مصداق اهل‌الذکر(۱)(پرسش و پاسخ)
پرسش:
در آموزه‌های قرآن کریم آمده است: «اگر چیزی را نمی‌دانید از اهل ذکر بپرسید» سوال اصلی در اینجا این است که مصداق اکمل اهل ذکر چه کسانی هستند و این پرسش‌ها شامل چه مسائلی می‌شود؟
پاسخ:
1- معنای ذکر
ذکر در لغت به معنای آگاهی و اطلاع است؛ الف- راغب اصفهانی در مفردات می‌گوید: ذکر دو معنا دارد؛ گاهی به معنای حفظ و گاهی به معنای یادآوری. یاد کردن، گاهی با زبان است، گاهی با قلب و گاهی با هر دو. همچنین گاهی بعد از نسیان است و گاهی در ادامه ذکر ب- در قاموس «ذکر» به معنای حفظ شیء آمده است. «ذکر» ضد نسیان است.
2- ذکر در قرآن
قرآن کریم در سوره انبیاء آیه 7 می‌فرماید:
«و ما ارسلنا قبلک الا رجالا نوحی الیهم فسئلوا اهل الذکر ان کنتم لا تعلمون.» و نفرستادیم پیش از تو مگر مردانی را که به آنان وحی می‌کردیم؛ پس اگر نمی‌دانید از اهل ذکر بپرسید.
واژه ذکر در قرآن، با عنایت به همان معنای لغوی‌اش، در مصادیق فراوانی به کار رفته است. گاهی مقصود مطلق یاد خداست، گاهی قرآن، گاهی تورات، گاهی نماز، گاهی... در همه این مصادیق، وجه مشترک، همان مفهوم آگاهی، یاد کردن و هوشیاری است. مثلا اگر به تورات یا قرآن یا نماز، ذکر گفته شده است به سبب این است که اینها مایه ذکر خدا و آگاه شدن آدمی از حقایق و اسرار آفرینش و بندگی خدا هستند. بنابر این مفهوم ذکر دامنه وسیعی دارد که هر نوع آگاهی را در زمینه‌های مختلف شامل می‌شود. در تفسیر اصطلاح اهل‌الذکر، برخی از مفسران با استناد به سیاق آیات و برخی با استناد به روایت رسیده از اهل‌بیت هرکدام مصداقی را برگزیده‌اند که همه این موارد از باب جری و تطبیق (استمرار آموزه‌ها در زمان‌ها و مکان‌ها) است و نمی‌توان آیه را در آن مصداق خاص منحصر و محدود دانست. در آیه مورد بحث، مفسران نظرهای متعددی را در معنای اهل‌الذکر عنوان کرده‌اند که همه اینها از باب ذکر مصداق است و در جای خود صحیح خواهد بود.
در روایات فراوانی از طریق شیعه و سنی، مصداق «اهل‌الذکر» اهل‌بیت پیامبر گرامی اسلام(ص) معرفی شده‌اند. طبری، ابن‌کثیر و آلوسی نیز در تفاسیرشان، اهل ذکر را اهل‌بیت پیامبر(ص) دانسته‌اند. در جلد 23 بحار، صفحه «172» به بعد، حدود شصت روایت در این‌باره نقل شده که در برخی از آنها، امامان معصوم(ع) فرموده‌اند: به خدا قسم ما هستیم آن اهل ذکری که مردم باید سوالات خود را از آنان بپرسند.
ابن زید گفت: مراد از اهل‌الذکر، اهل قرآن هستند که خدای تعالی آن را ذکر خوانده است. عده‌ای گفته‌اند مراد از اهل ذکر، اهل علم هستند. حسن بصری گفته است: مراد از اهل‌الذکر، اهل تورات است و اهل انجیل‌اند. (تفسیر روح‌الجنان، ج8، ص7)
بسیاری از مفسرین، اهل ذکر در این آیه را به عالمان اهل کتاب تفسیر کرده‌اند. هر چند این تفسیر با توجه به سیاق آیه و نیز این مطلب که در مواردی از آيات قرآن، ذکر به معنای تورات آمده است، درست می‌نماید ولی این به آن معنا نیست که «اهل ذکر» مفهوم معدودی داشته باشد، بلکه این تفسیر در واقع از قبیل تطبیق کلی بر مصداق است. (تفسیر نمونه، ج11، ص242) زیرا قرآن برای همه زمان‌ها، همه مکان‌ها و همه انسان‌ها نازل شده است و منحصر در معنای خاص محدودی نیست؛ قرآن همانند ماه و خورشید در جریان است و اهل هر عصر و مکانی باید برای زندگی خود از آن بهره ببرند.(المیزان، ج1، ص41)
ادامه دارد