یکی از اقسام نیکوکاران، ابرار هستند. این نیکان روزگار در مرتبه بلندی قرار دارند. قرآن جایگاه ویژه‌ای برای آنان قائل شده و در سوره انسان اهل بیت عصمت و طهارت(ع) را به این نام ستوده و برخی از افکار و اعمال آنان را بیان کرده است. در مطلب پیش رو برخی از ویژگی‌های ابرار و نیکان را بر اساس آموزه‌های اسلام تبیین شده است.

اگر بخواهیم همه ویژگی‌ها و صفات نیکان را بیان کنیم شاید مقدور نباشد، اما برخی از مهم ترین صفات ایشان در این جا ذکر می‌شود تا با شناخت آنها خود را آراسته به این صفات کرده در جرگه ابرار درآییم.
محبت خدا: از ویژگی‌های برجسته نیکان باید به محبت و دوستی خداوند اشاره کرد. پیامبر گرامی(ص) در حدیث قدسی می فرماید: یَقولُ اللّهُ عز و جل : طالَ شَوقُ الأَبرارِ إلى لِقائی ، وأنَا إلَیهِم أشَدُّ شَوقا؛ خداوند عز و جل می‌فرماید: «نیکوکاران ، به دیدار من شوق بسیار دارند؛ ولى من به آنان مشتاق ترم».( الفردوس : ج ۵ ص ۲۴۰ ح ۸۰۶۷)
محبت پیامبر(ص): شکی نیست که ظهور محبت الهی را می بایست در محبت و اطاعت پیامبر(ص) و اهل بیتش (ع) ردگیری کرد. از این رو یکی از صفات نیکان و ابرار دوستی و محبت ایشان است. امیرمومنان على (ع) در یادکرد از پیامبر خدا (ص) می فرماید: قرارگاه او [مکّه] ، بهترین قرارگاه است و رویشگاهش ، شریف ترین رویشگاه بود. در کاخ‌هاى کرامت و مهدهاى سلامت [و بى عیبى] رشد کرد. دل‌هاى نیکوکاران ، متوجّه او شدند و زمامِ چشم‌ها به سوى او برگشتند.( نهج البلاغه : الخطبه ۹۶ ، بحار الأنوار : ج ۱۶ ص ۳۸۰ ح ۹۲)
محبت امیرمومنان علی(ع): پیامبر(ص) دراین باره فرموده است: اى على! تو قسمت کننده بهشت و جهنّمی‌. با [معیار] دوستى توست که نیکوکاران ، از بدکارانْ شناخته می‌شوند و میان بدان و خوبان ، تمیز داده می‌شود.( الأمالی للصدوق : ص ۱۰۱ ح ۷۷) و در جایی دیگر، آن حضرت(ص) به على (ع)در باره این سخن خداوند تعالى: «پاداشى از نزد خداست»«و آنچه نزد خداست ، براى نیکوکاران ، بهتر است» ؛ می فرماید: پاداش ، تو هستى و نیکوکاران ، یاران تو هستند .( تفسیر العیّاشی : ج ۱ ص ۲۱۲ ح ۱۷۷) از این روایت به دست می آید که خود حضرت امیرمومنان(ع) از ثواب‌های الهی به نیکان است. به این معنا که خود آن حضرت(ع) بهشتی برای ابرار و نیکان به شمار می آید.
