چگونگی مقابله با فتنه‌ها(پرسش و پاسخ)
پرسش:
از منظر امام علی(ع) روش‌ها و راهکارهای برخورد و مقابله با فتنه‌های زمانه چگونه باید باشد؟
پاسخ:
قبل از پاسخ به اين سؤال، ابتدا لازم است به بحث‌هاي مُختلفي که در نهج‌البلاغه امام علی(ع) در رابطه با ابعاد فتنه مطرح فرموده‌اند اشاره‌ای گذرا کنیم و سپس به راهکارهای مقابله با فتنه‌های زمانه بپردازیم. امام علی(ع) گاه از آتش فتنه‌ها خبر می‌دهد، مانند: خبر از فتنه عبدالملك مروان،[1] خبر از فتنه‌هاي بصره،[2] خبر از فتنه‌ها و تحولات سياسي عراق آن زمان،[3] خبر از فتنه‌هاي جنگ صفين و بازداشتن ابوموسي اشعري از فتنه‌هاي آينده،[4] خبر از فتنه‌ها و شهادت خويش،[5] و همين طور خبر از فتنه‌هاي مختلف آينده داده است.[6] گاه از ره‌آورد شوم فتنه‌ها و آتش خانمان سوز آن سخن به ميان آورده است.[7] گاه علل پيدايش فتنه‌ها را گوشزد نموده،[8] و نشان‌هاي فتنه جويان را مورد بررسي قرار داده است.[9] و برخي اوقات نيز به راه‌هاي مقابله با فتنه‌ها و روش مبارزه با آن و عوامل رهايي و نجات انسان‌ها از فتنه پرداخته است. اینک برخي از راه‌هاي مقابله با فتنه‌های زمانه كه در نهج‌البلاغه ارائه شده است را مطرح می‌کنیم:
1. تمسك به اهل‌بيت پيامبر(صلي‌الله عليه و آله)[10].
2. آگاهي يافتن نسبت به فتنه و فتنه‌انگيزان و با آگاهي قدم برداشتن در فتنه[11].
3. پايبندي به سنّت پيامبر اكرم (صلي‌الله عليه و آله) (درباره برخورد با فتنه خونين عبدالملك مروان خليفه اموي و هجوم آن به كوفه)[12].
4. با زيركي و هوشمندي برخورد نمودن
در حكمت شماره 1 نهج‌البلاغه مي‌خوانيم:
«كُنْ في الفِتْنَة كابْنِ اللَّبُونِ، لا ظَهْرٌ فيُرْكَبُ، وَ لا ضَرْعٌ فيُحْلَبْ؛ در فتنه‌ها، چونان شتر دو ساله باش، نه پشتي دارد كه سواري دهد، و نه پستاني تا او را بدوشند.»
اين تشبيه در واقع به اين معني است كه انسان در فتنه‌ها به گونه‌اي زيركانه برخورد كند كه هيچ‌يک از دو طرف نتواند از او بهره‌برداري كند، نه وسيله‌اي براي تاخت و تاز فتنه‌انگيزان باشد و نه چون شتر شيرده باعث تقويت مالي و روحي آنها گردد.
ابن ابي‌الحديد در توضيح اين بخش مي‌گويد: «ايّام فتنه كه همان ايام خصومت و جنگ و درگيري است، بين دو رهبر گمراه كه هردو مردم را به گمراهي دعوت مي‌كنند، مانند فتنه عبدالملك و ابن زبير و فتنه مروان و ضحاك و فتنه حجاج و ابن اشعث»؛[13] در اين موارد بايد به گونه‌اي حركت كرد كه هيچ يک از دو طرف را تقويت نكند، نه به صورت مستقيم در منازعه و درگيري آنها شركت داشته باشد و نه به صورت تداركاتي و غيرمستقيم. «وگاه يكي از دو طرف برحق است. اين را نمي‌شود گفت ايام فتنه است مانند جنگ جمل و صفين (كه علي(عليه‌السلام) طرف حق بود) و مانند آن كه در اين صورت جهاد همراه طرفداران حق (و عليه رهبران گمراه و فتنه‌انگيز) واجب است و كشيدن شمشير و نهي از منكر و بذل جان در اثبات و عزت بخشيدن دين، ولایت و اظهار حق لازم و ضروري است.»[14]
ـــــــــــــــــــــــــــــــ
پی‌نوشت‌ها
[1]. نهج البلاغه، خطبه 101. [2]. همان، خطبه 102.
[3]. همان. [4]. همان، نامه 63.
[5]. همان، خطبه 156. [6]. همان، خطبه 93، و خطبه 150.
[7]. خطبه، 151. [8]. همان، خطبه 7 و 5.
[9]. همان، خطبه151. [10]. همان، خطبه 5 و 93.
[11]. همان، خطبه 151 و 276. [12]. همان، خطبه138 و 258.
[13]. شرح نهج‌البلاغه ابن ابی‌الحدید، ج 17، ص82. [14] . همان.
