کمیت و کیفیت پیوند بین دانشگاه و عرصه تولید در چهارچوب اقتصاد مقاومتی- بخش نخست
تخصص دانش محور ضامن رشد و بالندگی تولید داخلی
گالیا توانگر
یک وقت مغزهای فعال و متفکری وجود ندارند در کشور، انسان یک جور برای مسائل کشور برنامهریزی می‌کند؛ یک وقت نه، هزاران نیروی جوان، با نشاط، نخبه، دارای افکار بلند و البته یقینا در بین این‌ها تعدادی هم دارای قدرت مدیریت هستند -چون فکر بلند همیشه ملازم نیست با قدرت مدیریت- و با توجه به این‌ها انسان می‌خواهد برای کشور برنامه ریزی کند. پس نگاه به نخبگان، در این جهت هم مورد اهتمام قرار می‌گیرد و نکته اساسی‌ای است؛ در برنامهریزی برای مسائل کشور. حتی مثلا فرض بفرمایید تبدیل اقتصاد نفتی به اقتصاد مستقل، اقتصاد دانش پایه، اقتصاد مقاومتی. اگر ما عناصر نخبه و فعال و دلسوز و بانشاط نداشته باشیم، اقدام نمی‌کنیم برای این که اقتصادمان را تغییر بدهیم؛ اما وقتی آدم‌های حسابی، پابه‌کار، علاقمند، در اختیار نظام تصمیم گیری کشور هست، طبعا اقدام می‌کنید دیگر.(بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با نخبگان و استعدادهای برتر علمی/ 25 مهر 97.)
یکی از حلقه‌های مفقوده چرخه اقتصادی کشور که بسیار حائز اهمیت هم هست، حلقه مفقوده پیوند بین بدنه دانشگاه و چرخ صنعت و تولید است. ابتدا باید در زمینه پیوند بین صنعت و دانشگاه فرهنگ سازی صورت بگیرد، دوم باید فرآیندهای لازم برای شکل گیری این ارتباط ایجاد شود. متاسفانه حلقه‌های اتصال دانشجویان با محیط‌های کاربردی برای آموزش عملی دروس وجود ندارد، اگرچه برخی از دانشجویان موظف هستند در بخش‌های مختلف، دوره‌های کارآموزی را بگذرانند، اما نظارت کافی نیز برای این امر وجود ندارد و بسیاری از دانشجویان کارآموز در حیطه‌‌ای که باید آموزش ببینند، آموزش نمی‌‌بینند. بنابراین باید صنایع به صورت طرف قرارداد با دانشگاه‌ها تلاش کنند زمینه شکل گیری ارتباط متقابل و حضور دانشجویان در محل کار را ایجاد کنند.
اصلاح کشت و زرع با هوشمند سازی مشاوره کشاورزی
خیلی از مشکلات بخش کشاورزی را می‌توان با مشاوره علمی از طریق یافته‌های پژوهشی دانشگاهیان رفع و رجوع کرد.
وحید آبادیان یک کشاورز در مورد تجریه شخصی خود در ارتباط با بهره گیری از خدمات مشاوره علمی برایمان می‌گوید: «پیش آمده که من بدون توجه به پتانسیل‌های خاک و نیز حجم آبی که در اختیارم بوده، اقدام به کشت و زرع یک نوع صیفی یا یک نوع جالیزی کرده ام که خیلی آب می‌خورده و بعد که کارشناس بر سر زمین آمده، به من گفته اگر امسال فلان محصول را می‌کاشتی، برداشت و عایدی ات چند برابر می‌شد.»
وی ادامه می‌دهد: «گرفتن مشاوره علمی برای رونق بخش کشاورزی بسیار حائز اهمیت است. به ویژه پیرامون روش‌های جدید آبیاری از قبیل آبیاری محصولاتی چون هندوانه به شیوه آبیاری کوزه‌ای که در نگاه اول تعجب برانگیز است و نشدنی به نظر می‌رسد.»
محمدرضا طلایی معاون توسعه مدیریت و منابع وزارت جهاد کشاورزی با بیان این که هوشمند سازی کشاورزی در مراکز خدمات در دستور کار است، می‌گوید: «از طریق اجرای این مهم سرعت انتقال تکنولوژی بین کارشناسان پهنه، مراکز تحقیقاتی و محققین برقرار شده و مسائل تحقیقاتی و تکنولوژی با سرعت بیشتری به مزارع انتقال داده می‌شود. خوشبختانه هوشمند سازی کشاورزی در بسیاری از مراکز در استان‌ها به صورت الگویی در حال انجام است. با جذب کارشناسان پهنه و امکاناتی که سالانه به این مراکز اختصاص داده می‌شود، امیدواریم ارتباط بیشتری با بهره برداران برقرار شود.»
