نگاهی به آثار و پیامدهای مصرف بی‌رویه کاغذ - بخش نخست
صرفه‌جویی در کاغذ نجات برگ سبز زندگی
فریده شریفی
روزی را تصور کنید که برای هواخوری و استفاده از طبیعت به بیشه یا جنگل اطراف شهر سری می‌زنید تا زمانی را زیر سایه درختان از حال و هوای زندگی شهری و ماشینی بیرون بیایید و آرامشی برای خود و خانواده ایجاد کنید. اما با تصویری از درختان قطع شده و زمینهای خالی از درخت و سرسبزی مواجه می‌شوید چه احساسی پیدا می‌کنید آیا به یاد روزهایی نمی‌افتید که بسته بسته روزنامه‌های باطله، کاغذهای اضافی و مجلات را کنار سطل‌های آشغال می‌گذاشتید تا خانه از کاغذهای باطله خالی گردد؟!
واقعیت این است که درختان در طول تاریخ همیشه مظلوم واقع شده‌اند. چه آن زمان که برای تولید زغال و گرم کردن خانه‌ها قطع می‌شدند و چه در زمان کنونی که برای تولید کاغذ از آنها استفاده می‌شود. هدر رفتن فضای سبز و قطع بی‌رویه درختان، زندگی انسان‌ها را در ابعاد مختلف تحت تأثیر قرار میدهد. بنابراین با تلاش همگانی باید شهروندان را متوجه این خطر زیست محیطی کرد تا در حفظ و نگهداری جنگل‌ها کوشا باشند.
حفاظت از جنگل‌ها
درخت در فرهنگ همه ملت‌های جهان به ویژه در فرهنگ ایران قبل و بعد از اسلام همواره ارزشی نمادین داشته است و درخت و جنگل همیشه مایه آرامش و راحتی انسان‌ها بوده‌اند، آرامش جنگل و احساس نزدیکی با طبیعت همواره برای گردشگران جاذبه داشته است. اما متأسفانه در سال‌های اخیر، همزمان با رشد علم و تکنولوژی، تخریب جنگل‌ها رشد فزاینده ای به خود گرفته به نحوی که نگرانی کارشناسان و متخصصان محیط زیست را به همراه داشته است.
«ملیکا هوشمند» کارشناس زیست‌شناسی در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان ضمن ابراز نگرانی نسبت به تخریب جنگل‌ها درباره اهمیت جنگل‌ها و فضای سبز می‌گوید: «جنگل‌ها و مراتع به عنوان یکی از مهمترین منابع طبیعی کشور از اهمیت ویژه‌ای برخوردار هستند. جلوگیری از فرسایش خاک، افزایش منابع آب زیرزمینی، مبارزه با آلودگی هوا، تعدیل دما و تلطیف آب و هوا از جمله علل پراهمیت بودن پوشش جنگلی و فضای سبز در اقصی نقاط کشور است.»
وی اضافه می‌کند: «متأسفانه این جامعه نباتی که به منزله ریه تنفسی یک سرزمین به حساب می‌آید و تأثیر زیادی در سلامتی و شادابی محیط‌زیست دارد این روزها مورد بی‌مهری قرار گرفته و انسان‌ها دانسته یا ندانسته به تخریب آن مشغول هستند. به غیر از قطع درختان برای مصارف صنعتی، تولید کاغذ و چوب برای صنایع، چرای دام، سوزاندن و خشکانیدن درختان نیز از جمله عواملی هستند که به پوشش گیاهی کشور آسیب‌های جدی وارد می‌کنند.»
به گفته این کارشناس، تولید هر تن کاغذ در کشور نیاز به قطع حداقل 15 اصله درخت تنومند دارد و این در حالی است که متأسفانه هر روز شاهد تخریب جنگل‌های غنی و بی‌نظیر کشور به بهانه بالا بردن تولید کاغذ مورد نیاز برای روزنامه‌ها، کتب و مجلات گوناگون هستیم.
آقایی که خود را «جعفری» معرفی می‌کند و در پارکی در حوالی خیابان رسالت مشغول استراحت و دیدن بازی کودکان است در این باره به گزارشگر کیهان می‌گوید: «مهندس برق بوده‌ام و چند سالی است که بازنشسته شده‌ام و برای گذراندن وقت و استفاده از فضای سبز و هوای پاکیزه برخی از روزها به پارک می‌آیم اما با صحنه‌هایی مواجه می‌شوم که بسیار ناراحت کننده است چرا که در ابتدای این پارک یک کانکس تعبیه شده که محل دریافت مواد بازیافتی است و هر روز می‌بینم که افراد مختلف کتاب،روزنامه، مجله و کاغذهای زیادی را به این محل می‌آورند و تحویل می‌دهند و شامپو، دستمال کاغذی و... تحویل می‌گیرند در حالی که برای تهیه همه این منابع کاغذی درختان زیادی قطع شده و هزینه زیادی به مصرف رسیده است.»
