محسن پورعرب
از دسترس خارج شدن ایمیل «چاپار» و «ایران دات.آی.آر»، و موتور جست‌وجوی «یوز» در روز یکشنبه هفته گذشته بهانه‌ای شد برای بررسی موضوع چگونگی حمایت دولت از سرویس‌های پایه بومی.
یکشنبه گذشته همزمان با حضور محمدجواد آذری جهرمی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در صحن علنی مجلس شورای اسلامی، سرویس‌های پایه بومی ایمیل «چاپار» و «ایران دات.آی.آر»، و موتور جست‌وجوی «یوز» از دسترس خارج شدند.
به دنبال این موضوع برای کنکاش علت این مشکل به سراغ «سلمان افشار» رئیس‌ هیئت ‌مدیره ایمیل بومی «چاپار» رفتیم.
 افشار در گفت‌وگو با خبرنگار کیهان گفت: پس از الحاق شورای عالی اطلاع‌رسانی به شورای عالی فضای مجازی وظایف این شورا در حمایت از سرویس‌های پشتیبان خط و زبان فارسی به وزارت ارتباطات سپرده شد. در زمان شورای عالی اطلاع‌رسانی نحوه تامین هزینه‌ها به این صورت بود که 50 درصد هزینه به عهده ما بود که شامل تامین نیروی انسانی، تحقیق و پژوهش و دانش کار می‌شد و 50 درصد دیگر به عهده شورا بود که به صورت تامین زیر ساخت انجام می‌شد.
وی افزود: از آنجایی که سرویس‌های ما به صورت رایگان ارائه می‌شود سالانه یک کمک مالی اندکی هم صورت می‌گرفت. با این حال پس از انتقال چاپار به سازمان فناوری اطلاعات، سرویس پایه بومی ایمیل آنطور که باید دیده نشد و اساساً دغدغه و اولویت مدیران نیست.
رئیس ‌هیئت ‌مدیره چاپار در ادامه با بیان اینکه ممکن است برخی از مدیران دولتی عنوان کنند که سرویس‌های ایمیل و موتور جست‌وجو پول‌ساز نیستند، اظهار داشت: اتفاقاً ما نیز توقع کمک مالی مستقیم نداریم و معتقدیم سیاست‌گذاری دولت است که می‌تواند چنین سرویس‌هایی را به درآمدزایی برساند.
سیاست‌های حوزه ارتباطی باید به نفع سرویس‌های بومی تغییر کند
افشار با ذکر مثالی ادامه داد: کشور آلمان مدت‌ها است که تمامی تبادلات الکترونیک دولت با مردم را بر بستر ایمیل بومی«DEmail» انجام می‌دهد. درباره استفاده از این سرویس چند نکته جالب توجه وجود دارد. نخست اینکه ارتباطات پایه رایگان است، یعنی ارسال ایمیل از جناب من به شما رایگان است اما با سیاست گذاری صحیح این سرویس به درآمدزایی رسیده است به گونه‌ای که ارسال ایمیل از جانب یک کاربر حقیقی به اداره ثبت احوال مشمول هزینه است؛ سیاست‌گذاری صحیح باعث می‌شود تا سرویس‌های بومی نیازمند کمک مستقیم مالی نباشند، از سویی کنار هم قرار دادن چندین سازمان و برقراری ارتباط بین آنها از طریق یک سرویس بومی باعث می‌شود تا حجم مراجعات کاهش پیدا کند، حجم مصرف انرژی کاهش پیدا کند، احتمال شیوع ویروس کرونا در شرایط فعلی کاهش پیدا کند،‌اشتغال‌زایی ایجاد شود و دیگر محاسنی که تماما برد-برد (به نفع دولت و مردم) است.
وی ضمن توضیح روند ایجاد حساب کاربری در سرویس ایمیل DEmail از زمان درخواست ایجاد حساب تا احراز هویت و ارائه خدمات، بیان کرد: سیاست‌گذاری صحیح کشور آلمان در استفاده از سرویس ارتباطی پایه بومی به قدری حساب شده است که DEmail مورد حمایت پارلمان کشور آلمان نیز قرار دارد، یعنی این سرویس ارتباطی بومی حمایت قانون را به همراه دارد.
