بررسی مشکلات شبکه ملی اطلاعات در گفت‌وگوی کیهان با مدیر پست الکترونیک داخلی«چاپار»
دولتها تاکنون اعتقادی به اینترنت ملی و سرویس‌های داخلی نداشته‌اند
محسن پورعرب
قطع شدن اینترنت سراسری و از دسترس خارج شدن سرویس‌ها و نرم‌افزارهای خارجی بیش از پیش خلأ اینترنت ملی و سرویس‌های داخلی جایگزین را به چشم آورد؛ این در حالی است که از حدود 14 سال پیش اولین ایده راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات شکل گرفت، شبکه‌ای که اگر تکمیل شده و به مرحله اجرا رسیده بود امروز قطع به یقین با مشکلات ارتباطی و نرم‌افزاری مواجه نبودیم.
با این حال تکمیل بخشی از شبکه ملی اطلاعات نشان داد می‌توان با افزایش توان داخلی و تکمیل زیر ساخت‌ها نیاز داخل کشور را تامین کرد اما مشکلات و عدم دسترسی به سرویس‌های داخلی به حدی بود که کاربران بسیاری از این شرایط گله‌مند کرد.
در همین رابطه، «سلمان افشار» رئیس هیئت مدیره مجموعه «چاپار» (ارائه دهنده سرویس تارنمای (ایمیل) داخلی) در گفت‌وگو با کیهان با اشاره به مشکلات پیش آمده به دلیل قطعی اینترنت در روزهای گذشته، گفت: این مشکلات دو دلیل عمده دارد؛ نخست آماده نبودن زیر ساخت ارتباطی لایه شبکه (به‌خصوص بخش Routing) که راه‌حل این مشکل می‌توانست برگزاری مانورهای مدیریت شده باشد، حداقل مزیت اجرای مانور، آزمایش کردن سرویس‌های داخلی است.
افشار افزود: عمده مشکلات در روزهای گذشته در لایه ارتباطی و سپس پاسخگویی سرویس‌های داخلی بوده است؛ به عنوان نمونه، در مورد شرکت مخابرات ایران اکثریت کاربران سرویس ADSL خانگی حتی سرویس‌های داخلی را نیز در دسترس نداشتند و بسیار طول کشید تا وضعیت مدیریت شود.
وی در توضیح چرایی برگزار نشدن چنین مانورهایی، گفت: متاسفانه مدیران نگاه خوشبینانه به حوزه مهندسی دارند، این نگاه خوشبینانه باعث شد تا مدیران عنوان کنند شبکه ملی اطلاعات از آمادگی کافی برخوردار است اما حالا که در چنین شرایطی قرار گرفته‌ایم متوجه شدیم تا چه حد جزییات در نظر گرفته
نشده است.
رئیس هیئت مدیره مجموعه چاپار ادامه داد: ما باید از لایه شعار به لایه فعالیت‌های عملیاتی وارد شویم، اینکه مسیریابی (Routing) در این وضعیت بود نشانه خوبی از وضعیت مهندسی نیست. البته ممکن است به ذهن بیاید که این مشکل در سطح سرویس‌دهندگان بوده است، اما باید دقت کرد که از نظر کاربر نهایی موضوع قطعی در کل
کشور است.
فیزیک شبکه ملی اطلاعات
باید از فیزیک اینترنت جدا باشد
افشار، فیزیک شبکه ملی اطلاعات را یکی از چالش‌های بین برداشت‌های مختلف در این باره بیان کرد و گفت: درباره شبکه ملی اطلاعات دو باور وجود دارد، باور نخست فیزیک شبکه ملی اطلاعات را جدا از فیزیک اینترنت می‌داند اما باور دوم معتقد است که فیزیک شبکه ملی اطلاعات و اینترنت باید یکی باشد که در حال حاضر برداشت دوم در حال اجرا شدن است؛ و این موضوع گرچه هزینه‌ها را به شدت کاهش می‌دهد اما احتمال خطا و مشکلات را در زمان قطعی به شدت افزایش می‌دهد.
مسئولین اعتقادی به استفاده از نرم‌افزارهای داخلی ندارند!