وی اضافه می‌کند: «واقعاً چرا باید مصرف کاغذ در هر خانه‌ای این قدر زیاد باشد که آن را دور بریزند؟! کارشناسان می‌گویند برای تولید هر تن کاغذ باید دست کم 15-16 اصله درخت را قطع کرد و به علاوه در فرآیند تولید آن حدود 400 هزار لیتر آب و 4 هزار کیلو وات برق مصرف می‌شود بنابراین چرا باید این همه پسماند و زباله خشک تولید شود؟»
به گفته این فرد بازنشسته، اگر وضع به همین منوال پیش برود ضربه جدی به محیط زیست وارد خواهد شد.
کارشناسان اقتصادی می‌گویند فقط با 10 درصد کاهش مصرف کاغذ برای هر فرد می‌توان میلیون‌ها درخت را از قطع شدن نجات داد، درختانی که حیات و نفس ما و زمین را تأمین می‌کنند، اما واقعاً شهروندان چقدر به این مسئله حیاتی واقف هستند و به خطرات و پیامدهای ناشی از تخریب جنگل‌ها آگاهی دارند؟
زندگی بدون کاغذ
یکی از پرمصرف‌ترین مواد مورد استفاده مردم، برگه‌های کاغذی است، کاغذهایی که با قطع درختان، تبدیل شدن به تکه‌های ریز چوب و تهیه چیپس چوب و خمیر شدن به دست می‌آیند. امروزه حداقل 70 درصد کاغذ تولیدی در جهان از مشتقات الیاف چوب و 30 درصد بقیه نیز از الیاف گیاهی نظیر باگاس (تفاله نیشکر)، کاه و نی تولید می‌شود. همین کاغذی که به سختی به دست می‌آید و به قیمت قطع درختان مثمر ثمر و مفید روانه بازار می‌شود آسان نیز مصرف و به زباله تبدیل می‌شود.
برگه‌های تبلیغاتی بر در و دیوار ساختمان‌های شهر، روزنامه‌ها و مجلاتی که دسته دسته کنار سطل‌های زباله گذاشته می‌شود، نامه‌های اداری که از این اتاق به آن اتاق می‌روند و سپس بایگانی می‌شوند و احتمالا موقع جابجایی ادارات و سازمان‌ها به دور ریخته می‌شوند و ... همه و همه نمونه‌هایی از مصرف بی‌رویه کاغذ و افزایش زباله است، اما آیا به راستی زندگی بدون کاغذ امکان‌پذیر نیست؟
«سارا راجیان» کارشناس ارشد اقتصاد به سوال گزارشگر کیهان درباره زندگی بدون کاغذ اینگونه پاسخ می‌گوید: «یکی از مصارف عمده مردم کاغذ است که متاسفانه شاهد اسراف زیادی در این زمینه هستیم و هر روز کاغذهایی را می‌بینیم که در سطل‌های زباله روی هم انباشته می‌شوند درحالی‌که بسیاری از آنان سفید است و حتی کلمه‌ای بر روی آنها نوشته نشده است!»
وی اضافه می‌کند: «مصرف روزافزون کاغذ در کشور به معنی تخریب پوشش گیاهی، جنگل‌ها و مراتع سرسبز کشور است و تا آنجاکه ممکن است باید در استفاده از کاغذ صرفه‌جویی کنیم تا محیط زیست خود را سالم و پاکیزه نگه‌داریم.»
این کارشناس خاطرنشان می‌کند: «زندگی بدون کاغذبازی هم امکان‌پذیر است، کافی است هرکدام از افراد جامعه راه‌های رسیدن به این زندگی را تمرین کنند. به طور مثال به کودکان خود بیاموزیم که از دفترچه‌های خود به بهترین نحو استفاده کنند و در مصرف کاغذ صرفه‌جویی کنند یا در ادارات کارمندان از کاغذهای کمتری استفاده کنند و بیشتر مکاتبات خود را به صورت اینترنتی و رایانه‌ای انجام دهند یا مثلا آگهی‌های تبلیغاتی ترحیم و تسلیت، دعوت و میهمانی و ... به جای کارت و اعلامیه به صورت شفاهی، پیامک و اینترنتی مبادله شود. دراین صورت هم صرفه‌جویی خواهد شد و هم به اکوسیستم گیاهی ضربه‌ای وارد نخواهد آمد.»
