احکام وقف در کنار آداب مربوط به زیارت و نذورات از کهن‌ترین و دیربازترین رفتارهای بشری در بین ادیان و آیین‌های مذهبی مختلف به شمار می‌رود و تاریخ ایران زمین نیز سرشار از اهتمام ارزنده مردمان این دیار بویژه در زمینه علمی و ترویج دانش است.
ربع رشیدی و موقوفات آن، یکی از مثال‌های بارز در دیرپایی سنت وقف علمی در ایران است.
به گفته مدیرکل اسناد و ثبتی معاونت اوقافی، حقوقی و امور مجلس سازمان اوقاف و امور خیریه، قدیمی‌ترین موقوفه در کشور را مربوط به یک هزار و ۱۱۸ سال پیش در اصفهان دانست که قاضی‌القضات مصر نیز آن را مهر کرده و بعد از آن به این وقف عمل شده است.
وقف، این کهن‌ترین سنت زیبای بشری هم‌اکنون نیز از جایگاه ارزشمندی در بین ایرانیان برخوردار است به گونه‌ای که بسیاری از مراکز آموزشی و درمانی کشور زیر چتر حمایتی موقوفه‌هایی هستند که به این امر اختصاص یافته‌اند.
بر پایه این گزارش در بسیاری از دانشگاه‌های کشور نیز موسسه‌های خیریه‌ای وجود دارد که با تامین بخشی از هزینه‌های مالی دانشگاه‌ها سعی در افزایش بالندگی علمی جوانان این دیار کهن دارند؛ به‌گونه‌ای که به گفته معاون فرهنگی اجتماعی سازمان اوقاف و امور خیریه هم‌اکنون 500 دانشگاه در استان‌های مختلف موقوفه هستند.
معاون فرهنگی دانشگاه تهران در همین زمینه در گفت‌و‌گو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: وقف ریشه فرهنگی عمیقی در کشور دارد و افراد با نیات مختلف تمام یا بخشی از امکاناتشان را در راستای این کار خیر وقف می‌کنند.
مجید سرسنگی گفت: خوشبختانه در این راستا دانشگاه‌ها هم مستثنی نبوده‌اند به گونه‌ای که به طور مثال دانشگاه تهران تعداد زیادی وقف‌نامه از همان سال‌های تاسیس خویش تا الان دارد.
معاون فرهنگی دانشگاه تهران افزود: هر چند که واقفین زیادی در کشور بوده و هستند که ملک و اموالشان را وقف امور آموزشی و پژوهشی کرده‌اند اما متاسفانه به لحاظ عملکرد نه چندان مناسب و مطلوب متولیان پذیریش وقف، متاسفانه اهتمام مردم به این مهم در 2 دهه اخیر کم رنگ‌تر شده است.
وی ادامه داد: گاهی واقفین احساس می‌کنند که نیاتشان آن‌گونه که شایسته است؛ متجلی نمی‌شود و همین امر سبب کم رنگ شدن موقوفه‌های علمی در این سال‌ها شده است.
سرسنگی خاطرنشان کرد: البته عمده موقوفه‌های دانشگاه تهران در راستای فعالیت‌های علمی و فرهنگی بوده است که به طور نمونه باغ موزه نگارستان بخشی از مجموعه آثار هنرمندان را که وقف شده‌اند؛ در دل خود جای داده است.
وی اظهار داشت: منیر فرمانفرمائیان چندی پیش ۵۱ اثر خویش را وقف دانشگاه تهران کرده بود؛ این نخستین تالار موزه‌ای یک هنرمند زن در تاریخ هنر ایران به شمار می‌رود.
این مسئول گفت: دانشگاه تهران هم در قبال این بزرگ منشی موظف شد در باغ نگارستان، مجموعه‌ای را به نام ایشان نامگذاری کند و تا زمانی که پایه‌‌های این دانشگاه پا برجاست آثار وی همچون نگینی در این دانشگاه بدرخشد.