معاون توسعه مدیریت و منابع وزارت جهاد کشاورزی می‌افزاید: «هر چه حضور کارشناسان در مزارع بیشتر شود تکنولوژی‌های جدید به بهره‌برداران منتقل شده و با برقراری ارتباط‌های موثر از سوی این کارشناسان مشکلات کشاورزان با سرعت بیشتری رفع می‌شود. باید کارشناسان پهنه اطلاعات اولیه در مباحث کشاورزی را داشته باشند، لذا به منظور آموزش کارشناسان پهنه و توانمندسازی آنان در دستورکار است.»
طلایی به یکی از اقدامات انجام شده به منظور تهیه اطلاعات بخش کشاورزی اشاره کرده و توضیح می‌دهد: «سامانه پود یکی از اقدامات مفید در وزارت جهاد کشاورزی بود که از این طریق اطلاعات مفیدی در بخش کشاورزی تهیه شد و کارشناسان پهنه از طریق این سامانه با محققینِ متخصص ارتباط برقرار کرده و با سرعت بیشتری مسائل کشاورزان را مطرح و رفع می‌کنند.»
آمارها چه می‌گویند؟
موضوع بیکاری امروز ابرچالشی فراروی نظام اقتصادی، اجتماعی و سیاسی کشور است و پیش‌بینی می‌شود در دوره اجرای برنامه ششم توسعه متوسط افزایش سالانه عرضه نیروی کار جدید در کشور حدود یک میلیون نفر باشد که حدود ۷۰۰ هزار نفر از این تعداد (بیش از ۶۴ درصد) دارای تحصیلات دانشگاهی خواهند بود.
در حالی که گفته می‌شود ایجاد اشتغال برای سطوح بالای دانش آموختگی پرهزینه و دشوار است، آمارها بیانگر آن است که در سال 97 حدود ۹۰ هزار نفر دانشجوی دوره دکتری، ۸۰۰ هزار دانشجوی دوره کارشناسی ارشد و۴ میلیون دانشجوی دوره‌های کارشناسی و کاردانی در دانشگاه‌های کشور به تحصیل اشتغال داشته‌اند.
در فراخوان جذب هیئت علمی سال ۱۳۹۵، در حالی که ظرفیت جذب تنها ۴ هزار نفر بود، تعداد متقاضیان به ۳۰ هزار نفر رسید که بیانگر تراکم شدید و پر فشار در عرضه کار است. به طور حتم امروز وجود نیروی انسانی دانش آموخته توانمند برای به روز کردن فناوری در بخش‌های مختلف از جمله صنعت بسیار اثرگذار و راهگشا است.
اشتغال فراگیر فارغ التحصیلان
با هدفمند کردن پایان نامه‌ها
امروز طرحی بنام (تاپ) راه‌اندازی کرده‌ایم که مخفف توانمندسازی، تولید و اشتغال پایدار است که از دانشگاه شروع می‌شود، اما معتقدیم که گام نخست را باید صنعت بردارد و دست دوستی را به سوی دانشگاه و نیروی انسانی دراز کند، از این رو راه آن تدوین شد، سیاست‌گذاری این است که وقتی یک میلیون دانشجوی کارشناس ارشد در کشور داریم که باید یک سال روی پروژه خود کار کند آنها را به سمت صنعت سوق داده‌ایم، به گونه‌ای که در یک سامانه واحدهای صنعتی، معدنی و تجاری نیازهای فناورانه خود را پس از ثبت نام در سامانه اعلام می‌کنند تا همان نیازهایی را که دیروز از خارج تأمین می‌شد در داخل بومی‌سازی شود. این رویکرد که مدل اقتصاد دانش بنیان و اقتصاد مقاومتی دارد با رویکرد توجه به منابع داخلی همچون مواد معدنی، نفت و ...نیروی انسانی است و دولت نیز نقش تسهیل‌گر و راهبری خواهد داشت تا صنعت از نیروی انسانی استفاده کند».
دکتر برات قبادیان معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت در تشریح طرح (تاپ) ضمن بیان مطالب می‌گوید: «در واقع راهبرد اساسی در طرح توانمندسازی و توسعه اشتغال پایدار در بنگاه‌های صنعتی، معدنی و تجاری کشور، توسعه دانش بنیان بنگاه‌ها و ظرفیت سازی اشتغال از طریق خلق ارزش افزوده جدید و بنابر این تامین اشتغال پایدار است. طرح (تاپ) در گام نخست و در کوتاه مدت، به ایجاد یا فعال سازی واحدهای تحقیق و توسعه در بنگاه‌های صنعتی متقاضی تأکید دارد. بنا به آمار موجود، در شرایط کنونی کمتر از یک درصد از بنگاه‌های صنعتی دارای واحد تحقیق و توسعه هستند.
