شمشیر دو لبه مرزها برای تجارت و قاچاق - بخش پایانی
مبارزه با دانه درشت‌ها و سرشبکه‌های مافیای قاچاق
هدیه آقاپور
قاچاق، پدیده شوم و مخربی است که صدمات فراوانی بر پیکر اقتصاد ملی کشور وارد کرده و فعالیت اقتصاد رسمی، برنامهها و سیاستهای هر کشوری را تحتالشعاع قرار داده و دچار اختلال جدی می‌کند.
روزگاری این قاچاق به صورت واردات کالا بود و امروز به صورت خروج کالا از کشور درآمده است.
در طول این سال‌ها رهبری معظم انقلاب نیز بارها بر مخرب بودن قاچاق تاکید فرمودند و از مسئولان مربوطه خواستند با این پدیده شوم مبارزه‌ای جدی و همه‌جانبه داشته باشند.
فرهنگ سازی اقتصاد مقاومتی
و مبارزه با قاچاق
همانطور که پیش از این گفته شد کشورهای سلطهگر در ادامه حربههای به کار گرفته بر ضد نظام جمهوری اسلامی، از مسیر جبهه اقتصادی وارد شدهاند. نقاط ضعف موجود در اقتصاد کشور از نظر وابستگی به درآمدهای نفتی، اتکاء مصرف به واردات و وابستگی بسیاری از صنایع از نظر قطعات و فناوری، این امید را برای آنها به وجود آورد تا امروز از حربه فشار و تحریم اقتصادی استفاده کنند.
اما مقام معظم رهبری در راستای یک سیاست اصولی جهت مقابله با این توطئه، گفتمان «اقتصاد مقاومتی» را مطرح نمودهاند که تحقق آن، مستلزم برنامهریزی در رفع نقیصههای موجود در اقتصاد و اصلاح و بهبود آنها است.
در اقتصاد مقاومتی لازم است زنجیرههای تولید بیش از آنکه به خارج گره بخورد، در داخل کشور تکمیل گردد. اصلاح ساختار و سازمان تولید در کشور یک تحول اساسی، بنیادین و پرهزینه و در عینحال گرانبها و ارزشمند است.
بیتردید هر ایرانی وطندوست که ذرهای علاقه به آب و خاک در وجود او بوده و عزت و سربلندی مملکت برایش مهم است، اگر احساس کند راه و شیوه درستی در مسیر اصلاح، ترقی و بهبود ساختار تولید در مملکت در پیش گرفته شده و روزنههای فساد، رانتخواری و سوءاستفاده در این مسیر بسته است، قاچاق کالا در بسیاری موارد، با ایجاد و تشدید رویههای اقتصادیِ مغایر با اقتصاد مقاومتی ارتباط دارد و از اینرو، مبارزه با قاچاق یکی از شیوهها و ابزارهای اصلاح نقاط ضعف اقتصاد در راستای تحقق اقتصاد مقاومتی است.
این تحقیق، از نوع بنیادی و نظری بوده و به دنبال شناخت مفهوم قاچاق و عوامل موثر بر آن و شناخت دقیقتر اقتصاد مقاومتی و در نهایت، بیان خصیصهها و مولفههای آن است. باید توجه داشت که اگر به مفهوم قاچاق و لزوم مبارزه با آن توجهی صورت نگیرد، روند تحقق اقتصاد مقاومتی در کشور مختل خواهد شد.
الگوهای کنونی مصرف در جامعه ما، با شرایط و ملزومات اقتصاد مقاومتی ناسازگار هستند، اقتصاد مقاومتی بر قناعت، صرفه‌جویی، سادهزیستی، پرهیز از اسراف، ترجیح مصرف کالای داخلی، حذف خریدهای غیرضروری، حذف تشریفات و منع مدگرایی مبتنی است.
در حالی که آنچه در زندگی عملی مردم و حتی بسیاری از مدیران جامعه و دستاندرکاران دیده می‌شود، خلاف آن است.
از قاچاق چمدانی دارو
تا خروج خاک از کشور
عوامل مختلفی منجر می‌شود که کالاهای اساسی و غیر اساسی از کشور خارج و به بازارهای کشورهای همسایه به صورت غیر قانونی فروخته شود.