قرار نیست کره شمالی شویم
رئیس‌ هیئت ‌مدیره چاپار گفت: با این تفاسیر ما از دولت نمی‌خواهیم که به ما پول بدهد بلکه می‌تواند با الگوبرداری از نمونه موفق اجرا شده در کشور آلمان نه کره شمالی (که برخی معتقدند با توسعه سرویس‌های بومی و کمرنگ شدن سرویس‌های خارجی قرار است دور خودمان دیوار بکشیم و کره شمالی دوم شویم) فضا را برای رشد و توسعه سرویس‌های ارتباطی بومی (ایمیل، موتور جست‌وجو و پیام‌رسان‌ها) فراهم کند، بدون ریالی پرداخت پول مستقیم!
افشار همچنین درباره تامین تجهیزاتی که به عهده شورای عالی اطلاع‌رسانی بوده است، گفت: در مورد اخیر که سرویس‌های ما از دسترس خارج شد دو دلیل بزرگ دارد، اول اینکه مکان مناسبی را برای قرار گرفتن رک‌های ما در سازمان فناوری اطلاعات در نظر نگرفتند و دوم، تجهیزات قدیمی است و همان‌هایی است که در شروع به کار از سوی شورای عالی اطلاع‌رسانی تامین شد (سهم 50 درصدی که بالاتر گفته شد) و دیگر تا به امروز به روزرسانی نشدند.
کارنامه ضعیف دولت در مدیریت سرویس‌ها
وی با تاکید دوباره بر اینکه توقع کمک مالی مستقیم از سوی دولت نداریم، افزود: شاید برخی گمان کنند که مشکلات سرویس‌های ارتباطی پایه به دلیل خصوصی بودن آنها است و اگر در اختیار دولت باشد این مشکلات برطرف می‌شود. در این باره باید از مدیران دولتی سرنوشت سرویس ایمیل «ایران دات.آی.آر» را جویا شد، سرویسی که مالکیت آن در اختیار سازمان فناوری اطلاعات است؛ در دولت دهم به تمامی نهادهای دولتی بخشنامه شد که باید از این سرویس بومی استفاده کنند اما امروز رک‌های این سرویس در سازمان فناوری اطلاعات کنار ما و موتور جست‌وجوی یوز قرار دارد و از دسترس خارج هستند. از سویی نهادهای دولتی نه تنها دیگر از این سرویس بومی دولتی استفاده نمی‌کنند بلکه دولت حتی برای سرویس‌های خودش هم ارزش قائل نیست و فضاسازی مناسب و ریل‌گذاری صحیح برای درآمدزا کردنش انجام نداده است.
توسعه و پیشرفت سرویس‌های ارتباطی بومی باید دغدغه مسئولان باشد
رئیس‌ هیئت ‌مدیره چاپار با ‌اشاره به این مسئله که توسعه و پیشرفت سرویس‌های ارتباطی بومی باید دغدغه مسئولان باشد، خاطرنشان کرد: کشور آلمان با استفاده مفید از سرویس‌های ارتباطی بومی نه تنها مشابه کره شمالی نشده است بلکه نمونه و الگوی موفقی در درآمدزا کردن سرویس‌های بومی و توسعه آنها محسوب می‌شود. علاوه‌بر این دیتاها و اطلاعات مردم و نهادهای دولتی نیز در داخل کشورش ذخیره می‌شود. این در حالی است که متاسفانه در کشور ما حتی بخشنامه‌ها و سیاست‌گذاری هم اگر در راستای حمایت از سرویس‌های بومی انجام شود، در دستور کار قرار نمی‌گیرد و با آنها سلیقه‌ای برخورد می‌شود. به عنوان نمونه همانطور که پیش‌تر درباره سرویس «ایران دات.آی.آر» توضیح دادم، در دولت دهم طی بخشنامه‌ای مقرر شد تا بانک‌ها فقط ایمیل‌هایی که پسوند ir دارند را قبول کنند اما امروز می‌بینید که نظارتی بر اجرای این سیاست‌ نیست و متاسفانه اجرا هم نمی‌شود!
سرویس‌های ارتباطی بومی نیازمند حمایت مالی مستقیم هستند
محمدجواد آذری جهرمی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات نیز در این باره در گفت‌وگو با خبرنگار کیهان با تایید این مطلب که در سیستم‌های پایه ارتباطی بومی ضعف داریم، گفت: این سرویس‌ها برای رشد باید حمایت مستقیم مالی شوند اما هیچ ردیف اعتباری و بودجه‌ای برای این منظور در نظر گرفته نشده است.
