نگاهی به نقش مساجد در جریان انقلاب اسلامی-۴۶
مسجد هدایت، سیاسیترین مسجد قبل از انقلاب اسلامی
همين رويكرد بود كه برخى را متقاعد مىكرد كه از مسجد هدايت به عنوان «سياسىترين مسجد نسل ما» ياد كنند. ايشان براى تبرئه خود از عواقب اين سخنان در بازجويىها، در يكى از اين سخنرانىها با تصريح به اين كه «اساس اسلام بر پايه سياست و هدايت و ارشاد بشر پايهگذارى شده» خاطرنشان مىسازد «من اگر روى منبر حرفهايى مىزنم دولت و هيأت حاكمه نبايد به خودشان بگيرند.»
سپس يك نكته گزيده تاريخى را نقل مىكند كه سيدى در زمان رضاشاه در كرمانشاه به منبر رفته بود. روزى او را شهربانى احضار مىكند كه تو به شاه توهين كردهاى، هر چه او قسم مىخورد كه چنين نيست قبول نمىكنند. مىگويند: مگر تو راجع به ظالمان حرف نزدى؟ سيد مىگويد ظالم چه ربطى به شاه دارد.
سپس او را چند سيلى زده و از شهربانى بيرون مىاندازند.
در خصوص توفيق او در جذب جوانان در خاطرات و اسناد مطالب متعددى آمده است. برخى جامعيت و تفسير چندبعدى او را ملاك مىدانند. بعضى طرح مسائل روز را، جمعى يكى بودن حرف و عمل طالقانى را، عدهاى نوگرايى او و گروهى نيز از سحر سخنان بليغ او و همچنين از سعه صدر و ميدان دادنش به جوانان سخن گفتهاند.
حكومت پهلوى با كنترل و مراقبت چندجانبه خود نتوانست مانع كارايى مسجد گردد. لذا مسجد در نقش بازيافته خود ظهور كرد و به پايگاه انقلاب و مركز نشر تعاليم اسلامى مبدل شد. مسجد به محل وحدت نيروهاى انقلابى تبديل شد و سوءاستفاده و تفرقهافكنى دشمن، ديگر مجال حضور نيافت. در دوران انقلاب در سالهاى 1356 ـ 1357، روحانيون از مساجد براى سازماندهى و هدايت مبارزه مردم بهره مىبردند و با تقسيم مناطق و پايگاه قراردادن هر مسجد در آن منطقه، حركات نهضت را هماهنگ مىكردند.
مسجد هدايت
مركز اطلاعرسانى
مسجد به سبب آن كه خاستگاه توحيد و نفى شرك و باطل است، جايگاه نداى حق و دادخواهى مظلوم نيز به حساب مىآيد، مسجد همواره مهد قيام و اعتراض بوده و مردم نيز برحسب مقتضيات و شرايط جامعه از اين مكان مقدس الهام گرفتهاند. تبادل اطلاعات و جلسهها و مشاوره ميان مبارزان نيز در مساجد انجام مىپذيرفت، زيرا پخش اعلاميه در اغلب مساجد ايران سهلتر و سريعتر صورت مىگرفت. البته اين شيوه برقرارى ارتباط از راه پخش خبر و تجمع مسلمانان، از سالهاى قبل نيز سابقه داشت. در دوران نهضت امام نيز اين نحوه اطلاعرسانى و پخش اعلاميه در مساجد صورت مىگرفت. به دنبال بروز هر واقعهاى كه مسبب آن رژيم بود و به نحوى از انحا تعرضى به اسلام و منافع كشور داشت، با اعتراض مردم و علما و حضرت امام شروع و از طريق پخش اعلاميه در مجامع مذهبى خصوصا مساجد، همهگير مىشد و بدين ترتيب اخبار جريانها و حوادث به مردم انتقال مىيافت. در طول نهضت امام خمينى(ره)مسجد اين نقش خود را به خوبى ايفا كرد.
مسجد هدايت نيز كه از پايگاههاى فعال در دوران مبارزات و مؤثر در پيروزى انقلاب بود نيز در اين زمينه نقش فعالى را ايفا كرد. زمانى كه عدهاى از سرمايهداران آمريكايى و در رأس آنان راكفلر بزرگترين سرمايهدار آمريكايى، به منظور عقد قرارداد بازرگانى و اخذ امتيازات به ايران وارد شده بودند اعلاميه اعتراضآميزى بر روى درِ مسجد هدايت نصب و نسبت به اين قرارداد اعتراض شده بود. اين اعلاميه براى هوشيارى و آگاهى مردم از متن قرارداد و دعوت از مردم براى اعتراض به آن بود. همچنين در اين مسجد پيامهاى امام خمينى در قالب جزواتى تهيه و تكثير و در ميان مردم و بازاريان منتشر مىشد.
مهمترين جلسات مسجد هدايت معمولاً شبهاى جمعه برگزار مىشد. دليل آن اين بود كه تمامى افرادى كه در جلسات شركت مىكردند جوانان و دانشجويان و اقشار مختلف بودند و از تمامى نقاط شهر به اين مكان مىآمدند. ازدحام جمعيت در اين جلسات به قدرى بود كه افراد در خيابان و كوچه مىنشستند و به مسايل مطرح شده كه از بلندگو پخش مىشد، گوش مىدادند. يكى از خصوصيات اين مراسم، دوست و آشنا شدن شركتكنندگان با هم بود. بعضى افراد دوستانشان را از راههاى دور جهت شركت در اين جلسات دعوت مىكردند. شهيد محمدعلى رجايى در اسناد و بازجويىهايى كه ساواك از ايشان نموده است مىنويسد:
«شبهاى جمعه به اين مسجد مىرفتيم و در جلسات سخنرانى و تفسير آقاى طالقانى شركت مىكرديم.»
شهيد محمدعلى رجايى هر شب به جلسات تفسير قرآن آيتالله طالقانى در مسجد هدايت مىرفت و تمام آياتى كه در آنجا تفسير مىشد گرفته و حفظ مىكرد و مىكوشيد تا بدان عمل كند و بارها به دوستانش گفته بود كه اگر ما حداقل هفتهاى يك آيه از قرآن بخوانيم و به آن عمل كنيم زندگى خوبى خواهيم داشت و خود او نيز اين كار را مىكرد.
همانگونه كه پيش از اين ذكر شد با حضور جوانان و دانشجويان، مراسم تفسير شبهاى جمعه شور و هيجان خاصى به خود گرفت و در نهايت جلسات رنگ و بوى سياسى مىيافت. يكى از دانشجويان شركتكننده در آن مراسم مىگويد:
«كمكم با چهرههاى مذهبى و دانشجويان مسلمان همه دانشكدهها اعم از كشاورزى، دانشسراى عالى، دانشكدههاى علوم پزشكى، دندانپزشكى، شبهاى جمعه در مسجد هدايت آشنا مىشديم. بعد از اين كه تفسير ايشان [آيتالله طالقانى] تمام مىشد شايد تا يك ساعت بعد از آن همه مىنشستند و با هم صحبتهاى سياسى مىكردند. عدهاى هم دور مرحوم طالقانى جمع مىشدند و سؤالهاى خاصى مىكردند».