مذمت اظهارنظر ناآگاهانه در مسائل دین
عن امیرالمومنین(ع) عن رسول‌الله(ص): من افتی بغیر علم لعنتهًْ ملائکهًْ السماء و ملائکهًْ الارض.
«امیرالمومنین(ع) از قول پیامبراکرم(ص) نقل می‌کنند که فرمود: کسی که بدون علم و دانایی یا بدون فراهم کردن مقدمات و مبادی فتوا دهد، فرشتگان آسمان و زمین او را لعنت می‌کنند.»(1)
***
- من افتی یغیر علم؛
[این روایت را امیرالمومنین(ع) از پیامبر(ص) نقل می‌کنند.] «افتاء بغیر علم» دو جور فرض می‌شود: یکی این است که کسی مبادی و مقدمات افتاء(فتوا دادن) را فراهم کرده است ولیکن در یک مسئله هنوز به رای و نظری نرسیده است، بنابراین علم به آن مسئله ندارد. [وقتی] سوال می‌کنند. که فتوا بده، با اینکه علم ندارد، از روی همین حدسیات و قرائن و مانند اینها یک چیزی همین جوری [می‌گوید] - که این مورد ابتلای ما طلبه‌ها است؛ گاهی سوال می‌کنند یک مسئله‌ای را و ما خیلی خوشمان نمی‌آید که بگوییم بلد نیستیم، خب خلاف شأن ما است که بگوییم مسئله را بلد نیستیم به قول معروف یک حرفی می‌اندازیم- این یک جور «افتاء بغیر علم» است.
یک جور که از این بدتر است، این است که کسی در مسائل دین و شریعت اظهارنظر کند بدون اینکه مبادی و مقدمات را فراهم کرده باشد که این مورد ابتلای خیلی از آقایان روشنفکران مذهبی و حتی غیرمذهبی و مانند اینها است که درباره مسائل دینی اظهار نظر می‌کنند، [ولی] مقدمات را هم فراهم نکرده‌اند؛ حتی اگر متن عربی را جلویشان بگذارید، نمی‌توانند بخوانند! مبادی فقهی ما و مبادی شریعت ما و دین ما متون عربی است، شرط اولش این است که انسان با این زبان، با این لغت، با جزئیات و خصوصیاتش آشنا باشد و بتواند یک چیزی بفهمد. گاهی بعضی‌هایشان که حالا نیمه سوادی هم دارند- آن نصفه سوادها- کلمات عربی را غلط هم معنا می‌کنند؛ آیه قرآن را غلط معنا می‌کنند، روایات را غلط معنا می‌کنند؛ غلط‌های فاحش! نه غلطی که به معنای عدم دقت در حرف زدن باشد. آن‌وقت اینها راجع به شرع حرف می‌زنندکه نه آقا، اسلام این‌جور می‌گوید، اسلام آن‌جور می‌گوید. از کجا؟ به چه دلیل؟ این «افتاء بغیر علم» است. فقط ذهن ما نرود به سراغ مسائل فرعی و این چیزی که یک معممی، یک روحانی‌ای، عالمی، نیمه‌عالمی جواب می‌دهد؛ نه، افتاء یعنی در همه مسائل دین:‌ درباره اقتصاد اسلامی، درباره حکومت اسلامی، درباره مسائلی که به اسلام نسبت داده می‌شود. می‌بینید آقایان بحث می‌کنند، گرد و خاک می‌کنند که اسلام این را گفته، اسلام این را نگفته، اسلام با این مخالف است،‌ اسلام با این موافق است. به چه دلیل مخالف است یا مواق است؟ کدام منبع اسلامی
را دیده‌ای؟
یک شخص بود از روشنفکرهای مذهبی معروف که درباره اسلام خیلی حرف می‌زد و با بنده هم دوست بود؛ با روایات اصلا هیچ آشنا نبود؛ از همین آیات قرآن، آن هم آیات معروف [استفاده می‌کرد]. بعضی از آيات قرآن معروف است که همه بلدند؛ ظاهرا بیشتر از آن بلد نیستند؛ شاید اینها اصلا تلاوت قرآن هم خیلی‌شان نمی‌کنند و نمی‌کردند. بنده او را تذکر دادم و توجه دادم به روایات؛ بعد از مدتی بنده را دید، به بحار مراجعه کرده بود- حالا بحار روایات گوناگونی دارد؛ بعضی‌اش متقن، بعضی‌اش هم غیرمتقن- می‌گفت آقا! عجب دریایی است این بحار! اصلا ندیده بود این چیزها را. واقعش همین است؛ چطور کسی که روایات را ندیده، کافی را ندیده، روایات فقهی را ندیده، روایات اعتقادی را ندیده، روایات اخلاق را ندیده- که چقدر معارف اسلامی در این روایات اخلاق هست، این ادعیه وارده مأثوره از ائمه(ع) را که سرشار از معارف اسلامی است، این صحیفه سجادیه و این دعاهای عجیبی که در صحیفه سجادیه است که اینها صورتش دعا است، باطنش کتاب معارف است، باطنش تمام، معارف است؛ از اول تا آخر صحیفه سجادیه این‌جور است؛ اگر آن «اللهم» را از اولش بردارند و آن لحن دعایی را از آن بردارند، یکی از غنی‌ترین، پربارترین منابع اصلی ما بعد از قرآن صحیفه سجادیه است- اینها را اصلا نخوانده‌اند، در دعاها تامل نکرده‌اند، معنای دعاها را نفهمیده‌اند،  معارفی را که در این دعاها هست ندیده‌اند، آن‌وقت درباره معارف اسلامی اظهارنظر هم [می‌کنند]. این، «افتاء بغیر علم» است. آن‌وقت نتیجه‌اش این است:
- لعنته ملائکهًْ السماء و ملائکهًْ الارض؛
حالا ملائکه سماء به یک صورت، ملائکه ارض هم که همین مدبرات امور ارضند به امر الهی و به اذن الهی که می‌بینند چطور اینها زندگی مردم را خراب می‌کنند با این فتواهای بغیر علم‌شان- نگاه می‌کنند، می‌بینند چه ظلم‌هایی می‌شود، چه خلاف‌هایی انجام می‌گیرد به‌خاطر همین فتواهای بغیر علم- آن‌وقت لعنت‌شان می‌کنند؛ می‌گویند خدا لعنت کند شما را.
* شرح حدیث در ابتدای درس خارج، 9/3/1384 به نقل از کتاب: نسیم سحر
____________
1- نوادر راوندی، ص156