوهای ایتام در سنین مختلف بود که بویژه در جشن‌های رمضان امسال طی برنامه‌های مختلف با شیوه‌های گوناگون از جمله گردونه آرزوها در تلویزیون مطرح می‌شد و یک یا چند خیر برای به محقق ساختن این آرزوهای ریز و درشت اعم از مادی و معنوی اقدام می‌کردند.
هرچند چنین برنامه‌هایی طیف موافقین و مخالفین خودشان را داشتند و برخی نیز به شیوه اجرا و مطرح کردن آرزوها بویژه جلو دوربین ایراداتی داشتند اما با همه فراز و نشیب‌ها یک چیز در اجرای این تیپ برنامه‌ها مسلم است: نیت خیر همه جا موج می‌زند برای همدلی و خلق شادی جمعی.
ضمنا با مرور خواسته‌های بالا در می‌یابید که زندگی برخی در همسایگی ما اگرچه بی‌سروصدا می‌گذرد اما سختی در نهایت است.
برای مثال آرزوی جاروبرقی را یک‌بار دیگر مرور کنید و به نعمت‌های خدا عملا و با کمک به محرومین شکرگزار باشید.
تبارک سبحانی، مدیرکل کمیته امداد استان تهران ضمن تاکید بر اینکه برنامه‌های کمیته امداد بر محور گداپروری نبوده و سعی داریم به افراد تحت پوششمان ماهی‌گیری را بیاموزیم، برایمان می‌گوید:«ما ایتام و افراد بدسرپرست را تا سقف سنی 18 سال پوشش می‌دهیم. اما اگر افراد خیر حامی‌شان بخواهند تا سن اشتغال یا ازدواج این بچه‌ها را همراهی کنند بازهم دست ما برای پل شدن باز است.»
چرا فقر در تهران ریشه‌کن نمی‌شود؟
از همین برنامه گردونه آرزوها امسال در جشن رمضان دماوند استان تهران کپی‌برداری شد و خیلی از نوجوانان و جوانان دست‌هایشان در دست حامیان شریف و دست به خیری قرار گرفت. حالا اگر جلوی دوربین بازگو کردن آرزوها بويژه از نوع خرد و بچه‌گانه‌اش زیاد جالب نبوده اما لااقل در برنامه‌های منطقه‌ای کپی‌برداری منطقی و کارآمدی صورت گرفت و راهگشای خیلی‌ها شد.
تبارک سبحانی مدیرکل کمیته امداد امام خمینی(ره) استان تهران در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان می‌گوید: «خیلی‌ها تصورشان این است که ما فقط باید در قالب اجرای طرح‌هایی مبلغی پول به دست اقشار مختلف محرومین بسپاریم، درحالی که بیشتر دغدغه ما در اجرای طرح‌های مختلف امدادی کمک به گونه‌ای است که افراد را خودکفا کنیم.
مثلا به یک جوان از طریق حامی‌اش مبلغی وام دهیم -ولو بلاعوض باشد اسم وام را رویش می‌گذاریم که انگیزه برای تلاش بیشتر در او ایجاد شود- تا بتواند از این طریق برای خودش کسب و کاری راه بیندازد.
و یا به یک خانم سرپرست خانوار در مسیر هزینه تحصیلی فرزندانش کمک‌هایی داشته باشیم تا این بچه‌ها در آینده برای خودشان کسی شوند.
ما نمی‌خواهیم کسی را بدعادت کنیم. مردم می‌پرسند: چرا با 30میلیارد تومان کمک مادی مردم به کمیته آن هم تنها در استان تهران فقر ریشه‌کن نمی‌شود؟ در پاسخ این عزیزان می‌گوییم: «اولا کار ما گسترده است. تنها محدود به چند طرح نیست که بعضا بیشتر شناخته شده‌اند. از طرح اکرام ایتام و محسنین گرفته که بچه‌ها را در نبود پدرشان و یا فوت او حمایت می‌کند تا اشتغال‌زایی زنان سرپرست خانوار و جوانان جویای کار. از برگزاری کلاس‌های علمی، هنری، فرهنگی برای اقشار مختلف تحت پوشش توسط مدرسین کارآزموده داوطلب گرفته تا برگزاری کلاس‌های فنی و حرفه‌ای و حتی کنکور برای بچه‌های تحت پوششمان.»
