چالش‌های آموزشی و تربیتی خانواده‌ها در شرایط کرونایی - بخش دوم
چگونگی تحقق عدالت آموزشی در فضای مجازی
در شرایطی که بحران کرونا موجب تعطیلی فضای آموزشی کشور شده‌است، ایجاد بسترهایی جهت برگزاری جلسات مجازی و آموزش از راه دور، سبب‌ساز ظرفیت جدیدی برای آموزش دانش‌آموزان و دانشجویان در کشور شد اما به دلیل عدم وجود زیرساخت‌های لازم نتوانستیم از این ظرفیت جدید آن طور که باید بهره ببریم و دانشجویان و دانش آموزان به ویژه در مناطق محروم دچار آسیب‌هایی شدند.
همان‌طور که در شماره پیشین به آن اشاره شد کرونا شرایط ویژه‌ای را برای خانواده‌ها به همراه آورد که از نکات مثبت آن نزدیک شدن و تقویت بنیان خانواده‌ها بود اما چالش‌های آموزشی جدی‌ای را نیز به همراه داشت که در ادامه به بررسی آن خواهیم پرداخت.
تداوم فعالیت‌های آموزشی
با شیوع ویروس کرونا در کشور، معاون آموزشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در بخشنامه‌ای به روسای دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی بر ضرورت بهره‌گیری از انواع روش‌های برخط و برون خط، همچنین ظرفیت فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی مجاز برای تداوم فعالیت‌های آموزشی تأکید کرد.
با توجه به بخشنامه فوق کلاس‌های دانشگاه‌های کشور به صورت الکترونیکی و غیرحضوری برگزار می‌شود؛ همچنین برای مقابله با شیوع ویروس کرونا خوابگاه‌های دانشجویی، کنفراس‌ها و همایش‌ها تا اطلاع ثانوی تعطیل گردید که با تداوم شیوع کرونا این آموزش مجازی تا پایان ترم نیز ادامه یافت.
در بسیاری از کشورهای جهان سال‌هاست که آموزش مجازی شکل گرفته و اجرا شده اما توسعه واقعی این آموزش در ایران به زمانی برمی‌گردد که اینترنت جهانی شد.
در ایران دانشگاه‌های صنعتی شریف، امیرکبیر، علم و صنعت، فردوسی مشهد و علامه طباطبایی در این راه پیشگام هستند. مهم‌ترین موانع تحقق این نوع آموزش فراهم نبودن زیرساخت‌های مخابراتی، نیروی انسانی متخصص در تدوین برنامه آموزشی، عدم تدوین استراتژی مشخص، کیفیت محتوای آموزش و عدم گسترش فرهنگ استفاده از (آی _تی) است.
عدم زیرساخت لازم برای آموزش مجازی
مجازی شدن کلاس‌های درسی در مقاطع مختلف علاوه بر اینکه کیفیت آموزش را تحت‌الشعاع قرار‌داد، عدالت اجتماعی و برخورداری از آموزش را در جامعه با مشکل جدی مواجه کرد.
حبیب الله دهمرده نماینده مردم زابل، زهک و عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات در مجلس شورای اسلامی در گفتگو با گزارشگر کیهان می‌گوید: «طی تصمیماتی که دولت اتخاذ کرد کلاس‌های آموزشی در سطوح مختلف به صورت مجازی برگزار شد و اکنون هم مقرر شده که در برخی شهرها امتحانات و کلاس‌ها به صورت غیرحضوری برگزار شود که برای ما قابل قبول نیست.»
وی ادامه می‌دهد: «بسیاری از مناطق هستند که در صورت مجازی برگزار شدن کلاس‌ها زیرساخت لازم از جمله دسترسی به گوشی‌های هوشمند و اینترنت را ندارند، بنابراین نمی‌توان به کل کشور با یک دید نگاه کرد.»