محبت نیکان: نیکان به طور طبیعی نیکان را دوست می دارند، هر چند که ندیده و نشناخته باشند؛ زیرا این محبت قلبی و باطنی است و نیکان همواره مجذوب یکدیگر هستند؛ چنانکه گفته اند: کبوتر با کبوتر باز با باز / کند هم جنس با هم جنس پرواز، اینها با هم این گونه هستند. سَدیر می گوید: به امام صادق (ع)گفتم : به مردى بر می‌خورم و در حالى که تا پیش از آن روز ، نه من او را دیده ام و نه او مرا دیده است ، علاقه شدیدى نسبت به او احساس می‌کنم و چون با وى سخن می‌گویم، او را هم عقیده خویش می‌یابم و او نیز به من، اظهار می‌دارد که نسبت به من ، چنین احساسى دارد. امام فرمود: «درست است، اى سَدیر‌! نیکوکاران‌، وقتى با هم رو برو می‌شوند، اگر چه دوستى خود را به زبان نیاورند، دل‌هایشان، به سرعتِ در آمیختن قطرات باران با آب رودخانه‌ها، به یکدیگر می‌پیوندند  و بدکاران ، وقتى با هم رو برو می‌شوند، اگر چه به زبان اظهار دوستى کنند ، دل‌هایشان از یکدیگر دور است ، همچون دورىِ دل‌هاى چارپایان از یکدیگر ، هر چند روزگارى دراز بر سرِ یک آخور با هم علف بخورند».( الأمالی للطوسی : ص ۴۱۱ ح ۹۲۴ ) امیرمومنان علی(ع) نیز می فرماید: با نیکوکارانْ مصاحبت نمی‌کنند ، مگر همتایانشان.( غرر الحکم : ج ۶ ص ۳۷۶ ح ۱۰۶۰۴ ) البته واکنش بدکاران نسبت به نیکان در هر دو حالت مثبت و منفی به نفع نیکان تمام می شود؛ زیرا امام صادق(ع) می فرماید: دوست داشتن نیکوکارانْ یکدیگر را ، پاداشى براى نیکوکاران است ؛ و دوست داشتن بَدانْ نیکوکاران را ، فضیلتى براى نیکوکاران است ؛ و نفرت بدکاران از نیکوکاران ، زیورِ نیکوکاران است ؛ و نفرت نیکوکاران از بدکاران ، [مایه ] خوارى و رسوایى بدکاران است.( الکافی : ج ۲ ص ۶۴۰ ح ۶ )
اهل تسلیم در برابر خدا: نیکان از مصادیق بارز و آشکار مسلمانی هستند؛ زیرا در برابر خداوند تسلیم محض بوده و اما و اگر نمی کند. از این رو امیرمومنان علی(ع) درباره ایشان می فرماید: روش نیکوکاران، تسلیم شدن نیکوست.( غرر الحکم : ج ۴ ص ۱۳۰ ح ۵۵۶۴)
وفاداری شایسته: همچنین نیکان و ابرار در وفاداری سر‌آمد هستند و شایسته ترین و نیکوترین وفا را به نمایش می گذارند. امیرمومنان علی(ع) می فرماید: با وفادارىِ شایسته است که نیکوکاران ، شناخته می‌شوند.( غرر الحکم : ج ۳ ص ۲۳۶ ح ۴۳۳۱)
نیکی به والدین و فرزندان و برادران: اینان همواره به خویشان توجه و اهتمام ویژه‌ای دارند و به پدر و مادر و فرزندان و برادرانشان نیکی می‌کنند. پیامبر(ص) می‌فرماید: ابرار، به این خاطر «ابرار» نامیده شده‌اند که به پدر و مادر و فرزندان و برادران، نیکى کرده‌اند.(بحارالأنوار: ج۷۴ ص۷۷ ح۷۳ ) البته این نیکی در محدوده تنگ دنیا نیست بلکه حتی پس از مرگ آنان با انواع روش‌ها بر آن هستند تا به آنان نیکی روا دارند. از این رو پیامبر(ص) در جایی دیگر می فرماید: سید و سَرور ابرار و نیکان در روز قیامت، کسى است که به پدر و مادرش بعد از وفاتشان، نیکى کند.(بحار الأنوار: ج ۷۴ ص ۸۶ ح ۱۰۱)
صبر و بردباری: از دیگر صفات برجسته نیکان این است که اهل صبر و مقاومت و بردباری در مشکلات و سختی‌ها و مصیبت‌ها هستند و صبرشان بلند و طولانی و زیباست. امیرمومنان علی(ع) می‌فرماید: بردبارىِ درازْمدّت، از خصلت‌هاى ابرار است.(غرر الحکم : ج ۴ ص ۲۳۳ ح ۶۲۴۸ )