آذری جهرمی افزود: در مسئله حمایت از پیام‌رسان‌ها اقدام به اجرای مصوبه شورای عالی فضای مجازی کردیم و در جهت حمایت از آنها مبلغ 50 میلیارد ریال وام پرداخت کردیم، اما با این وجود مورد بازخواست قرار گرفتیم!
وی با ‌اشاره به مسئله سیاست‌گذاری حمایتی از سرویس‌های ارتباطی بومی، اظهار داشت: سیاست گذاری را باید مجلس انجام دهد، یعنی اول دولت حمایت از سرویس‌های بومی را بپذیرد و بعد به مجلس برود و مصوبه شود؛ زور وزیر ارتباطات به تنهایی به این مسئله نمی‌رسد و اینطور نیست که وزارت ارتباطات به تنهایی بتواند سیاست‌گذاری‌ها را تغییر دهد. اگر قرار است محمدجواد آذری جهرمی به عنوان وزیر ارتباطات از سرویس‌های ارتباطی بومی حمایت کند باید ابزارش را هم بدهند، شتر سواری دولا دولا نمی‌شود!
وزیر ارتباطات علاوه‌بر این درباره لزوم تعامل بین سرویس‌های بومی، گفت: سرویس‌های بومی برای رشد نیاز دارند تا تعاملات‌شان را با یکدیگر بیشتر کنند. به عنوان نمونه یک سرویس ایمیل باید با یک سرویس پیام‌رسان به تفاهم برسند که از خدمات یکدیگر حمایت و استفاده کنند. مثلا یک پیام رسان برای تایید سرویس ایمیل کاربر فقط دامنه ارائه شده از سوی سرویس بومی را بپذیرد.
آذری جهرمی در پاسخ به این سؤال که راه‌حل ریشه‌ای مشکلات سرویس ارتباطی بومی چیست؟ بیان کرد: ما باید بپذیریم که برخی از سرویس‌ها اقتصادی هستند و برخی اقتصادی نیستند. از نظر ما پیام‌رسان یک سرویس اقتصادی است اما سرویس ایمیل و موتور جست‌وجو اقتصادی نیست. بنابراین ما باید از این سرویس‌ها حمایت کنیم. در نظر بگیرید اگر فشار تحریم‌ها به حدی شود که دسترسی به موتورهای جست‌وجو قطع شود بساری از کارها دچار مشکل می‌شود، بنابراین باید برای سرویسی چون موتور جست‌وجو هزینه شود و این هزینه باید ردیف اعتباری تعریف شده داشته باشد.
وی در پاسخ به این سؤال که آیا حمایت مستقیم مالی تنها راه حمایت از سرویس‌های ارتباطی است؟ گفت: تامین منابع مالی و حمایت مستقیم مهم‌ترین مسئله در راستای رشد این سرویس‌ها است. از سویی برخی از این سرویس‌ها در آینده می‌توانند درآمدزا شوند اما برخی دیگر حتی تا 15 سال آینده همچنان نیازمند حمایت مستقیم هستند، همچون موتور جست‌وجو و ایمیل.
نیازی به حمایت مستقیم مالی نداریم!
اما رئیس ‌هیئت ‌مدیره چاپار با انتقاد از صحبت‌های وزیر ارتباطات درباره حمایت مالی مستقیم از سرویس دهنده‌های ارتباطی بومی، گفت: اگر امروز دولت قرار باشد به ما پول بدهد در واقع هزینه عدم سیاست‌گذاری صحیح را می‌پردازد، این در حالی است که می‌تواند با تغییر سیاست‌ها و استفاده از سرویس‌های بومی ما را به نقطه درآمدزایی برساند.
دولت می‌تواند جلوی عرضه نرم‌افزارهای خارجی دارای مشابه داخلی را بگیرد
افشار توضیح داد: دولت‌ها برای حمایت از سرویس‌های ارتباطی پایه راه‌های متفاوتی دارند. شرکت‌هایی چون ما شرکت دانش‌بنیان تولیدی محسوب می‌شوند، دولت‌ها برای اینکه نیازی نباشد پول مستقیم به ما بپردازند می‌توانند قرارداد تحقیق و توسعه امضاء کنند یا اینکه جلوی عرضه نرم‌افزارهای مشابه خارجی را بگیرند.