دهمرده تاکید می‌کند: «تصمیم مجازی شدن کلاس‌ها برای خانواده‌های تهران، اصفهان و شیراز خوب است اما خانواده‌های مناطق محروم چه گناهی کرده‌اند که از امکانات شهرها برخوردار نبوده اما باید تابع تصمیمات کلی دولت باشند! واقعا جای سؤال دارد چرا در این شرایط دولت فقط شهرهای بزرگ را می‌بیند و نگاهی به مناطق محروم و قشر ضعیف ندارد؟»
این نماینده مجلس یازدهم می‌افزاید: «پیش از آنکه یک تصمیم کلی برای کشور بگیریم به ویژه برای سال تحصیلی جاری، باید به وجود زیرساخت‌های لازم در مناطق مختلف توجه کرده و چاره اندیشی کنیم و بعد آن تصمیم را به کل کشور تعمیم دهیم، دقیقا نمونه این تصمیم کلی گرفتن را در ماجرای گرانی بنزین دیدم که چقدر مناطقی که محروم بوده و گاز نداشتند از این تصمیم متضرر شدند.»
وی تصریح می‌کند: «تصمیماتی که دولت می‌گیرد نباید عدالت اجتماعی را زیر سؤال ببرد و مجازی برگزار شدن کلاس‌های آموزشی فقط خانواده‌های برخوردار و قشر مرفه را تحت پوشش خود قرار می‌دهد اما کشور روستا نشین مارا با مشکل مواجه می‌کند.»
دهمرده یادآور می‌شود: «تصمیمات غلط باعث شده تا خانواده‌های طبقات ضعیف‌تر برای برخورداری از امکانات بهتر به شهرنشینی روی بیاورند اما چون وسعشان به شهرنشینی نمی‌رسد حاشیه نشین می‌شوند که بزرگترین معضل برای دولت‌ها همین حاشیه نشینی است و هزینه‌های هنگفتی را هم برای دولت‌ها به همراه می‌آورد تا با این تبعات حاشیه نشینی را کنترل کنند، در حالی که در یک قدم قبل‌تر اگر این هزینه‌ها در جای درستی خرج شود و افراد بتوانند در هر محیطی چه در روستا و غیره از امکانات لازم برخوردار باشند هرگز به حاشیه نشینی روی نخواهند آورد.»
معضلات آموزشی در دانشگاه
همزمان با آغاز آموزش مجازی در دانشگاه‌ها، گزارشی درباره مشکلات دانشجویان در این مدل از آموزش درخبرگزاری مهر منتشر شد. پس از آن وزارت علوم با ارسال بخشنامه‌ای ۲۰ بندی به دانشگاه‌ها تاکید کرد که با دانشجویان همراهی لازم را داشته باشند.
بلافاصله پس از ابلاغ این بخشنامه، شوراهای آموزشی در بسیاری از دانشگاه‌ها تشکیل شد تا رویکرد دانشگاه را در خصوص مفاد این بخشنامه تعیین کنند و به نوعی براساس این بخشنامه به فراخور زیرساخت‌های آموزش مجازی، ارائه تسهیلات آموزشی به خود دانشگاه‌ها واگذار شد.
حال با وجود تسهیلات آموزشی مختلف، دانشجویان همچنان با مشکلاتی در آموزش مجازی رو به رو هستند، هر چند دانشگاه‌ها این موضوع را کتمان نمی‌کنند و بر این باورند که آموزش مجازی قطعاً جایگزین مناسبی برای آموزش حضوری نیست اما نمی‌توان آموزش و دانشگاه را تعطیل کرد و باید به این شیوه رضایت داد.
از معضلات آموزش آنلاین در مقاطع دانشگاهی می‌توان به برخی اساتید‌اشاره کرد که فقط به جزوه دادن اکتفا کرده‌اند و هیچ تدریسی ندارند. یکی دیگر از معضلات دانشجویان عدم دسترسی به کتابخانه الکترونیکی دانشگاه است، چرا که بسیاری از بچه‌ها نتوانستند کتاب تهیه کنند.