تحمل خیر و خوبی‌ها: به این معنا که برای خیر خواهی پیشگام هستند و هر چه خیربارشان کنند آن را تحمل می‌کنند و هرگز از خیرکردن خسته نمی‌شوند. امیرمومنان علی(ع) می فرماید: طبیعت نیکوکاران، طبیعتى است که خیربردار است. بنا بر این، هر اندازه که خیر، بارِ آنان شود، آن را تحمّل می‌کنند.(غررالحکم: ج ۳ ص ۹۰ ح ۳۹۰۲ )
گریزان از بدان: نیکان همان گونه که به نیکان گرایش دارند، از بدی و بدان گریزان هستند. این روش البته روش هر انسان کاملی است؛ زیرا تولی و تبری از اصول است و شخص همان گونه که باید جاذبه داشته باشد باید دافعه نیز داشته باشد تا مصداق اسم کمال شود؛ چرا که کمال در دو اسم جمال و جلال تجلی می کند. از این رو امیرمومنان علی(ع) می‌فرماید: جان‌هاى نیکوکاران، از جان‌هاى بدکاران ، گریزان است.(غررالحکم: ج۶ ص۱۹۰ح۱۰۰۰۸) آن حضرت(ع) در جایی دیگر می‌فرماید: جان‌هاى نیکوکاران، از [پذیرش] کردارهاى بدکاران، ابا دارند.( غرر الحکم : ج ۶ ص ۱۹۰ ح ۱۰۰۰۹)
زهد و بی‌رغبتی به دنیا: پیامبر خدا (ص)به على (ع)می فرماید: اى على ! خداوند، تو را به زیورى آراسته است که بندگان به زیورى محبوب تر از آن در نزد خدا، آراسته نشده‌اند و آن، زیورِ ابرار در نزد خداست: بىرغبتى به دنیا. خداوند تو را چنان قرار داده که نه تو از دنیا چیزى بر می‌گیرى  و نه دنیا از تو چیزى برمی‌گیرد.(حلیه‌ًْالأولیا: ج ۱ ص ۷۱)
ترک آزاررسانی به دیگران: نیکان را با اذیت و آزار میانه‌ای نیست. حفص بن غیاث می‌گوید: امام صادق (ع)[به من] فرمود: «اى حَفْص! خداوند- تبارک و تعالى- می‌داند که بندگان چه خواهند کرد و به چه سویى رهسپارند. از این رو، وقتى گناه می‌کنند، چون از پیش به آنچه می‌کنند، آگاه است، در برابرشان بردبارى می‌نماید. پس مبادا نرم خویى و مدارا از جانب کسى که بیم از دست دادن چیزى را ندارد (یعنى خداوند) ، تو را بفریبد !». امام سپس این سخن خداوند متعال را: «آن است سراى واپسین» تا آخر آیه، خواند و شروع به گریستن کرد و فرمود: «به خدا سوگند که با این آیه، آرزوها از میان می‌رود !». سپس فرمود: «به خدا سوگند که نیکوکاران، رستگارند! آیا می‌دانى که آنها چه کسانى هستند؟ آنان، کسانى هستند که حتّى مورچه‌اى را نمی‌آزارند. براى ترس از خدا، علم [به او] کافى است و براى غرّه شدن به خدا ، جهل [نسبت به او ]بس است» .(تفسیر القمی: ج ۲ ص ۱۴۶)
حیا و عفت: شکی نیست که بنیاد و پایه اخلاق همان حیا و عفت است که مظهر اصلی عقلانیت و دینداری نیز هست(کافی، ج ۱، کتاب عقل و جهل) پس نیکان که در اوج قله اخلاق نشسته‌اند، حامل عفت و حیا و مظهر روشن آن هستند. امیرمومنان علی(ع) نیز می‌فرماید: حیا و خویشتندارى، از ویژگى‌هاى ایمان و این دو، از خصلت‌هاى آزادگان و شیوه ابرار است.( غرر الحکم : ج ۲ ص ۵۸۴ ح ۳۶۰۵ )
عمل به واجب و ترک حرام: همچنین نیکان به طور طبیعی از هر گونه حرامی پرهیز داشته و عامل به تمام واجبات هستند و هر گز از خدا و وظایف و تکالیف خود غافل نیستند. امیرمومنان علی(ع) درباره ایشان می‌فرماید: سه چیز، از کارهاى نیکوکاران است: به جا آوردن واجبات، دورى کردن از حرام‌ها و پرهیز از غفلت در دین.( بحارالأنوار : ج ۷۸ ص ۸۱ ح ۷۴ )
اهل حکمت و سکونت: به این معنا که نیکان همه کارهایشان حکمیانه و هدفمند بوده و در آرامش و سکونت به سر می‌برند و هرگز با چیزی دچار اضطراب نمی‌شوند. امیرمومنان على(ع)می فرماید:حکمت را جامه زیرین خویش ساز و آرامش را رَداى خود؛ زیرا این دو، زیور نیکان است.(غررالحکم: ج ۲ ص ۱۸۷ ح ۲۳۲۴ )
