ضرورت بررسی اعتیاد اینترنتی و علل و پیامدهای آن ( بخش پایانی)
فضای مجازی نیازمند انقلابی اسلامی (گزارش روز)
در سپیده‌دم هزاره سوم، شاهد تحولات شگرف فناوری و تأثیرات فرهنگی، اجتماعی و حرفه‌ای ناشی از آن هستیم.
انقلاب الکترونیک، انفجار اطلاعات و انقلاب رایانه‌ای، تفاوت کمی و کیفی بسیاری را در جهان نسبت به دو دهه پیش با خود به همراه آورده است و آن تبدیل جهان ظاهرا به یک کلبه واحد است و در این میان چالش‌انگیزترین، جذاب‌ترین و مهم‌ترین تحولات، تحولاتی است که در زمینه رایانه و اطلاع رسانی صورت گرفته است.
صدیقه توانا
از نیمه قرن بیستم با بروز و شکل‌گیری تحولات پرشتاب علمی- تکنولوژی، جهان وارد عصر جدیدی شد. نخست با ورود رایانه به عرصه فناوری، زندگی انسان دستخوش تحولات شد و در پی آن با تسهیل در روند ارتباطات، «کوچک شدن» شتاب گرفت که در این روند هم شبکه جهانی اطلاع‌رسانی (اینترنت) سهم بسزایی داشت. در این عرصه تحول فرصت‌ها و چالش‌ها، بیم‌ها و امیدها، به موازات هم در برابر جوامع انسانی قرار گرفتند. گسترش استفاده از اینترنت با تمامی جنبه‌های زندگی از جمله مدرسه، محل کار، خدمات بانکی، تجارت، پرداخت مالیات و حتی رأی‌گیری تلفیق شده است.
مهم‌ترین تغییراتی که این فناوری به‌وجود آورده به وسیله «مارشال مک لوهان» در یک عبارت خلاصه شده است و آن تبدیل جهان به یک دهکده جهانی است.
کشور ما از نظر بهره‌مندی از اینترنت در بین 178 کشور جهان رتبه 87 را دارد که براساس طبقه‌بندی اتحادیه جهانی مخابرات جزو کشورهای در حد متوسط استفاده از اینترنت به شمار می‌رود. از این رو همزمان با دسترسی گسترده افراد به اینترنت، شاهد نوع جدیدی از اعتیاد اینترنتی هستیم که مسئله اصلی و خاص عصر اطلاعات است.
همگانی شدن عرصه اینترنت و مضرات آن
با همگانی شدن عرصه اینترنت در اوایل دهه 90 میلادی، مسئله استفاده مفرط از این فناوری از حدود سال 1994 توجه روانشناسان را به خود جلب کرد. مشکل اعتیاد اینترنتی از عوارض زندگی در دنیای متمدن است ولی با این حال مشکل در جوامع غربی کمتر از جوامع شرقی به چشم می‌خورد علت این هم به ارائه اینترنت به درون جامعه به همراه یک برنامه مدون و پایدار و طبق برنامه‌ریزی‌های قبلی برمی‌گردد.
اعتیاد اینترنتی و آسیبهای جسمی، روانی و اجتماعی آن، محور گفت‌وگوی ما با دکتر فربد فدایی مدیر گروه روانپزشکی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی است.