همه دانشجویان به لپ تاپ دسترسی ندارند و به دلیل پایین بودن اندروید گوشی خود، نمی‌توانند به سامانه دانشگاه متصل شوند. از طرفی دیگر فایل‌های ضبط شده که در سیستم قرار می‌گیرد، فقط از طریق لپ تاپ قابل دسترسی است. همچنین امکان دانلود فایل‌های ضبط شده وجود ندارد و فقط باید بر روی سامانه آن را مشاهده کرد.
رشته‌های فنی مهندسی نیاز به برگزاری کلاس حضوری دارد و کلاس‌های آنلاین یادگیری دروس تخصصی را برای ما دانشجویان سخت کرده است. این دروس نیاز به پرسش و پاسخ دوطرفه دارد تا ابهامات برطرف شود.
در همین رابطه حیاتی معاون آموزشی دانشگاه تبریز نیز در نشست مجازی معاونان آموزشی و تحصیلات تکمیلی دانشگاه‌ها با‌اشاره به ارائه 95 درصد دروس به صورت مجازی می‌گوید: «امروز مشکل اصلی درخصوص آموزش مجازی، عدم ارائه اینترنت رایگان و کُندی و قطعی اینترنت است.»
وی همچنین به معضلات دیگری در این زمینه از قبیل مشکل حضور دانشجویان دکتری به دلیل نبود غذا و امکانات خوابگاهی، چگونگی تخفیف شهریه‌ها و بخشودگی سنوات اضافی و چگونگی پرداخت حق‌التدریس آموزش‌های مجازی‌اشاره می‌کند.
کلاس‌های مجازی یا تقلب حقیقی!
زیرساخت اپلیکیشن و نرم‌افزار آموزشی در دانشگاه مجازی چندان مطلوب نیست. نرم‌افزارهای موجود کپی نسخه‌های خارجی است و می‌توان گفت برای ارائه بهتر آموزش نیاز به بسترسازی مناسب است.
این نرم‌افزارها چندان تخصصی نیست، به دلیل اینکه آموزش مجازی چندان در نظام آموزشی کشور مطرح نبوده است، شیوع ویروس کرونا باعث هجوم حداکثری به شیوه آموزش مجازی شد بدون اینکه افراد آموزش کار با نرم‌افزارها را گذرانده باشند. آنان به شیوه آزمون‌وخطا پیش می‌روند و این مسئله بر کیفیت آموزش تأثیر می‌گذارد و نمی‌تواند نتیجه قابل‌قبول در انتقال دانش داشته باشد.
دکتر مجید ابهری آسیب شناس و رفتار شناس اجتماعی در گفتگو با گزارشگر کیهان می‌گوید: «با گسترش بیماری کرونا در اکثر کشورها که دارای سیستم پیشرفته رایانه‌ای می‌باشند تدریس به صورت آنلاین آغاز شد تا دانش‌آموزان و دانشجویان از محتوای علمی و درسی عقب
نمانند.»
وی ادامه می‌دهد: «از نگاه یک استاد دانشگاه که 40 سال از عمر خود را صرف تحقیق و تدریس نموده و در روزهای دشوار حضور در جامعه کلاس‌های آنلاین را پذیرفته ام اکنون لازم می‌دانم تا در این مقطع زمانی نسبت به برگزاری اینگونه کلاس‌ها ارزیابی مختصری داشته باشیم.»
دکتر ابهری می‌افزاید: «برای کشوری مانند ایران که زیرساخت هایش هنوز به صورت کامل و مجهز آماده نگردیده اینگونه حرکات به زیان دانش‌آموزان و دانشجویان ساکن شهرستان‌ها و روستاها بوده و فقط کسانی که برخوردار از اینترنت قوی و تقریبا همیشگی هستند می‌توانند از آن بهره مند گردند.»
