سرویس اقتصادی-

ماجرای ارز 4200 تومانی بعد از دو سال همچنان مورد مناقشه دولتمردان است؛ هرچند پیامدهای ناگوار این ارز در همان ماه‌های اول اجرا شدنش مشخص شده بود، چنانچه در چهار ماهه نخست سال 97 شاهد افزایش چند برابری ثبت سفارش‌ها، گرانفروشی کالاهایی که با ارز دولتی وارد شده بودند و حتی عدم واردات کالا علیرغم دریافت ارز دولتی بودیم (موضوعی که چند ماه پیش دیوان محاسبات درباره‌اش اعلام کرده بود به ازای پنج میلیارد دلار ارز 4200 تومانی، کالایی وارد کشور نشده) اما دولتمردان هنوز هم با امید به اینکه این طرح موفقیت‌آمیز خواهد بود، به اجرای آن ادامه می‌دهند! جالب اینجاست که از همان سال 97 نهادهای تحقیقاتی نظیر مرکز پژوهش‌های مجلس اعلام کرده بودند این طرح در تحقق اهداف خود (کنترل قیمت‌های کالاهای اساسی) موفق نبوده‌اما دولت برای سال‌های 98 و 99 هم که در تنگنای شدید ارزی بود، تخصیص ارز 4200 تومانی را ادامه داد. برهمین اساس، برخی دولتمردان همچنان معتقدند ادامه این سیاست کار درستی است؛ چنانچه روز شنبه، محمد باقر نوبخت، رئیس‌سازمان برنامه و بودجه کشور اعلام کرده که «ارز چهار هزار و 200 تومانی را دو سال است وارد بازار کردیم و پای آن ایستاده‌ایم.»
پافشاری برخی دولتمردان بر ارز 4200 تومانی آنقدر عجیب است که برخی مسئولان در خود دولت هم نسبت به آن واکنش نشان می‌دهند؛ مانند عبدالناصر همتی، رئیس‌کل بانک مرکزی که یکشنبه شب در برنامه تیتر امشب سیما اظهار داشت: از ابتدا با ارز 4200 تومان مخالف بودم و هستم اما تابع سیاست‌های دولت هستم زیرا قصد دولت دستیابی اقشار پایین جامعه به کالاهای اساسی است سال گذشته 15 میلیارد دلار کالای اساسی با ارز 4200 تومان وارد شد و دولت نیز معتقد به حذف این ارز است، اما به آثار اجتماعی دقت می‌کند و با تدابیر اتخاذ شده به تدریج حل می‌شود.
وی درباره تک نرخی شدن ارز نیز گفت: اگر ارز 4200 تومانی حل شود سیاست ما نزدیک شدن نرخ ارز نیما و بازار است که به تدریج نزدیک می‌شود. با حذف ارز 4200 تومانی، مقدمه تک‌نرخی شدن ارز ایجاد می‌شود. خوشحالم به مردم بگویم‌ نقدینگی کنترل شده و پایه پولی در پنج ماهه ابتدای امسال نسبت به پایان سال قبل تنها چهار درصد رشد داشته و نقدینگی نیز در این مدت 12 درصد افرایش یافته است.
رئیس‌کل بانک مرکزی در مورد بازگشت ارز حاصل از صادرات نیز گفت: در طول دو سال گذشته 27 میلیارد دلار بازنگشته بود که دلایل مختلفی دارد، مثلاً همین 250 نفر اسمی که به قوه قضائیه ارائه شده برخی از آنها افراد ضعیف و حتی کارتن‌خواب هستند که کارت یکبار مصرف بازرگانی گرفته‌اند و افراد دیگری از کارت ملی و کارت بازرگانی آنها استفاده کردند. از 6/8 میلیارد یورو لیستی که به قوه قضائیه داده‌ایم، در بیشتر آنها مجموعه‌هایی کالاها را می‌گرفتند و با کارت بازرگانی این افراد صادر می‌کردند که برای مثال 70 نفر از این 250 نفر به چند نفر وصل هستند.
روایت سیف از مخالفت با ارز 4200 تومانی
گفتنی است، مخالفت همتی با ارز 4200 تومانی مسبوق به سابقه بوده و حتی ولی‌الله سیف، رئیس‌کل قبلی بانک مرکزی هم چندی پیش گفته بود: «در نیمه دوم سال 96  بانک مرکزی به‌شدت تحت فشار بود، چون من در عمل تا پایان سال 96 [رئیس] بودم و بعد از آن ابتکار عمل دست خود دولت بود و ما با سیاست ارز 4200 تومان موافق نبودیم.» با این حال، می‌بینیم که دولت به شدت در اجرای ارز 4200 تومانی مقاومت کرده و هنوز هم به قول نوبخت، «پای آن ایستاده است.» آن هم در شرایطی که عوارض منفی این طرح مانند رانت، کاهش ذخایر ارزی، عدم کنترل قیمت و... کاملا روشن شده است.
اختلاف همتی و نوبخت
درباره دلایل گرانی‌های اخیر
نکته دیگر اینکه، اختلاف نظرهای همتی و نوبخت پیش از این هم در مورد علل تورم رخ داده بود؛ زمانی که سازمان برنامه و بودجه در واکنش به ابهامات جهش نرخ تورم ماهانه و انتقادها از افزایش کسری بودجه دولت، مدعی شده بود: «اگر قرار بود نگرانی از کسری بودجه علت تورم باشد، باید اثر این عامل تا انتهای بهار نمایان می‌گشت. لذا به‌نظر می‌رسد علت موج تورمی ‌اخیر و مخصوصاً افزایش 6/5 درصدی تورم تیر نسبت به خرداد جهش ناگهانی نرخ ارز نیمایی به‌عنوان لنگر اسمی ‌تورم است.»
چندی بعد از آن، همتی طی یادداشتی اعلام کرد: «قضاوت درخصوص عملکرد بانک مرکزی، بایستی در چارچوب محیط اقتصاد کلان و شوک‌های وارده به اقتصاد و همچنین برمبنای ابزارها، اختیارات و درجه استقلال بانک مرکزی باشد. خرید بخشی از منابع ارزی صندوق توسعه ملی، جهت تأمین کسری بودجه توسط بانک مرکزی (آنچنانکه در بودجه سال ۹۸ تکلیف شد) در شرایط تحریمی، تأمین کسری بودجه از محل پایه پولی است... لذا، بانک مرکزی به حکم وظیفه، نظر کارشناسی خود را درخصوص آثار احتمالی ناخوشایند این روش تأمین بودجه، گزارش کرده بود.»
در واقع، رئیس‌کل بانک مرکزی در یادداشت خود به‌گونه‌ای ظریف ادعای سازمان برنامه و بودجه را رد کرده و علت موج تورمی ‌اخیر را بی‌توجهی به هشدارها درباره برداشت از صندوق توسعه و رشد پایه پولی برای جبران کسری بودجه دانسته بود، حالا موضوع ارز 4200 تومانی بهانه‌ای شد تا اختلاف نظر جدیدی میان رئیس‌سازمان برنامه و بودجه و رئیس‌کل بانک مرکزی علنی بشود.