صرفه‌جویی و پرهیز از اسراف
یک خانم خانه‌دار که دخترش کلاس دوم دبستان است درباره صرفه‌جویی در مصرف کاغذ می‌گوید: «استفاده از فرهنگ صرفه‌جویی در هر خانواده‌ای لازم و ضروری است و پدرها و مادرها از همان ابتدا باید به کودکان خود آموزش دهند تا از مصرف بی‌رویه کاغذ جلوگیری کنند، به طور مثال کودکان زیادی در خانواده‌ها مشاهده می‌شوند که برای نقاشی کردن ده‌ها کاغذ را استفاده و پاره پاره می‌کنند، چون معتقدند که نقاشی‌شان خوب نشده و باید دوباره نقاشی کنند، درحالی‌که پدر و مادر می‌توانند به کودک خود آموزش دهند که از کاغذهای باطله و یا برگه‌هایی که یک طرف آنها استفاده شده مصرف کنند تا اسراف نشود و کاغذها به سطل زبانه پرتاب نشوند.»
این خانم به نقل یک خاطره از یکی از دوستانش می‌پردازد و می‌گوید: «یکی از دوستان من با اینکه از نظر اقتصادی در موقعیت بدی قرار نداشتند اما بسیار صرفه‌جو و قانع بودند برای استفاده فرزندانش در هنگام نقاشی یا تمرین مشق و ... از کاغذهای تبلیغاتی که متاسفانه تعداد آنها کم هم نیست و بر در و دیوار ساختمان‌ها نصب شده‌اند استفاده می‌کرد و می‌گفت وقتی در خانه را باز می‌کنم می‌بینم ده‌ها کاغذ تبلیغاتی با کیفیت عالی به درون خانه انداخته‌اند و به همین دلیل آنها را منگنه می‌زنم و به صورت یک دفترچه دراختیار کودکانم قرار می‌دهم تا از پشت برگه‌ها که سفید یا رنگی هستند برای نقاشی استفاده کنند و به این ترتیب هم کمک به اقتصاد خانواده کرده‌ام و هم به کودکان خود الگوی صحیح مصرف و صرفه‌جویی را آموزش داده‌ام.»
این خانم خانه‌دار اضافه می‌کند: «با الگو گرفتن از چنین کسانی می‌توان هم به اقتصاد خانواده کمک کرد و هم قناعت و صرفه‌جویی را به فرزندان خود آموخت مخصوصا در شرایط کنونی کشور باید متکی به اقتصاد خودمان باشیم.»
کاغذهای وارداتی
«ابوالفضل روغنی» رئیس سندیکای تولیدکنندگان کاغذ و مقوا چندی پیش از توقف تولید کاغذ چاپ و تحریر در کارخانه‌های داخلی کشور خبر داده و گفته که کاغذهای وارداتی بازار را تسخیر کرده‌اند. وی افزوده، کارخانه‌های داخلی می‌توانند 60درصد نیاز داخلی کاغذ روزنامه و 40 درصد نیاز کل کشور به کاغذ تحریر را تامین کنند.
نظر سارا راجیان کارشناس اقتصادی را درباره این مطلب جویا می‌شویم، وی می‌گوید: «این اظهارنظر مسئله‌ای واقعی است اما جای بسی تاسف دارد چراکه چه فرقی می‌کند با افزایش مصرف کاغذ درختی در کشور ما قطع شود یا در دنیا درختان قطع شوند تبدیل به کاغذ شوند و به کشور ما صادر شوند؟ تخریب محیط زیست، قطع درختان در هرجای دنیا که باشد تاسف‌آور و ناراحت‌کننده است چون اکوسیستم طبیعی با خطر آلودگی، ویرانی و تخریب مواجه می‌گردد.»
وی اضافه می‌کند: «این گفته‌ها ازسوی دیگر نشان میدهد که مصرف کاغذ متاسفانه در کشور ما زیاد است و به احتمال زیاد اسراف و تبذیر صورت می‌گیرد درحالی‌که با اندکی صرفه‌جویی می‌توان از این بحران زیست‌محیطی و تخریب جنگل‌ها چه در داخل کشور و چه در خارج از آن جلوگیری کرد.»
نباید فراموش کرد که صرفه‌جویی و قناعت آغاز یک راه روشن برای آینده است و نه‌تنها از اسراف و تبذیر جلوگیری می‌کند بلکه زمینهای برای پس‌انداز، سرمایه‌گذاری و اهداف بلندمدت است.