وی در ابتدا با اشاره به اینکه هر فناوری به‌طور ذاتی نه خوب است و نه بد، بلکه استفاده‌ای که از آن می‌شود، ممکن است در جهت خوب یا بد باشد، خاطرنشان می‌کند: «تلفن می‌تواند در خدمت اطلاع‌رسانی سریع، کارکرد مثبت داشته باشد یا در صورت ایجاد مزاحمت تلفنی، کارکرد آن منفی باشد، اینترنت نیز به ظاهر چنین است و می‌تواند برای تسریع در آموزش و پژوهش و آگاهی استفاده شود یا به عنوان وسیله وقت‌گذرانی یا بدآموزی یا پراکندن اخبار نادرست به کار رود. اما واقعیت آن است که اینترنت مخاطرات پنهانی دارد که در وسایل ارتباطی دیگر موجود نیست. استفاده حکومت آمریکا از اینترنت برای دسترسی به اطلاعات شخصی و عمومی و علمی، موضوعی است که مورد تأکید صاحبنظران قرار دارد و افکار آزاداندیشان جهان را نگران می‌کند.» دکتر فدایی با بیان این نکته که اعتیاد به اینترنت نیز اخیرا به عنوان یک واقعیت مطرح شده است که چون اعتیاد به موادمخدر به تدریج زندگی فرد را فلج می‌کند به این ترتیب که فرد هر روز وقت بیشتری را نسبت به روز گذشته به آن اختصاص دهد و اولویت زندگی خود را جست‌وجو در اینترنت ببیند. اضافه می‌کند: «به تدریج اینترنت بخش عمده شبانه‌روز کاربر را به خود اختصاص می‌دهد و او را از زندگی واقعی دور می‌کند و او را از خور و خواب و تحرک دور می‌کند. اگر این فرد به علتی نتواند به کار با اینترنت بپردازد، عصبی، بیقرار و پرخاشگر می‌شود و به تدریج دستیابی به اینترنت، اولویت زندگی او می‌شود. تحصیل، زندگی خانوادگی، کار و دوستی‌ها به نفع اینترنت کنار گذاشته می‌شود و فرد به موجودی عاطل و باطل تبدیل می‌شود.»
عوارض جسمی و روانی ناشی از آسیبهای استفاده بیش از حد استفاده از اینترنت سؤال بعدی است که از دکتر فدایی می‌پرسم، می‌گوید: «ازنظر جسمی، اعتیاد به اینترنت سبب بی‌حرکتی کاربر می‌شود. او ساعتها با پشت قوز کرده و گردن خم شده و چشمان ملتهب به صفحه نمایشگر چشم دوخته است. خستگی و حساسیت چشم، درد در عضلات و مفاصل، ضعف عضلانی، چاقی، دیابت، بیماری‌های عروق اکلیلی قلب و کبد چرب، ارمغان‌های مستقیم و غیرمستقیم جسمی برای معتادان به اینرنت است.» وی به خطرات دیگری که کاربران معتاد به اینترنت را تهدید می‌کند اشاره کرده و می‌گوید: «خطر دیگری که از منظر روانی، کاربران افراطی رایانه و اینترنت را تهدید می‌کند، بیگانه شدن تدریجی نسبت به روابط و عواطف انسانی است. به ویژه در مورد کودکان و نوجوانان، آسیب‌پذیری نسبت به بازیهای کامپیوتری خشن بیشتر است و بدآموزی از این بازیها یا امکانات انحرافی دیگر موجود در اینترنت آنان را از روابط انسانی غافل می‌کند به نحوی که توانایی تماس با انسانهای دیگر را از دست می‌دهند و به موجوداتی منزوی و گوشه‌گیر و پرخاشگر تبدیل می‌شوند.»
دکتر فدایی معتقد است: «ازنظر ذهنی و شناختی نیز توجه به این موضوع ضروری است که گرچه جست‌وجوی اینترنتی و دریافت سریع اطلاعات می‌تواند در برخی کارهای پژوهشی مفید باشد، اما ازنظر آموزشی دریافت سریع اطلاعات گوناگون منجر به یک ادراک منسجم و دارای مفهوم از موضوع نمی‌شود بلکه گروهی مطالب مجزا و ناهماهنگ در کنار یکدیگر قرار می‌گیرد که نمی‌تواند دید کلی فراگیر و علمی را به کاربران بدهد و در این مورد مطلقاً با کتاب قابل مقایسه نیست و این هم زنگ خطری است که کاربرد رایانه میزان مطالعه را کاهش داده است.»
مدیر گروه روانپزشکی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی دوستی‌های اینترنتی، پراکندن اطلاعات نادرست، کلاهبرداری اینترنتی، آگهی‌های فریبکارانه برای تشویق به خرید داروها و کالاهای خطرناک را از آسیبهای اجتماعی اینترنت بیان کرده و می‌گوید: «حوادث رانندگی و شغلی مربوط به دستگاه‌های دقیق که توسط کاربران اینترنتی خواب‌آلوده به بار می‌آید و ناشی از «وبگردی» در شبها و فقدان استراحت کافی است درصد نگران‌کننده‌ای را به خود اختصاص داده است. به این نگرانی‌ها باید فقدان کارآیی تحصیلی و شغلی در معتادان به اینترنت را هم اضافه کرد.»