وی ادامه می‌دهد: «ضمنا مقوله فقر در جامعه چیزی نیست که نقطه پایانی داشته باشد. همیشه به هر دلیلی ممکن است عده‌ای در جامعه دچار چنین چالش‌هایی در زندگی‌شان شوند.
برای مثال اگر به من بگویند شما موظفید تنها عده‌ای مشخص از خانوارهای کم بضاعت و بی‌بضاعت تهرانی را خودکفا کنید، آن وقت ما با یک برنامه‌ریزی مدون طی چندسال به این هدف دست پیدا می‌کنیم. اما حقیقت این است که رقم ثابتی وجود ندارد. یک عده که خودکفا می‌شوند، متاسفانه عده دیگری دچار چالش فقر شده و به دایره حمایتی‌مان ورود پیدا می‌کنند.»
سبحانی در مورد حضور فعال خیرین در برنامه‌ها و طرح‌های کمیته امام امام خمینی(ره) می‌گوید: «بحمدالله الان اعتماد جامعه به ما پررنگ‌تر از گذشته شده است و این را از برکت نام امام(ره) داریم. ضمنا فرهنگ‌سازی‌ها در چند سال اخیر بويژه از طریق صدا و سیما بسیار موثر و بجا بوده‌اند. برای مثال ما امسال از گردونه آرزوهای جشن رمضان تلویزیون در شهر دماوند الگوبرداری کردیم. هرکس آرزویی داشت روی کاغذ می‌نوشت و به گردونه می‌انداخت. یک خانواده تحت پوشش دماوندی مسکن طلب کرده بود. اتفاقا کسی که ورقه او را از گردونه درآورد خیر بساز و بفروشی بود که فورا تامین مسکن این خانواده را تقبل کرد.»
30 میلیارد تومان کمک سالیانه مردم تهران
به صندوق کمیته امداد
در استان تهران ده هزار یتیم 56765 حامی دارند. یعنی به طور میانگین هر یتیم 6 حامی دارد. تعدادی از این بچه‌ها بیمه آتیه شده‌اند. یعنی به حامیان هم گفته شده که مبلغی از کمک‌هایشان برای بیمه بچه‌های تحت تکفل مالی‌شان واریز می‌شود تا در جوانی صاحب سرمایه‌ای باشند.
30 هزار خانواده نیازمند طرح محسنین را نیز 30 هزار نفر تحت حمایت خود دارند.
کمیته امداد در مورد صدقات تصمیم می‌گیرد که در چه بخشی خرج شوند؟ با مبالغ کفاره بنا به مسائل شرعی حتما باید خوراکی تهیه شود و دربین نیازمندان توزیع گردد اما در مورد مبالغ کمکی حامیان در طرح‌های اکرام ایتام و محسنین بنا به خواست و نظر ایشان خرج می‌شود.
سال گذشته مردم استان تهران 30 میلیارد تومان به صندوق کمیته امداد کمک‌هایشان را واریز کردند. ماهی بیش از سه میلیارد تومان نرخ کمک‌های مردمی است که از این رقم ماهیانه 1/5 تا 2 میلیارد تومانش مربوط به دو طرح اکرام ایتام و محسنین می‌باشد.
بیشتر مردم از طریق کارهای تبلیغاتی و فرهنگی دو طرح اکرام ایتام و محسنین را می‌شناسند و یا لااقل یک‌بار هم که شده در مترو یا سایر مکان‌های عمومی با اکیپ ثبت‌نام‌کنندگان این طرح‌ها مواجه شده‌اند. این طرح‌ها از سال77 به‌طور جدی اجرا شده‌اند و بنا به گفته دست‌اندرکاران هیچ کس حتی تصورش را هم نمی‌کرد که با چنین استقبال بی‌نظیری از سوی مردم مواجه شوند. بعضی وقت‌ها میزان کمک به ایتام و کودکانی که پدر دارند اما به هر دلیلی از قبیل زندانی بودن، از کار افتادگی یا ترک خانه و طلاق در کنارشان حضور ندارد، به حدی زیاد است که بچه‌های استان‌های دیگر هم به حامیان پایتخت معرفی می‌شوند.