ایثار و از خودگذشتگی: این امر را می‌توان از آیات سوره انسان که در وصف اهل بیت(ع) آمده به دست آورد. امیرمومنان (ع) می‌فرماید: از خودگذشتگى ، خصلت ابرار و شیوه نیکان است. (غرر الحکم : ج ۲ ص ۱۶۴ ح ۲۲۰۸ وج ۱ ص ۱۵۹ ح ۶۰۶) آن حضرت(ع)، در باره این سخن خداوند متعال: «و هر چند در خودشان احتیاجى مبرم باشد، آنها را بر خودشان مقدّم می‌دارند»، (حشر/9) فرمود: «خود را بر او(برادر دینی)، در چیزى که او به آن از تو محتاج‌تر است، مقدّم مدار».(مستدرک الوسائل: ج ۷ ص ۲۲۱ ح ۴۸۰۶۵ )
صداقت و امانت: از دیگر ویژگی‌های نیکان راستی و امانتداری است. امیرمومنان علی(ع) می‌فرماید: به راستى و امانتدارى پایبند باش؛ زیرا این دو ، خصلت نیکان است.(غرر الحکم: ج ۲ ص ۱۸۷ ح ۲۳۲۵ )
ترک عجب و خودپسندی: حضرت امیرمومنان علی(ع) در باره صفات بندگان خدا می‌فرماید: در دل، خود را مردمانى بد می‌بینند، در حالى که [در واقع] افرادى زیرک و ابرار و نیکوکارند.(تحف‌العقول: ص ۳۹۴)
خصلت‌های دیگر: البته در روایات خصلت‌های دیگری برای آنان بیان شده که از جمله آنها این روایات است: پیامبر خدا (ص) به کسى که از ایشان، درباره نشانه‌هاى نیکوکار پرسید، فرمود: نشانه ابرار و نیکوکار، ده چیز است: براى خدا، دوست می‌دارد و براى خدا، دشمن می‌دارد؛ براى خدا، یار و همراه می‌شود؛ براى خدا، جدا می‌گردد  و براى خدا ، خشم می‌گیرد  و براى خدا ، خشنود می‌شود  و براى خدا، کار می‌کند و خداجوست و در برابر خدا، خاشع است  و ترسان و هراسان و پاک و بااخلاص و باحیا و مراقب [خود] است  و براى خدا، نیکى می‌کند.(تحف‌العقول: ص ۲۱، بحار الأنوار: ج ۱ ص ۱۲۱ ح ۱۱ )
 آن حضرت(ص) در جایی دیگر می فرماید: اى اُسامه ! بدان که با منزلت ترینِ مردم پیش خدا و پُرثواب ترین و گرامی‌ترینِ آنها به هنگام بازگشت به سوى او، کسى است که در دنیا، غم و اندوهش طولانى و مداوم باشد و نیز گرسنگى و تشنگى اش بیشتر باشد. آنان، ابرار، پرهیزکاران و نیکانند، که اگر [در مجلسى] حاضر باشند، شناخته شده نیستند  و اگر غایب باشند، کسى در پىشان نمی‌رود.(مستدرک الوسائل: ج ۱۶ ص ۲۱۸ ح۱۹۶۴۵ ) امیرمومنان (ع) نیز صفات دیگری را برای نیکان بر می شمارند. ایشان می فرماید: خداوند، بندگانى دارد که ترس از خدا، دل‌هایشان را شکسته است. از این رو، زبان از گفتار، فرو بسته‌اند، در حالى که مردمانى سخنور و بلیغ و خِردمند و بزرگوارند. با کارهاى پاک ، به سوى خدا می‌شتابند، عمل بسیار را در پیشگاه او ، بسیار نمی‌شمارند و به عمل اندک برایش خشنود نمی‌شوند. خود را بد می‌دانند ، در حالى که مردمانى زیرک و نیکوکارند.( بحارالأنوار : ج۱ ص۱۴۹ ح۳۰)
امام صادق(ع) نیز می فرماید: به خدا سوگند که نیکان ، رستگارند و بَدان ، زیانکار. آیا می‌دانى که آنان ، کیان اند؟ همانان که از او (خدا) می‌ترسند و از او پروا می‌دارند و با کارهاى شایسته ، خود را به او نزدیک می‌سازند و در نهان و آشکار ، از او بیمناکند . [آرى ! ] براى ترس از خدا ، علم [به او] کافى است، و براى غرّه شدن به او ، جهل [و نشناختن او] بس است. ( مستدرک الوسائل : ج ۱۱ ص ۲۳۳ ح ۱۲۸۳۵) حضرت عیسی(ع) نیز این صفات را برای نیکان بر می شمارد و می فرماید: نیکى ، در سه چیز است: گفتار و نگاه و سکوت. کسى که گفتارش در غیر ذکر [خدا] باشد ، بیهوده گویى کرده است ؛ کسى که نگاهش بدون عبرتِ آموختن باشد، غافل است ؛ و کسى که سکوتش همراه با اندیشیدن نباشد ، وقتش را تلف کرده است.
(ثواب الأعمال : ص ۲۱۲ ح ۱ )