بی تفاوتی مسئولان حوزه ارتباطات نسبت به دستاوردهای بومی!
وی با گلایه از بی‌تفاوتی مسئولان حوزه ارتباطات نسبت به دستاوردهای بومی تصریح کرد: وقتی امثال چاپار و «ایران دات.آی.آر» هستند چرا فلان دانشگاه باید برای سرویس ایمیل خود یک نرم‌افزار خارجی خریداری کند؟ متاسفانه دانشگاه‌های کشور سالانه 30 تا 50 میلیارد ریال صرف خرید نرم‌افزار ایمیل می‌کنند و برآورد ما این است که این عدد در دولت به 80 میلیارد ریال می‌رسد که متاسفانه هیچ نظارت و دغدغه‌ای نسبت به این موضوع در بین مسئولان نیست.
اگر دولت به حمایت مستقیم مالی از سرویس‌های ارتباطی بومی معتقد است، اقدام کند
از سویی دیگر، ابوذر منتظر القائم کارشناس حوزه ارتباطات و فضای مجازی نیز با بیان اینکه راه‌های حمایت غیرمستقیم دولت از سرویس‌های ارتباطی بومی متعدد است به خبرنگار کیهان، گفت: نیازی نیست که وزارت ارتباطات پول مستقیم به سرویس‌های ارتباطی بومی بدهد بلکه می‌تواند با تغییر سیاست‌ها آنها را
توانمند کند.
به عنوان نمونه می‌تواند از محل تولید ترافیک اینترنت، سرویس‌های ارتباطی پایه چون پیام‌رسان‌ها، ایمیل‌ها و موتورهای جست‌وجو را درآمدزا کند یا برای سرویس‌های بومی پهنای باند رایگان در نظر بگیرد که برای مصرف‌کننده استفاده از سرویس‌های ارتباطی پایه بهینه باشد یا ارائه خدمات دولتی را بر بستر سرویس‌های بومی
ممکن نماید.
منتظر القائم افزود: اینکه وزیر ارتباطات مدعی است سرویس‌های ارتباطی بومی نیازمند حمایت مستقیم مالی هستند درست نیست، اما اگر فرض بگیریم درست باشد خب انجام دهند!
وی درباره اظهارت آذری جهرمی درباره اینکه کمک به سرویس‌های ارتباطی نیازمند ردیف اعتباری و مصوبه مجلس است، بیان کرد: خب این کار را انجام دهند. متاسفانه وزارت ارتباطات تاکنون هیچ درخواستی مبنی بر حمایت مالی مستقیم از این سرویس‌ها در مجلس و هیئت دولت مطرح نکرده است، چه برسد به اینکه با این درخواست موافقت یا مخالفت شده باشد.
این کارشناس حوزه ارتباطات درباره وام حمایتی از پیام‌رسان‌ها نیز تصریح کرد: این وام هیچ ربطی به وزارت ارتباطات ندارد. این وام مصوبه شورای عالی فضای مجازی بوده که مبالغ پرداخت شده از محل وجوه اداره شده دولت پرداخت شد که البته تمامی پیام‌رسان‌ها برای دریافت این وام ناچیز (50 میلیارد ریال) اقدام نکردند.
منتظر‌القائم گفت: به جای اینکه نیاز باشد وام حمایتی و پول مستقیم به سرویس‌های ارتباطی تعلق بگیرد می‌توان به آنها از تولید ترافیک اینترنت سهم داد. چرا پیام‌رسان‌ها نباید سهمی از ترافیک مصرف شده توسط کاربرهایشان داشته
باشند؟
دولت باید تنظیم مقررات را به نفع تولید محتوا ایجاد کند
وی با تاکید بر اینکه باید مقررات حوزه ارتباطی کشور اصلاح شود و شفاف باشد، اظهار داشت: دولت نباید تولید محتوا کند بلکه باید تنظیم مقررات را به نفع تولید محتوا ایجاد کند یعنی باید تولید‌کننده محتوا در درآمد حاصل از محتوا شریک شود، از سویی دولت باید از درآمد حاصل از فضای مجازی عقب‌نشینی کند و برود به سمت مالیات بر درآمد و از فروش پهنای باند فاصله بگیرد.