سؤال متداول دیگری که مردم دارند این است که آیا مبالغی که حامیان کمک می‌کنند عیناً به حساب بچه‌ها و یا خانواده‌شان واریز می‌گردد و یا ممکن است بنا به تصمیم دست‌اندرکاران در طرح‌ها و امور دیگری که کمیته امداد دنبال می‌کند، هزینه شوند؟ بعضاً از طرف عده‌ای هرچند قلیل حتی با دید بد بینانه‌تری سؤال می‌شود: مگر به دستشان می‌رسد؟!
90 درصد ایتام تهران از یک یا چند حامی برخوردارند
کار خوب دیگر کمیته امداد امام(ره) در رمضان امسال حضور اکیپ‌های ثبت‌نامی دو طرح اکرام ایتام و محسنین در برخی مؤسسات و ادارات بود. ذاکری مددکار کمیته امداد را در مؤسسه کیهان ملاقات می‌کنم.
اشرف ذاکری یکی از اعضای کمیته امداد که پس از بازنشستگی همسرش در اجرای این طرح خیر مددکار بوده و دلیل اصلی گرایش و شرکتش را تنها نشاندن گل لبخند بر لبان ایتام و کودکان بدسرپرست توصیف کرده و می‌گوید: «شاید تمام روز پشت میز ثبت‌نام مشغول ارائه شناسنامه و مشخصات کودکان نیازمند به حامیان داوطلب هستم ولی هرگز احساس خستگی نمی‌کنم. شب‌ها که سر بر بالش می‌گذارم هاله‌ای از رضایتمندی و آرامش سراسر وجودم را می‌گیرد که لااقل اگر ثروت هنگفتی ندارم با پل زدن دستان این بچه‌ها به دست حامیان در این امر خیر مشارکتی هرچند کوچک داشته‌ام.»
وی به صورت اجمالی درمورد تفاوت‌های دو طرح محسنین و اکرام ایتام برایمان می‌گوید: «در هر دو اینها بچه‌ها تا 18سالگی تحت پوشش قرار می‌گیرند اما اگر فرد خیر که ما حامی می‌نامیم، بخواهد جوان را تا سن ازدواج و یا اتمام دانشگاه همراهی کند، مانعی وجود ندارد.
در طرح ایتام بچه‌هایی که نیازمندند و تنها مادرشان و یا یکی از بستگان درجه یک سرپرست آنهاست و پدرشان فوت شده تحت پوشش قرار می‌گیرند. اما در طرح محسنین بچه هم پدر دارد و هم مادر. اتفاقاً با خانواده‌اش روزگار می‌گذراند اما پدر به هر دلیلی از قبیل زندانی بودن، ترک خانه و طلاق، معلولیت و از کار افتادگی قادر به تأمین فرزندان نیست. در طرح محسنین مبالغ کمکی از سوی حامیان به حساب خانواده ریخته می‌شود و ما دورا دور نظارت می‌کنیم که این پول صرف هزینه‌های لازم بچه از قبیل هزینه تحصیل، درمان و غیره او شود. در طرح محسنین از منظر دیگر حامیان به خانواده کودک نیازمند کمک می‌کنند تا شرایط بهتری برای او فراهم آورند.»
ذاکری درمورد پدران زندانی توضیح می‌دهد: «معمولاً خانواده زندانیانی تحت پوشش قرار می‌گیرند که برای مثال دیه به گردنشان افتاده و قتل غیرعمد نظیر تصادف رخ داده باشد. درمورد پدران از کار افتاده نیز وضعیت پرونده پزشکی‌شان هر ساله توسط تیم پزشکی تحت نظارت کمیته مورد بازبینی و ارزیابی قرار می‌گیرد.»