از منظر امام علی(ع) روش‌ها و راهکارهای برخورد و مقابله با فتنه‌های زمانه چگونه باید باشد؟
پاسخ:
قبل از پاسخ به اين سؤال، ابتدا لازم است به بحث‌هاي مُختلفي که در نهج‌البلاغه امام علی(ع) در رابطه با ابعاد فتنه مطرح فرموده‌اند اشاره‌ای گذرا کنیم و سپس به راهکارهای مقابله با فتنه‌های زمانه بپردازیم. امام علی(ع) گاه از آتش فتنه‌ها خبر می‌دهد، مانند: خبر از فتنه عبدالملك مروان،[1] خبر از فتنه‌هاي بصره،[2] خبر از فتنه‌ها و تحولات سياسي عراق آن زمان،[3] خبر از فتنه‌هاي جنگ صفين و بازداشتن ابوموسي اشعري از فتنه‌هاي آينده،[4] خبر از فتنه‌ها و شهادت خويش،[5] و همين طور خبر از فتنه‌هاي مختلف آينده داده است.[6] گاه از ره‌آورد شوم فتنه‌ها و آتش خانمان سوز آن سخن به ميان آورده است.[7] گاه علل پيدايش فتنه‌ها را گوشزد نموده،[8] و نشان‌هاي فتنه جويان را مورد بررسي قرار داده است.[9] و برخي اوقات نيز به راه‌هاي مقابله با فتنه‌ها و روش مبارزه با آن و عوامل رهايي و نجات انسان‌ها از فتنه پرداخته است. اینک برخي از راه‌هاي مقابله با فتنه‌های زمانه كه در نهج‌البلاغه ارائه شده است را مطرح می‌کنیم:
1. تمسك به اهل‌بيت پيامبر(صلي‌الله عليه و آله)[10].
2. آگاهي يافتن نسبت به فتنه و فتنه‌انگيزان و با آگاهي قدم برداشتن در فتنه[11].
3. پايبندي به سنّت پيامبر اكرم (صلي‌الله عليه و آله) (درباره برخورد با فتنه خونين عبدالملك مروان خليفه اموي و هجوم آن به كوفه)[12].
4. با زيركي و هوشمندي برخورد نمودن
در حكمت شماره 1 نهج‌البلاغه مي‌خوانيم:
«كُنْ في الفِتْنَة كابْنِ اللَّبُونِ، لا ظَهْرٌ فيُرْكَبُ، وَ لا ضَرْعٌ فيُحْلَبْ؛ در فتنه‌ها، چونان شتر دو ساله باش، نه پشتي دارد كه سواري دهد، و نه پستاني تا او را بدوشند.»
اين تشبيه در واقع به اين معني است كه انسان در فتنه‌ها به گونه‌اي زيركانه برخورد كند كه هيچ‌يک از دو طرف نتواند از او بهره‌برداري كند، نه وسيله‌اي براي تاخت و تاز فتنه‌انگيزان باشد و نه چون شتر شيرده باعث تقويت مالي و روحي آنها گردد.
ابن ابي‌الحديد در توضيح اين بخش مي‌گويد: «ايّام فتنه كه همان ايام خصومت و جنگ و درگيري است، بين دو رهبر گمراه كه هردو مردم را به گمراهي دعوت مي‌كنند، مانند فتنه عبدالملك و ابن زبير و فتنه مروان و ضحاك و فتنه حجاج و ابن اشعث»؛[13] در اين موارد بايد به گونه‌اي حركت كرد كه هيچ يک از دو طرف را تقويت نكند، نه به صورت مستقيم در منازعه و درگيري آنها شركت داشته باشد و نه به صورت تداركاتي و غيرمستقيم. «وگاه يكي از دو طرف برحق است. اين را نمي‌شود گفت ايام فتنه است مانند جنگ جمل و صفين (كه علي(عليه‌السلام) طرف حق بود) و مانند آن كه در اين صورت جهاد همراه طرفداران حق (و عليه رهبران گمراه و فتنه‌انگيز) واجب است و كشيدن شمشير و نهي از منكر و بذل جان در اثبات و عزت بخشيدن دين، ولایت و اظهار حق لازم و ضروري است.»[14]
ـــــــــــــــــــــــــــــــ
پی‌نوشت‌ها
[1]. نهج البلاغه، خطبه 101. [2]. همان، خطبه 102.
[3]. همان. [4]. همان، نامه 63.
[5]. همان، خطبه 156. [6]. همان، خطبه 93، و خطبه 150.
[7]. خطبه، 151. [8]. همان، خطبه 7 و 5.
[9]. همان، خطبه151. [10]. همان، خطبه 5 و 93.
[11]. همان، خطبه 151 و 276. [12]. همان، خطبه138 و 258.
[13]. شرح نهج‌البلاغه ابن ابی‌الحدید، ج 17، ص82. [14] . همان.