این‌ها سوالاتی است که بارها و بارها پرسیده شده اما کمتر به جواب رسیده یا تغییری را موجب شده‌اند. سوالاتی که هر بار اتفاقی رخ می‌دهد و با سکوت دانشگاه‌ها و دانشگاهیان همراه می‌گردد، در افکار عمومی طرح می‌شود و ابهام‌آفرینی می‌کند.
درباره ابهاماتی سخن می‌گوییم که نشات گرفته از مهم‌ترین اشکال عرصه دانشگاهی در کشورمان هستند. اینکه ارتباط دانشگاه با جامعه به نوعی قطع شده و عملا مراکز آموزش عالی کشورمان را به مدارس شبیه کرده است؛ مدارسی که در آنها آموزش داده می‌شود و در نهایت، محل صدور مدرک فارغ‌التحصیلی است.
همان اشکالی که در مسئله ارتباط دانشگاه با صنعت نیز دیده می‌شود. اینکه دانشگاه‌ها به جزیره‌هایی مستقل از همه تبدیل شده‌اند که در آنها تحصیل و پژوهش صورت می‌گیرد اما نه پژوهش‌هایی برای حل مشکلات جامعه و گره‌گشایی از مسائل، که تولیدی علمی فارغ از همه چیز.
این را می‌شود از سکوت دانشگاهیان و دانشگاه‌ها در مقاطع مهم دریافت. مثل سال اخیر که بحران اقتصادی در ابعاد بزرگ رقم خورد و حتی زندگی و معیشت بسیاری از مردم را به مخاطره انداخت اما به قدر برگزاری سلسله همایش‌ها یا آغاز پژوهش‌های میدانی و یا ارائه راهکارهای علمی یا مبتنی بر تجربیات جهانی هم از دانشگاه واکنش نگرفت.
واکنش منفعلانه‌ای که در ابعاد دیگر نیز قابل بررسی است. مثل سکوت دانشگاه‌ها در قبال اعتراضات معیشتی و هر اتفاق ریز و درشت دیگری که در کشورمان رقم می‌خورد. واکنش‌هایی که یا هرگز رخ نمی‌دهند یا آنقدر دیر رقم می‌خورند که کار از کار گذشته است.
وضعیتی غیرقابل قبول که در خروجی‌های دانشگاه‌ها نیز دیده می‌شود. در مقالات علمی پرشماری که دانشگاهیان ایرانی در مجلات معتبر جهانی و داخلی منتشر می‌کنند اما به ندرت می‌شود از لا‌به‌لایشان به دغدغه‌های عمومی ایرانیان رسید. مقالاتی که هیچ کدام پی یافتن چرایی هجوم ایرانیان برای تشکیل صف خرید از فروشگاه‌ها یا چگونگی برقراری تعادل در دخل و خرج در زمان سقوط دومینوی قیمت‌ها نیستند.
مقالاتی که نمی‌شود از خلالشان دریافت عملکرد کدام نهاد و سازمان با گزاره‌های علمی همخوانی نداشته و ندارد که نتیجه، بروز بحران و تداوم آن است. مقالاتی که پژوهشگرانشان ترجیح می‌دهند در محدوده علم بمانند و وارد زندگی روزمره و مسائل و مشکلات جامعه نشوند، که اگر این گونه نبود، با توجه به رکورد چشمگیر دانشگاهیان کشورمان در تولید مقاله، می‌بایست خیلی وقت پیش با بسیاری از مشکلات خداحافظی می‌کردیم.
اما چاره چیست و چگونه می‌شود این خلأ را جبران کرد و کاری کرد که دانشگاه‌ها و دانشگاهیان، در صف نخست و مقدم شناسایی چالش‌ها و بحران‌ها و تلاش برای چاره‌جویی و رفعشان باشند؟ سوالی کلیدی که ظاهرا مسئولان دانشگاه آزاد اسلامی برای پاسخ دادن به آن ایده‌هایی در سر دارند و حتی پا به میدان عمل نیز گذارده‌اند.
اتفاقی که روز گذشته و با رونمایی از طرحی با عنوان «پایش» کلید خورد و امروز با رونمایی از سامانه مربوط به آن، وارد فاز اجرایی گردید. طرحی که مخفف «پژوهش اثرگذار یکپارچه شبکه‌ای» است و به طور خلاصه، قرار است آموزش عالی کشورمان را در حل مسائل کشور، هدفمند کند. به این صورت که چالش‌های پیش روی کشورمان شناسایی شود و بعد بر اساس این شناختِ حاصل آمده از چالش‌ها و اولویت‌های‌شان در بررسی و چاره‌جویی، سلسله پژوهش‌هایی در دستور کار قرار گیرد.
موضوعی که به باور برخی، بزرگترین ضعف حال حاضر دانشگاه‌های کشورمان است. دانشگاه‌هایی که به همه پدیده‌های پیرامون خود بی‌توجه هستند اما با سرعت و شتابی بی‌سابقه در مسیر تهیه و انتشار مقالات علمی قرار دارند. مقالاتی که اگر بگوییم شماری‌شان چیزی جز اتلاف وقت و انرژی و هزینه نیستند، سخنی به اغراق نگفته‌ایم.
این در حالی است که اگر چالش‌ها شناسایی شوند و پس از آن، تلاش جامعه دانشگاهی معطوف به بررسی و تحقیق پیرامون آنها شود، می‌توان امیدوار بود که راهکارهای علمی فراوانی برای عبور از چالش‌های مختلف تدوین و ارائه شود. دورنمایی امیدبخش که دانشگاه آزاد با شروع طرح پایش آن را ترسیم کرده است، اما در عمل هم خوب به اجرا درخواهد یا نه، سوالی است که می‌بایست در آینده بدان پاسخ دهیم!