(تاپ) در گام دوم و در میان مدت، دانش بنیان سازی محصولات و عملکرد بنگاه‌ها در اهداف برنامه قرار می‌گیرد.
در گام سوم و بلندمدت، دانش بنیان کردن ساختار، تشکیلات، عملکرد و محصول بنگاه‌های اقتصادی به عنوان هدف نهایی این طرح مورد توجه است.»
وی در پاسخ به این سوال که چرا امروز صنعت کشور نمی‌تواند نیازهای خود را از طریق فارغ التحصیلان تامین کند؟ می‌گوید: «امروز اگر دانشجویی وارد صنعت شود، از طریق رابطه‌های شخصی است، اما در طرح (تاپ) بر مبنای شرایط خاص و به دور از سلیقه عمل خواهد شد که شامل معدل، سابقه پژوهشی و... است. از طرف دیگر در این طرح 90 درصد نگاه بخش خصوصی بوده و دانشجو باید نیاز بنگاه را در راستای پژوهش تأمین کند. همچنین باید توجه داشت که طرح (تاپ) نطفه آن تازه شکل گرفته که در ادامه می‌توانیم عیب‌های آن را شناسایی و برطرف کرد، اما امروز افرادی هستند که بدون این که اطلاعی از 40 آیین نامه این طرح داشته باشند، نقد غیرکارشناسی می‌کنند و مدعی هستند که طرح خام است و این مسئله حاکی از آن بوده که برخی از استادهای دانشگاه نیز عوام‌زده شده و بدون این که طرح اجرایی شده باشد نقد می‌کنند. ازاین رو معتقدم این طرح می‌تواند در ارتباط صنعت و دانشگاه، جلوگیری خروج نخبگان از کشور را رقم بزند.»
وی در پاسخ به سوال دیگری مبنی بر این که آیا فعالیت دانشجویان در بخش صنعت با رویکرد کارآموزی خواهد بود؟ می‌گوید: «باید توجه داشت که در طرح (تاپ) دانشجو کارآموزی نمی‌کند، بلکه صنعت با علاقه مندی اعلام می‌کند که تاکنون فناوری را وارد کرده‌ام و امروز نخبگان قرار است بنشینند و مشکلات آن را حل کنند. برای نمونه بنگاه اعلام می‌کند که مصرف انرژی‌اش بالا است و همین نخبگان به دنبال راهکارهایی برای کاهش مصرف انرژی خواهند بود، در همین راستا ممکن است صدها دانشجو ثبت نام کنند و بنگاه بعد از مصاحبه چند دانشجو را انتخاب کند.»
پیوند بین دانشگاه و صنعت تقویت می‌شود
جلال رضایی نور رئیس‌دانشگاه صنعتی قم در جلسه ستاد تسهیل و رفع موانع تولید در سالن جلسات یکی از واحدهای تولیدی استان قم می‌گوید: «درصورتی که واحدهای صنعتی قم نسبت به مشکلات خود در رابطه با حل مسئله، عارضه‌یابی دقیقی ارائه دهند، برای رفع دغدغه‌های آنها در مراکز علمی آمادگی کامل وجود دارد.»
وی همچنین تصریح می‌کند: «برای اجرای دقیق و کامل سیاست کلان رونق تولید، نباید صرفا به مسئله تأمین مالی و سرمایه در گردش واحدهای صنعتی توجه شود، کمبود نیروی انسانی متخصص از نیازهای اصلی واحدهای تولیدی است.»
رئیس دانشگاه صنعتی قم ادامه می‌دهد: «عدم توجه به مسئله مهم تحقیق و توسعه، مشکلات مربوط به فازهای توسعه‌ای و همچنین بازاریابی صادراتی از نیازهای مهمی بوده که با پیوند بین صنعت و دانشگاه حل می‌شود. فرسودگی ماشین‌آلات خط تولید و عقب‌ماندگی از فناوری‌های روز دنیا نیز از معضلات مهم صنعت استان بوده که با تقویت پیوند بین علم و صنعت قابل‌کنترل می‌باشد. تیم‌های علمی دانشگاه صنعتی برای احصای مشکلات واحدهای صنعتی استان و بهبود وضعیت موجود آمادگی لازم را داراست.»
وی با اشاره به ضرورت حمایت از ایده‌های نوین تولیدی در تکمیل صحبت هایش می‌گوید: «حمایت و به مرحله تولید رساندن ایده‌های نو در رابطه با مباحث صنعتی و حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان از رویکردهای مهم دانشگاه صنعتی قم است.»
رضایی نور، اهمیت بازارشناسی درست در سطح بازارهای هدف را مورد اشاره قرار داده و هشدار می‌دهد: «شرکت‌های تولیدی که نتوانند به مرحله نوآوری و ایده پردازی متناسب با تقاضاهای جدید برسند به وضعیت ایستایی و رکود دچار می‌شوند.»