این رفتارشناس اجتماعی تاکید می‌کند: «خرید تلفن هوشمند برای دانش آموزان به ویژه برای کسانی که توانایی مالی ندارند بسیار مشقت بار و دشوار بوده و هست و کار را به جایی کشاند که مسئولین آموزش و پرورش درخواست اهدای گوشی‌های هوشمند از سوی خیرخواهان به دانش آموزان نیازمند گردیدند.» وی یادآور می‌شود: «در همان زمان بنده در مقاله‌ای پیشنهاد دادم وزارت آموزش و پرورش یا مخابرات گوشی‌های هوشمند را بدون هزینه‌های گمرکی و سایر هزینه‌ها به کشور وارد نموده و ضمن قراردادن آنها در قلمرو اموال دولتی آنها را به افرادی که توانایی مالی ندارند اجاره داده یا به طور موقت دراختیارشان بگذارند.»
دکتر ابهری متذکر می‌شود: «تبعیض امکانات آموزشی باعث تضعیف بسیاری از دانش‌آموزان گردید و در مورد دانشجویان نیز خرید رایانه هزینه دشواری بود که به خانواده‌ها وارد شد، با لطف خداوند و همت کادرهای پزشکی و درمانی کرونا در برخی از شهرها فروکش کرده و در برخی دیگر هنوز درحال طغیان و جریان است. آیا باید این روش آموزشی را ادامه داد؟ وقتی دانش آموزان و دانشجویان در مورد بسیاری از دروس حاضر می‌شوند و در برخی از اصول و موارد همچنان ضعیف بوده و نیاز به یاری دارند تا چه رسد به اینکه آموزش از راه دور باشد.»
این آسیب شناس اجتماعی با اشاره به اینکه برای دانش آموزان و دانشجویانی که برخی از دروس را به صورت آنلاین گذرانده‌اند حتما باید این دروس به صورت حضوری بیان گردد، می‌گوید: «نکته بسیار مهمی که در این زمینه وجود دارد تقلب توسط برخی از دانشجویان و بعضی از والدین دانش آموزان است، هنوز در جامعه ما فرهنگ آموزش غیر حضوری و آزمون آن پذیرفته نشده و احتمال لغزش در آزمون‌ها وجود دارد.»
وی خاطرنشان می‌کند: «باید به واسطه کارشناسان و صاحب نظران روش‌های پیشگیری از اینگونه سوء برداشت‌ها و همچنین تقویت دروسی که قادر به حضور در کلاس‌ها نبوده‌اند صورت گیرد و ضعف پایه‌های تحصیلی در بعضی از دروس تاپایان تحصیلات باعث ضعف دروس دیگر خواهد گردید و باید چاره اندیشی صورت گیرد.»
حرکت جلوتر فناوری و ارتباطات
از آموزش ایران
فناوری اطلاعات و ارتباطات و حرکت از جوامع سنتی به جوامع اطلاعاتی تمامی ابعاد و نیازمندی‌های بشری را تحت تاثیر قرار‌داده است.
روش آموزش نیز تابع چنین تغییر و تحولاتی بوده اند، بهره‌گیری از آموزش مجازی با استفاده از روش‌های جدید موجبات کارایی و اثربخشی بیش از پیش نظام‌های آموزشی در جوامع بشری را فراهم می‌کند.
در کشور ما نیز برنامه‌ریزی به منظور بهره‌گیری از چنین روش‌هایی در اجرای آموزش اعم از آموزش‌های مدرسه ای، حرفه‌ای و تخصصی ضروری است اما تا پیش از زمان وقوع بحران کرونا توجه چندانی به این موضوع نشده بود و مسئولان آموزشی کشور نیز خود را موظف به آموزش این مهارت به دانشجویان و دانش آموزان نمی‌دانستند.
البته آموزش مجازی در کنار عیب‌های اساسی نکات مثبتی هم دارد، آینده جهان، آینده پیشرفت تکنولوژی است و همه‌چیز بر مبنای موبایل و لپ تاپ شکل می‌گیرد. هر ایده‌ای که مبتنی بر اینترنت نباشد دیر یا زود کنار گذاشته خواهد شد. توجه به شیوه آموزش مجازی یکی از نتایج ظهور پدیده کرونا بود و باعث شد همه دانشگاه‌های کشور به سمت آن پیش بروند.