به‌طور مثال سال گذشته در برهه‌ای به علت تفاوت قیمت دام زنده در ایران با سایر کشورها، این کالا به خارج از کشور قاچاق می‌شد و یا قاچاق دارو به صورت چمدانی به خارج از مرزها صورت می‌گرفت.
به عقیده کارشناسان یکی از دلایلی که منجر می‌شود اقلام مصرفی یا غیرمصرفی به بیماری قاچاق معکوس مبتلا شوند تخصیص یارانه به کالاهاست. این موضوع منجر می‌شود که کالاها با قیمت پایین‌تر از بهای تمام شده به دست مشتری برسد و همین ارزان بودن کالا منجر می‌شود تا با قیمت بالاتری در بازارهای خارجی به فروش برسد.
در آذرماه 97 روابط عمومی گمرک اعلام کرد، ماموران گمرک لطف آباد به کمک سگ‌های موادیاب در نخستین عملیات حین کنترل و بازرسی کامیون‌های خروجی، از یک دستگاه کامیون تعداد 23 باکس سیگار به مارک Esse کشف کردند، این 23 باکس به طرز ماهرانه‌ای در پشت صندلی کمک راننده جاسازی شده بود که ماموران گمرک توانستند کشف و ضبط کنند.
همچنین ماموران گمرک در عملیاتی دیگر حین کنترل و بازرسی مسافرین خروجی 100 باکس سیگار به مارک Kent در محل ارزیابی سالن مسافری گمرک کشف و جهت سیر مراحل قضایی به مراجع ذیصلاح ارجاع کردند.
این در حالی است که همواره شاهد ورود کالای قاچاق سیگار به داخل کشور بودیم.
دبیر انجمن واردکنندگان برنج نیز اعلام کرد: «به دلیل افزایش قیمت ارز قاچاق برنج جذابیت خود را از دست داده و در حال حاضر مشکلی که وجود دارد قاچاق معکوس برنج از مرز‌های شرقی و غربی به کشورهای همسایه است که قبلا درباره آن هشدار داده بودیم.»
اما کار قاچاق در کشورمان به جایی رسیده است که عده‌ای سودجو حتی خاک کشورمان را هم به صورت غیرقانونی صادر می‌کنند.
دکتر حسین بشارتی عضو هیئت علمی موسسه تحقیقات خاک و آب در گفت‌وگو با ایسنا می‌گوید: «امیدواریم مسئولین موضوع قاچاق خاک را جدی بگیرند چون خاک یک منبع تجدیدناپذیر و یا دیرتجدیدپذیر است و تشکیل یک سانتیمتر از آن سال‌ها زمان می‌برد.» وی تاکید می‌کند: «متأسفانه ادامه قاچاق خاک ایران که از چند سال پیش شروع شده صحت دارد و طی آن یک سری افراد سودجو با بهانه‌های مختلف خاک حاصلخیز کشور را جمع‌آوری و به کشورهای حوزه خلیج‌فارس صادر می‌کنند تا صرف ساخت جزایر مصنوعی شود. برخی به بهانه صادرات محصولات گلدانی خاک صادر می‌کنند برخی هم در پوشش سیمان این کار را انجام می‌دهند.»
البته دو سال پیش هم معصومه ابتکار، رئیس‌وقت سازمان حفاظت محیط زیست با‌اشاره به برداشت بی‌رویه و حتی قاچاق خاک جزیره هرمز خواستار برخورد نهادهای نظارتی با موضوع قاچاق خاک شده و به ایسنا گفته بود: «قاچاق خاک هرمز که امری غیرقانونی است، موجب مشکلات زیست محیطی می‌شود.»
سید جواد حسینی کیا نماینده مردم سنقر از توابع استان کرمانشاه و عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان می‌گوید: «قاچاق کالا در کشور به صورت فردی نیست بلکه مافیایی است که باید در هم شکسته شود.»
وی ادامه می‌دهد: «امروز آشفتگی ساختار بانکی تولید ملی را از بین برده و باید اذعان نمود نظام بانکی ما به‌هیچ‌وجه متناسب با نیازهای صنعت نیست و در اصل بانک‌های ما امروز برای ویرانی صنعت گام برمی‌دارد.»