دکتر فدایی البته توصیه‌هایی هم به عنوان چاره کار دارد. او می‌گوید: «به عنوان راه چاره، هوشیاری خانواده‌ها، نظارت آنان بر استفاده فرزند از اینترنت، تشویق روابط محبت‌آمیز خانوادگی، بودن افراد خانواده در کنار یکدیگر، رفتن به دامان طبیعت، موزه‌ها و ورزش و تحرک و حضور در مراسم و مجامع مذهبی توصیه می‌شود.»
سالم‌سازی فضای مجازی توسط دولت
بی‌تردید استفاده بیش از حد از شبکه‌های اجتماعی، امروز رشدی فراتر از آنچه انتظار می‌رفت داشته، به‌گونه‌ای که جزئی از سبک زندگی فردی و جمعی افراد جامعه شده و در کنار آن مشکلات عدیده‌ای برای کاربر و اطرافیان ایجاد کرده است. ولی قطعاً این مشکلات پیش‌رو بدون راه حل نیست. به اعتقاد کارشناسان مسائل رایانه‌ای در وهله اول دولت باید فضای سالم و امنی برای فضای مجازی حتی قبل از ورود آن به کشور فراهم کند. از وظایف دولت است که اگر این خدمات از خارج از کشور وارد می‌شود مثل اینترنت آمریکایی، به شکل سالم و با کمترین مضرات به داخل کشور آورده شود.
مهندس مهدی صرامی مدیرعامل مجمع فعالان مجازی انقلاب اسلامی (فرا) توضیحات بیشتری در این خصوص در اختیارمان می‌گذارد و می‌گوید: «علاوه بر دولت، وظیفه والدین و خانواده‌هاست که با مقوله اینترنت بیشتر آشنا شوند و بدانند چگونه خود و کودکان و نوجوانانشان را از آسیبهای این ارتباط در امان نگه دارند ضمن آنکه مشاوران خانواده و تحصیلی هم باید در این خصوص اطلاعات خود را با عوارض ناشی از توسعه این‌گونه فناوری‌ها بالا ببرند و مشاوره دقیقی درمورد استفاده صحیح از فضای مجازی به کاربران دهند. همچنین آموزش‌وپرورش هم باید به وظیفه خود در این مورد عمل کند درحال حاضر هیچ برنامه مدونی برای استفاده بچه‌ها و خانواده‌ها و استفاده صحیح از فضای مجازی در آموزش‌وپرورش نیست، درحالی که اکثر خانواده‌ها در این مورد دغدغه دارند.»
وی با اظهار تأسف از اینکه دولت و متولیان و وزارت ارتباطات اهتمام کافی نسبت به آنکه محتوای سالمی از اینترنت به دست مردم برسد ندارند، خاطرنشان می‌کند: «در کنار آنها دستگاه‌های فرهنگ‌سازی و رسانه‌ای و تربیتی هم دراین خصوص اهتمام کافی ندارند و این در حالی است که رهبر معظم انقلاب اسلامی تأکید دارند موضوع فضای مجازی به اندازه انقلاب اهمیت دارد و باید یک انقلاب اسلامی در فضای مجازی به وقوع بپیوندد و به نظرم امسال با توجه به شعار سال، موضوع انقلاب اسلامی در فضای مجازی باید به شکل جدی توسط دستگاه‌های دولتی طراحی شود.»
صرامی در ادامه می‌گوید: «مردم به دلیل نیاز به این ابزارها، مجبورند که با مخاطرات آن دست و پنجه نرم کنند، ولی متأسفانه در این بین بنیان خانواده‌ها به خطر افتاده است. البته راهکار این نیست که کل راه مسدود شود. بلکه این مسیر باید اصلاح شود و اتکا به تولیدات بومی دراین فضا بیشتر گردد.»