وی با اشاره به دومین دلیل مشکلات پیش آمده در پی قطع شدن اینترنت، اظهارداشت: متاسفانه آموزش‌ها به اندازه‌ای نبوده که کاربران اینترنت نرم‌افزارهای داخلی را بشناسند؛ البته این مشکل وابسته به یک مشکل ریشه‌ای است و آن اعتقاد نداشتن مسئولین به استفاده از نرم‌افزارهای بومی است! برای حل این مشکل می‌توانستیم از سال‌ها قبل اینترنت وزارت خانه‌ها و نهادهای وابسته به دولت را قطع کنیم و ملزم به استفاده از سرویس‌ها و نرم‌افزارهای بومی‌کنیم؛ در شرایطی که ارائه دهنده خدمات اینترنت در کشور یعنی دولت عقیده‌ای به استفاده از سرویس‌های داخلی و نرم‌افزارهای بومی ندارد چطور می‌توان توقع داشت که سایر کاربران عمومی به سرویس‌های داخلی و نرم‌افزارهای بومی تمایل نداشته باشند؟
اطلاع‌رسانی درباره سرویس‌های داخلی ناکافی است
رئیس هیئت مدیره مجموعه چاپار با بیان اینکه سرویس تارنمای (ایمیل) چاپار حدود 10 سال است که در حال فعالیت می‌باشد، افزود: اطلاع‌رسانی‌ها درباره استفاده از سرویس‌های داخلی کافی نبوده مگر اینکه کاربری خودش از این سرویس‌ها استفاده کرده باشد؛ در نظر بگیرید تا زمانی که نهادها و سازمان‌های دولتی و حاکمیتی از جست‌وجوگر گوگل استفاده می‌کنند چه لزومی دارد که جست‌وجوگرهایی چون «پارسی‌جو» و «یوز» مهیای استفاده و خدمات‌دهی به کاربران شوند؟ از سوی دیگر اطلاعات ناکافی کاربران در حوزه اینترنت سبب شده تا امروزه کاربران اینترنت به دلیل قطع بودن یک شبکه اجتماعی یا سرویس گوگل گمان کنند که شبکه اینترنت از دسترس خارج شده است، این در حالی است که در همین شرایط سرویس‌های داخلی در حال خدمات‌دهی بوده‌اند. البته بحث کیفیت خدمات‌دهی نیاز به بررسی دارد، اما نکته مهم عدم اطلاع کافی کاربران از سرویس‌های داخلی است! متاسفانه هیچ آمار و لیستی از سرویس‌های داخلی در دسترس کاربران قرار ندارد.
افشار در پاسخ به سؤالی درباره چرایی کیفیت پایین برخی از سرویس‌های داخلی، گفت: سرویس‌هایی که پیچیدگی کمتر و درآمد بیشتر داشته‌اند در شرایط اخیر از خدمات‌دهی مطلوب‌تری برخوردار بودند؛ به عنوان مثال سرویس آپارات در مقایسه با یک جست‌وجوگر از وضعیت بهتری برخوردار بوده است. البته دقت کنید آپارات در شرایطی رشد کرد که به هر دلیل سرویس‌های خارجی مشابه بسته بودند و در یک بزنگاه تاریخی با کیفیت مناسب توانست به رشد بسیار
مطلوبی برسد.
دولتها عقیده‌ای
به شبکه ملی اطلاعات ندارند
وی در ادامه به نقش دولتها در تکمیل شدن شبکه ملی اطلاعات و افزایش بازدهی سرویس‌های داخلی پرداخت و بیان کرد: متاسفانه نه در دولت‌های نهم و دهم و نه در دولت‌های یازدهم و دوازدهم کسی اعتقاد به آماده کردن فضای سایبری کشور برای چنین شرایطی نداشته و ندارد، این مسئله به این معناست که به فردی بگوییم موشک بسازد اما عقیده‌ای به استفاده از موشک نداشته باشد و ضرورتی برای مهیا کردنش نبیند! علاوه بر این دولتها معتقدند آماده کردن سرویس‌ها به عهده بخش خصوصی است، البته اگر حتی این نگاه را هم داشته باشیم باز در بخش سیاست‌گذاری و آماده‌سازی زیرساخت‌های لازم مانند فضای ابری نیز دولتها اصولا هیچ فعالیتی نداشته اند، گرچه در دولت دوازدهم قدم‌هایی برداشته شده است.
رئیس هیئت مدیره مجموعه چاپار ادامه داد: از دیگر سو، تعریفی که دولتها از سرویس‌ها ارائه می‌دهند یک تعریف سطحی و مدرن است یعنی معتقدند اگر سرویس گوگل در آمریکا در حال فعالیت است هیچ حمایتی از سوی دولت، سازمان سیا و یا...صورت نمی‌گیرد؛ این در حالی است که حمایت‌های بسیاری از این سرویس‌ها انجام می‌شود، نمونه نزدیک این موضوع، قرارداد 10 میلیارد دلاری وزارت دفاع آمریکا با شرکت مایکروسافت برای استفاده از خدمات ابری است. با این شرایط طبیعی است که شرکتی چون مایکروسافت پیشرفت چشمگیری خواهد داشت بنابراین می‌توانیم به جرأت بگوییم برداشت دولتها در سال‌های اخیر یک برداشت شبه‌کاربر است، در صورتی که اگر این برداشت‌ها راهبردی و بلندمدت بود ما باید امروز به فکر کاربران منطقه می‌بودیم، همچنان‌که در صنایع موشکی چنین وضعیتی داریم.