حسینی کیا می‌افزاید: «60 تا 70 درصد گردش مالی سیگار قاچاق کشور در اختیار دو شرکت خارجی است،چطور این شرکت‌ها می‌توانند پول سیگار را به ارز تبدیل کرده و از کشور خارج کنند، اما بخش خصوصی برای واردات ارز ندارد؟ از طرف دیگر در محاسبات وقتی میزان مصرف سیگار را در برابر تولیدات داخل و واردات می‌بینیم این سؤال پیش می‌آید که مابقی نیاز ما که عدد هنگفتی هم هست از کجا دارد تامین می‌شود؟! به همین ترتیب در قاچاق پوشاک و بنزین هم چنین رویه‌ای را شاهد هستیم.»
عضو کمیسیون صنایع و معادن تاکید می‌کند: «اینکه جلوی قاچاق به صورت محدود و با افراد خرده پا گرفته شود بی‌تاثیر است بلکه شبکه‌های مافیایی همچنان فعال هستند که باید آنها را منحل کرده و برخوردهای لازم صورت بگیرد.»
وی در پایان خاطرنشان می‌کند: «به عبارت دیگر رانت‌ها و قاچاق سازمان یافته سر جای خود باقی است و این قاچاق و شبکه مافیایی در زمینه‌های واردات کالا و یا خروج کالا فعالیت دارند که سازمان‌های نظارتی و دستگاه قضا باید آنها را شناسایی کرده و مقابله کنند.»
نقش مهم گمرک در رونق تولید
و مبارزه با قاچاق
موارد متعددی از محموله‌های خروجی معمولا توسط دستگاه‌ها کشف و ضبط می‌شود اما حتما مواردی هم از کشور خارج می‌شود.
براساس آنچه از سوی مسئولین تا کنون اعلام شده تعدادی از پرونده‌های قاچاق کالا به کشور وجود دارد که نام تعدادی از مقامات گمرک هم در آن به چشم می‌خورد و الان هم همین افراد در پاره‌ای مناصب و پست‌ها همچنان استمرار مسئولیت دارند.
ولی ملکی نماینده مردم مشکین شهر اردبیل و عضو کمیسیون صنایع و معادن در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان می‌گوید: «یکی از مشکلات کشور ما قاچاق و صادرات محصولات داخلی است حتی بعضا دیده شده کالاهایی که با ارز دولتی وارد می‌شود مجددا آن را صادر می‌کنند!»
وی ادامه می‌دهد: «با توجه به بالا رفتن نرخ ارز افراد محاسبه می‌کنند که صادرات کالا را اولویت قرار دهند مشروط بر اینکه بتوانند ارز آن را وارد کنند یا تهاتر کنند با کالایی که مورد نیاز کشور است نه کالایی مثل سنگ پا یا کالایی که واردات آن غیرضروری است.»
ملکی تاکید می‌کند: «به طور مثال اگر هند پول ما را نمی‌دهد و در ازای آن برنج‌هایی وارد می‌کنیم که به فروش برنج ایرانی ضربه وارد می‌کند و به اصطلاح بازاری توی سر برنج خودمان می‌خورد اما اقتصادمان هم متضرر خواهد شد و کشاورزان ما انگیزه شان را برای تولید از دست می‌دهند.»
عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس تصریح می‌کند: «سود قاچاق به قدری زیاد است که می‌بینیم حاضر هستند با چه مشقتی و از دره‌ها و کوه‌های صعب‌العبور و حیوانات این انتقال را انجام می‌دهند.»
وی تاکید می‌کند: «می‌طلبد تولیدکنندگان ما باید تولیدات خود را تحت کنترل بگیرند و کالاهای اساسی ما از شبکه‌های توزیعی مطمئن عرضه شده و بخش بازرگانی نظارت صنعت معدن عمیق‌تر بشود، واحد‌های بازرسی نظارتش را بیشتر کنند و تعزیرات حکومتی ورود بیشتری داشته باشد.»
