بیانیه دیروز شورای عالی امنیت ملی که خطاب به ۵ کشور باقی‌مانده در برجام صادر شده بود، اگرچه اقدامی دیر‌هنگام بود ولی در صورت تداوم می‌تواند شروع قابل قبولی برای خروج دولت از دیپلماسی انفعالی تلقی شود و از این جهت باید آن را به فال نیک گرفت و به دولت برای پیشبرد آن کمک کرد. برجام یک معاهده بین‌المللی بود که با قطعنامه ۲۲۳۱ سازمان ملل تضمین شده بود. خروج آمریکا از برجام در حالی صورت گرفت که ما همه امتیازات را داده و طرف مقابل (چه آمریکا و چه اروپا) به هیچیک از تعهدات خود عمل نکرده بودند. بعد از خروج آمریکا نیز دولت‌های اروپایی تمامی تعهداتی را که در برجام پذیرفته بودند نادیده گرفتند و این حالت تا به امروز ادامه داشته است. از این روی با قاطعیت می‌توان گفت که برجام دیگر وجود خارجی ندارد و در این میان فقط ما مانده‌ایم و ده‌ها امتیاز از دست رفته و تعهدات برجای مانده! به بیان دیگر اساسا برجامی باقی نمانده بود که ما خود را موظف به باقی ماندن در آن بدانیم، ولی علی‌رغم این واقعیت ملموس و غیرقابل انکار، کماکان به حضور در برجامی که دیگر وجود خارجی نداشت ادامه دادیم تا...
دیروز شورای عالی امنیت ملی با صدور بیانیه‌ای اعلام کرد که ۲ ماه به ۵ کشور طرف مقابل (انگلیس، فرانسه، آلمان، روسیه و چین) مهلت می‌دهد که به تعهدات برجامی خود عمل کنند و به عنوان اولین گام، اعلام شد که «ایران دیگر خود را متعهد به رعایتِ محدودیت‌های «نگهداری ذخایر اورانیوم غنی‌شده» و «ذخایر آب سنگین» نمی‌داند و به کشورهای باقیمانده در برجام ۶۰ روز برای اجرای تعهدات خود بویژه در حوزه‌های بانکی و نفتی فرصت می‌دهد». و در ادامه بیانیه آمده است که «در هر زمان که خواسته‌های ما تامین شود، ما نیز به همان میزان اجرای مجدد تعهدات متوقف شده را از سر خواهیم گرفت، اما در غیر‌این صورت، جمهوری اسلامی ایران مرحله به مرحله تعهدات دیگری را متوقف خواهد کرد». در این باره ‌اشاره‌ای گذرا به چند نکته ضروری به نظر می‌رسد؛
 ۱- محتوای بیانیه در تراز اقتدار مثال‌زدنی ایران اسلامی نبود و می‌توانست از موضع بلند‌تر و برجسته‌تری که با جایگاه مقتدرانه کشورمان همخوانی داشته باشد مطرح شود. مثلا؛ دو اقدامی که ایران به عنوان اولین گام از توقف آن خبر داده است (خودداری از نگهداری ذخایر اورانیوم غنی‌شده و ذخایر آب سنگین)، اقداماتی است که پیش از این از سوی آمریکا ممنوع شده بود! بنابر این نمی‌تواند یک اقدام تنبیهی تلقی شود! تاسف‌آور آنکه آقای ظریف در همین زمینه توئیت می‌کند: «ایران اقداماتی را متوقف کرد که آمریکا اجرای آنها را ناممکن ساخته بود»! این اظهار نظر آقای ظریف می‌تواند دشمن را با این ‌اشتباه در محاسبات روبرو کند که بیانیه اخیر را چندان هم جدی نگیرد!
۲- آخرین گزارش آژانس در اسفندماه حاکی از آن است که ایران ۱۶۳.۸ کیلوگرم اورانیوم غنی شده دارد و حجم ذخایر فعلی آب سنگین ایران را هم زیر ۱۳۰ تن که مجاز بوده، اعلام کرده است. بنابراین اولین اقدام ما که در بیانیه بر آن تاکید شده است بلافاصله قابل اجراء نیست! و حال آنکه می‌توانستیم اقداماتی نظیر غنی‌سازی ۲۰ درصد و یا آغاز به کارگیری آبشار سانتریفیوژهای تیپ IR8 را به عنوان اولین اقدام مطرح کنیم.
۳- در بیانیه به حقوق قانونی و تصریح شده کشورمان در بندهای ۲۶ و ۳۶ برجام استناد شده است که استناد دقیق و محکمه‌پسندی است. موضوع بند ۳۶ برجام «ساز و کار حل و فصل اختلافات» میان طرفین است؛ طبق این بند چنانچه ایران به این نتیجه برسد که هر یک از اعضای۱+۵ تعهدات برجامی خود را رعایت نکرده‌اند، می‌تواند موضوع را به منظور حل و فصل به کمیسیون مشترک ارجاع نماید، و نهایتا چنانچه معلوم شود عدم رعایت تعهدات از سوی یکی از اعضای برجام، مصداق «عدم پایبندی اساسی» است، می‌تواند با استناد به آن از اجرای کلی یا جزیی تعهداتش خودداری کند. این عدم پایبندی کشورهای عضو (چه آمریکا و چه اروپا ) مدت‌هاست (حداقل یکسال است) که اتفاق افتاده و جا داشت از همان هنگام مورد استناد ایران اسلامی قرار می‌گرفت که اکنون نیز به مصداق جلوی ضرر از هرکجا گرفته شود سودمند خواهد بود، استناد کنونی بیانیه مفید تلقی می‌شود.
۴- و بالاخره صدور بیانیه اخیر، اگرچه «دیرهنگام» بوده است و انگار بعد از ۱۲ ماه فرصت به کشورهای یاد شده، یک مهلت دو ماهه دیگر نیز به آنها داده‌ایم! ولی به عنوان اولین گام و طرح «کف مطالبات» برای خروج از انفعال، می‌تواند شروع قابل قبولی تلقی شود. مشروط به آنکه با قاطعیت و گام‌های مستحکم بعدی همراه باشد و صد البته برای موفقیت این حرکت همه باید پا به رکاب باشند.
۵- واکنش عصبی و توأم با نگرانی شدید سه کشور اروپایی (انگلیس، فرانسه و آلمان‎) نسبت به بیانیه اخیر نیز درخور توجه است و حاکی از هراس آنان در مواجهه با اقدامی است که جمهوری اسلامی ایران اولین گام آن را برداشته است. این واکنش‌ها به وضوح از ضرورت ادامه قاطعانه راه پیش‌روی حکایت می‌کند.
حسین شریعتمداری