وی با بیان اینکه دولتها گمان می‌کنند حمایت از سرویس‌ها یعنی پرداخت پول، افزود: حمایت از سرویس‌ها الزاما به معنی پرداخت پول یا در اختیار دادن سرور نیست، اگرچه که همان حمایت مالی هم به صورت کافی انجام نشده، برای مثال درباره پروژه ارزشمند «پارسی جو» در مجموع در بخش اصلی و قلب تپنده تولید و مهندسی بیش از سه یا چهار میلیارد تومان به دانشگاه و شرکت‌های طرف قرارداد پرداخت نشده است گرچه شاید 40 میلیارد به اسم این پروژه سخت‌افزار خریداری شده باشد؛ اصولا دولتها به کارهای آسان مانند خرید بیشتر تمایل دارند تا کارهایی از جنس مدیریت، سیاست‌گذاری، پیشبرد اهداف تحقیق و توسعه که اصل مشکل هم همین جاست.
مشکلات امروز
نتیجه حضور سرویس‌های خارجی است
به عقیده افشار تنها راه برون‌رفت از وضعیت کنونی، جمع کردن سرویس‌های جست‌وجو، ایمیل، ویدیو و پیام‌رسان‌های خارجی از سطح دولت است و در قدم بعد برنامه‌ریزی و مدیریت تکنولوژی در کشور است، آنچنان که اگر ما 10 سال پیش و پس از اتفاقات 88 به صورت کلاسیک و مهندسی به پیشبرد تکنولوژی و سیاست‌گذاری می‌پرداختیم امروز با این سطح از مشکلات روبه‌رو نبودیم. اما درخصوص سؤال و مشکلِ همیشه دولتها که تا کی ما باید از سرویس‌های داخلی حمایت کنیم؛ اگر بخش‌هایی از حوزه فناوری اطلاعات که مالیات نمی‌دهند یا مالیات کمی از آنها گرفته می‌شود مدیریت می‌شد و این بخش مالی به سمت سرویس‌های داخلی هدایت می‌شد ما امروز با وضعیت به مراتب بهتری روبه‌رو بودیم، برای مثال سرویس‌های VAS و...
رئیس هیئت مدیره مجموعه چاپار با اشاره به نوع نگاه دولتها به شبکه ملی اطلاعات، بیان کرد: همچنان سؤال پیشرو این است که مسئولیت سرویس‌های داخلی با کیست؟ چه کسی باید درخصوص مشکلات سرویس‌های داخلی پاسخگو باشد؟ به نظر می‌رسد شورای عالی فضای مجازی باید پاسخ این سؤال‌ها را واضح و روشن کند، انتظار می‌رود با تشکیل شورای عالی فضای مجازی از سوی رهبر معظم انقلاب این وضعیت سریع‌تر تعیین تکلیف شود.
افشار با بیان اینکه ما باید نگاه راهبردی‌تر از فضای مالی به سرویس‌های داخلی داشته باشیم، به تشریح سرویس دراپ باکس که یکی از سرویس‌های پیشرو در حوزه فناوری فضای ابری است پرداخت و گفت: این شرکت در سال 2007 کار خود را شروع کرده و تا سال 2017 میزان ضرردهی‌اش را از 325 میلیون دلار به 111 میلیون دلار رسانده است؛ دقت کنید ضرر‌دهی و نه سوددهی! امروز این سرویس 500 میلیون کاربر و 11 میلیون کاربر تجاری دارد با این شرایط پیش‌بینی می‌شود در 10 سال آینده این سرویس سودده باشد اما موضوع مهم آن است که دسترسی به اطلاعات کاربران قدرت بلامنازعه‌ای برایش ایجاد می‌کند؛ علاوه بر این یکی از نکات حائز اهمیت حضور خانم «کاندولیزا رایس» (وزیر خارجه اسبق آمریکا) در هیئت‌مدیره این سرویس است! وی با بیان اینکه اگر ما امروز خوب عمل کرده بودیم باید کشورهای منطقه را پوشش می‌دادیم، اظهار امیدواری کرد با حضور تیم‌های جوان در وزارت ارتباطات و آشنایی بیشتر با بدنه فعال در فناوری اطلاعات این مشکلات حل شده و سریع‌تر به وضعیت پایدار خواهیم رسید.