ملکی با‌اشاره به اینکه اگر مفسدینی که خارج از شبکه توزیع، کالا مبادله و جابه جا کردند معرفی و دستگیر شوند احساس خطری که برای دیگر افراد به وجود می‌آید باعث خواهد شد تا شاهد قاچاق کمتری در این زمینه باشیم، می‌گوید: « نظارت نیروهای نظامی بر مبادی خروجی را بیشتر باید بکنیم تا ببینیم چه دست‌های پنهایی فساد را ساماندهی می‌کنند و این اقدامات باعث خواهد شد قاچاق و فساد در این زمینه را به حداقل برسانیم.»
عضو کمیسیون صنایع و معادن اضافه می‌کند: «اینکه افرادی در گمرک در پرونده قاچاق رد پایی دارد در اصل تسهیل‌کننده این فسادها هستند که نمونه دیگر آن را در سیستم‌های بانکی برای اختلاسگران دیدیم، بنابراین وقتی اختلاسی در یک موسسه یا بانکی صورت می‌گیرد قطعا افرادی تسهیل‌کننده این اختلاس هستند که جرمشان کمتر از مختلس نیست.»
وی تاکید می‌کند: «ما باید این تسهیل‌کننده‌ها و مباشرهای فساد در سیستم‌ها را چه در گمرک و یا هر سازمان دیگری پیدا و با آنها برخورد کنیم، چراکه همین امر به برچیدن فساد کمک خواهد کرد.»
مبارزه با قاچاق
با تجهیزات پیشرفته نظارتی
در چند سال اخیر اخباری ازسوی دستگاه‌های انتظامی و اطلاعاتی در مورد كشف حجم بسیار بالایی از كالاهای قاچاق از مبادی گمركی منتشر و این امر باعث شد تا گمركی‌ها به استفاده از فناوری‌های نوین همچون دستگاه‌های ایكس ری كامیونی پیشرفته جهت كنترل كالاها روی آورند.
امروزه بهره‌گیری از فناوری های نوین و سیستم‌‌هایی همانند ایكس ری های كامیونی سبب رفع بسیاری از محدودیت‌ها و افزایش سرعت در پایش محموله‌‌ها و كانتینرها در بنادر دنیا شده و نقش بسزایی در كاهش میزان قاچاق كالا دارد.
حتما بارها شنیده و یا خوانده‌ایم كه محموله‌‌ای كانتینری در گلوگاهی و یا ایست بازرسی به دلیل عدم تطابق كالای بارگیری شده با لیست اظهارنامه گمركی توقیف شده كه بسیاری از این گونه سوءاستفاده‌ها از نظارت و كنترل سنتی كه بسیار زمان بر و نیازمند تعداد زیاد نیروی انسانی است، نشأت می‌گیرد.
اما زمانی كه كنترل كالاها با فناوری‌های نوین همچون ایكس ری انجام شود، مالك كالا و سایر بخش‌های مرتبط با بارگیری، بررسی و ترخیص با توجه به اینكه خود را در مقابل سیستم پایشی دقیقی می‌بینند، از بدو ماجرا به خود جرات سوءاستفاده را نمی دهند.
شهادت دو تن از مأموران پایگاه دریابانی میناب در جریان تعقیب و‌گریز با قاچاقچیان، نشان داد که همچنان نیاز به تجهیزات پیشرفته در این زمینه داریم. چراکه به گفته مسئولین نیروی انتظامی و امنیتی بر اساس وظیفه ذاتی اقدام به مقابله با این اقدامات می‌کنند اما قایق‌ها و تجهیزاتی که در اختیار قاچاقچیان قرار دارد بسیار پیشرفته‌تر و قوی‌تر از تجهیزاتی است که در اختیار مرزداران جمهوری اسلامی قرار دارد و این اوج مظلومیت است که آنها با قایق‌های پیشرفته خود قایق مرزداران ما را غرق کردند.
در نهایت علاوه‌بر تجهیزات پیشرفته، رسیدگی به پرونده‌های قضایی، نظارت دقیق و تمرکز بر تولید می‌تواند به جلوگیری از قاچاق و تبلور پیشرفت اقتصادی کشور منجر شود.