معاون فرهنگی دانشگاه تهران در ادامه افزود: معتقدم باید کارها و اقدامات جدی‌تر دیگری در راستای وقف با توجه به شرایط کنونی انجام دهیم. چرا که یکی از راهکاری موثر عبور دانشگاه‌ها و مراکز علمی کشور از مسایل جدی کمبود اعتبارات مالی همین موقوفه‌ها هستند.
وی از دیگر اثرات حسنه وقف در مراکز آموزش عالی را پیوند خوردن دانشگاه به مردم و جامعه دانست و گفت: شهروندان در انجام این مهم دانشگاه‌ها را همچون اموال خویش دانسته و امکاناتشان را صرف ارتقای علمی و آموزشی کشور خواهند کرد.
سرسنگی با بیان اینکه وقف علمی به صورت مستقیم صرف توسعه و سرافرازی کشور می‌شود، یادآور شد: متاسفانه در حوزه ترویج این فرهنگ حسنه دچار کم کاری‌هایی بوده‌ام به‌گونه‌ای که بسیاری از افراد نمی‌دانند که برای وقف کردن اموال و امکانات سخت‌افزاریشان چه اقداماتی را باید انجام دهند.
وی اظهار داشت: همچنین بایستی مسیر موقوفه کردن را هم برای شهروندان ساده‌تر کنیم و نباید افراد در سیستم‌های دانشگاه‌ها از دهلیزهای پیچیده عبور کنند چرا که برخی در نهایت عطای این کار خیر را به لقایش می‌بخشند.
معاون فرهنگی دانشگاه تهران گفت: باید ارتباط دانشگاهیان در این زمینه افزایش یابد و به سمت جامعه هدف بروند و نباید منفعلانه رفتار کنیم و سبک و سیاق همانند گذشته باشد.
سرسنگی خاطرنشان کرد: اگر جامعه توجیه به اهمیت کار دانشگاه شود و اطمینان حاصل کند که به نیات واقفین به صورت کامل عمل می‌شود؛ شاید در آینده بخش عمده افرادی که امکانات مالی و سخت‌افزاری دارند برای وقف به سمت و سوی دانشگاه‌ها و مراکز علمی گام بردارند.
رئیس‌دانشگاه صنعتی شریف نیز در گفت‌و‌گو با ایرنا درخصوص سابقه دانشگاه صنعتی شریف برای تنوع بخشی به درآمدها از جمله استفاده از وقف هم اظهارداشت: خوابگاه‌های طرشت 2 و 3 و خوابگاه احمدی روشن همچنین زمین موقوفه‌ای در منطقه قلعه حسن‌خان به ابعاد 18 هکتار که مکانی برای اجرای پروژه‌های نمونه‌سازی و طرح‌های نیمه صنعتی دانشگاه است؛ از جمله موقوفات این دانشگاه هستند.
محمود فتوحی با بیان اینکه مرکز تحقیقات عصبی هوشمند موفقیان در خیابان خارک نیز از دیگر موقوفات دانشگاه است، تصریح کرد: ارزش موقوفه‌های دانشگاه تاکنون بالغ بر 100 میلیارد تومان است.
رئیس‌دانشگاه صنعتی شریف در پایان به ضرورت تنوع بخشی در تامین منابع درآمدی دانشگاه‌ها تاکید کرد و گفت: وقف علمی به عنوان یکی از این راه‌ها موجب نزدیک و اتصال دانشگاه و مردم است زیرا میزان رضایتمندی جامعه را از عملکرد مرکز دانش‌اندوزی نشان می‌دهد.
محمود فتوحی با ‌اشاره به بررسی تجربیات دانشگاه‌های موفق در جذب کمک‌های خیرین افزود: در پی این بررسی‌ها متوجه شدیم اگر خود خیرین عهده‌دار این فعالیت باشند، بهتر جواب می‌گیریم و دانشگاه تنها دو نقش باید ایفا کند؛ یکی اینکه نیازهای خود را به صورت مدون و مستدل بیان کند و با توجه به موانع قانونی و حقوقی تسهیل‌کننده این فعالیت‌ها باشد.