این کارشناس کمیته امداد امام(ره) در تکمیل توضیحاتش پیرامون دو طرح مذکور می‌گوید: «ما‌مشخصات و عکس کودکانی را که در طی ثبت‌نام برایشان حامی می‌گیریم، روی میز ثبت‌نام قرار می‌دهیم تا افراد حامی مطالعه کنند و مورد دلخواه خود را از مشخصات کودکان بیابند. البته درمورد دختران تنها عکس آنهایی را که زیر 9سال دارند، در کنار مابقی قرار می‌دهیم و آن هم به دلیل ملزومات شرعی است. معمولاً مردم دنبال ایتام هستند و کمتر به کودکان نیازمند طرح محسنین توجه می‌کنند. در سنوات اخیر دغدغه خود را بیشتر برروی کودکان طرح محسنین و تبلیغ برای این طرح گذاشته‌ایم. درحال حاضر در تهران 90 درصد ایتام از یک یا چند حامی مالی برخوردارند. برخی از این کودکان با یک حامی تمامی مایحتاجشان تأمین می‌شود و برخی دیگر دو یا چند حامی مالی دارند. به جز اینها کمیته امداد بویژه در ایام خاص نظیر ماه رمضان و بازگشایی مدارس کمک‌های ویژه هم به خانواده‌های نیازمند دارد و مستمری ماهیانه هم می‌دهد.»
مبالغ کمکی حامیان در چه مسیری خرج می‌شوند؟
تبارک سبحانی، مدیرکل کمیته امداد امام(ره) استان تهران باتوجه به آمار بیان می‌کند که شاید برخی از ایتام از طریق حامیانشان به‌طور میانگین 200 تا 300هزار تومان دریافتی داشته باشند.
وی در پاسخ به این سؤال که آیا کمک‌هایی که حامیان دارند عیناً به حساب کودکان تحت پوشش ریخته می‌شود و یا اینکه ممکن است بخشی از کمک‌ها در طرح‌های دیگر کمیته امداد هزینه شوند؟ می‌گوید: «ما هرطور که حامی اعلام کند رفتار می‌کنیم. مثلاً طرح دیگری داریم به نام طرح ماعون. در این طرح به یکباره خیری وارد دفترم می‌شود و بیست‌میلیون تومان چک روی میز می‌گذارد و می‌گوید این پول را صرف راه‌اندازی اشتغال‌های خرد برای جوانان تحت پوششتان کنید. ما ناگزیریم همین‌گونه رفتار کرده و پول را در همان مسیری که سفارش شده خرج کنیم. در طرح احسان زائر و احسان دانش‌آموزان بنا به خواست خیر پولی که کمک می‌کند صرف زیارت رفتن سالمندان و دانش‌آموزانی می‌شود که هرگز به مشهد مقدس نرفته‌اند.
اما وقتی خیر از در وارد می‌شود و می‌گوید یک فرزند خردسال، دختربچه، سید می‌خواهم و یا کودکی را می‌خواهم که باهوش باشد و وضعیت تحصیلی‌اش خوب تا در تمام عمر خرج تحصیل‌اش را متقبل شوم، باز هم ما موظفیم که هم کودکان موردنظر خیر را شناسایی کرده و به او معرفی کنیم و هم کمک خیر را دقیقاً صرف اموری کنیم که او می‌خواهد و راضی است انجامش دهیم.»
وی ادامه می‌دهد: «معمولاً بچه‌ها را تا سن 18سالگی پوشش می‌دهیم. اما اگر خیری بخواهد بیش از این سن هم در کنار وی باشد مانعی ندارد. همین چندی قبل یکی از حامیان شهر تهران چهار میلیون برای هزینه جهیزیه یکی از دختران تحت تکفل مالی‌اش واریز کرد. افرادی که قصد خیر دارند حتی اگر در خارج از کشور باشند ما در خدمتشان هستیم. خیری در خارج از کشور برای یتیم تحت سرپرستی‌اش بیست میلیون واریز کرد ما هم به این در و آن در زدیم و برای این خانواده وام گرفتیم تا صاحبخانه شوند. مادر سرپرست این خانواده بود. فرد خیر در خارج از کشور خواسته‌اش این بود که هیچگاه با کودک ملاقاتی نداشته باشد تا شناسایی نشود. تنها از ما تقاضایش این بود که اعضای این خانواده روبه‌روی خانه جدیدشان عکسی بگیرند و از طریق ایمیل برایش ارسال کنیم. هم می‌خواست گل لبخندی را که بر لبان این خانواده کاشته بود، ببیند و هم مطمئن شود که پول در همان مسیری که خواسته صرف شده است.»
گزارش روز