سامسونگ تأمین‌کننده محتوای فرهنگی
وزیر ارتباطات یک ماه قبل، از شرکت سامسونگ درخواست کرد که سرویس‌های محتوایی در داخل کشور ما ایجاد کند در حالی که این قضیه باید برعکس باشد. این تدبیر را از مقامات دولتی انتظار داریم که مزیت‌های رسمی ما را به رسمیت بشناسند و حامی فعالان شرکتهای داخلی باشند نه کمپانی‌های خارجی. این درخواست مدیرعامل مجمع فعالان فضای مجازی انقلاب اسلامی است که در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان مطرح می‌کند و می‌گوید: «متأسفانه الآن شاهدیم که در بزرگراه‌های شهر تهران، تبلیغات سرویس‌های محتوایی در مورد نشریات و کتاب از طریق شرکت سامسونگ انجام می‌شود، طبیعی است چنین سیاست‌گذاری‌هایی منجر به چنین نتایجی می‌شود و اگر همین رویه ادامه یابد شاید نبض تولیدات فرهنگی مثل کتاب و انتشارات به دست کمپانی‌های خارجی بیفتد و فرهنگ بومی و تولیدات داخلی را به سرعت تضعیف کند.»
وی تأکید می‌کند: «اینترنت آمریکایی یکی از عوامل نابسامانی در کشور است که باید به آن توجه شود و امیدواریم امسال این نگرانی‌ها برطرف شود و مردم بتوانند طعم استفاده صحیح از اینترنت مبتنی بر فناوری داخلی و محتوای فاخر ایرانی را بچشند.»
وقت‌کشی در فضای مجازی
ماهیت اینترنت و فضای مجازی عملا پرکردن وقت افراد به هر وسیله و امکان ممکن است و اساسا جهتی لیبرالی دارد و دائما افراد را با انگیزه اقتصادی به سمت سایت های مختلف سوق می‌دهد.
اینترنت عملا فضایی فراهم کرده که تحت عنوان اعتیاد اینترنتی شایع شده است و مستقیما به دلیل انگیزه و منافع مدیران اصلی اینترنت که ذیل آژانس امنیت ملی آمریکا (ان.اس.ای) اداره می‌شود مدلی طراحی شده که افراد تهییج شوند و به نوعی وبگردی که منجر به ولگردی هم می‌شود مبتلا گردند.
این هم نقطه نظر یک کارشناس فضای مجازی است که در مورد سوژه مورد نظرمان مطرح می‌کند و در توضیحات مفصل‌تر این مسئله می‌گوید: «افراد در این فضا بی‌هدف به سمت سایتهای مختلف سوق داده می‌شوند و عملا ارزش افزوده برای صاحبان اصلی اینترنت ایجاد می‌کنند. این موضوع باعث شد اعتیاد اینترنتی در جوامع ما و البته غرب هم رایج شود ولی غرب به دلیل آنکه می‌خواهد شهروندان خود را از این آسیبها مصون نگه دارد سواد رسانه‌ای را بین شهروندان خود گسترش می‌دهد.»
از این پژوهشگر که خود را «مهدیان» معرفی می‌کند می‌خواهم در مورد سواد رسانه‌ای بیشتر توضیح دهد، می‌گوید: «به دلیل آنکه اینترنت به شکل یک‌طرفه و پدیده‌ای وارداتی و در حال گسترش است، کاربران اینترنت در ایران صرفا جزو استفاده‌کننده محتوا قرار می‌گیرند در حالی که در غرب کاربران به سمتی می‌روند که هم تولیدکننده و هم مصرف‌کننده هستند.»
کارشناسان معتقدند: «کاری که جهت رهایی از این وضعیت می‌توان انجام داد این است که والدین فرزندان را به سمت آموزش مهارتهای تولید محتوا در فضای مجازی سوق دهند و تشویق کنند بچه‌ها بیش از آنکه استفاده‌کننده صرف از محتوای مجازی باشند به یک تولیدکننده تبدیل شوند. این کار خلاقیت و توانمندی بچه‌ها را به کار می‌اندازد و از حالت وقت‌کشی خارج می‌سازد.»
مهارت مدیریت زمان و همراهی بیشتر والدین با بچه‌ها در استفاده از اینترنت به علاوه توصیه‌های فوق‌الذکر قطعا در درمان اعتیادهای اینترنتی مؤثر بوده و کاربران را به استفاده بهینه از فضای مجازی ترغیب خواهد کرد.
از نیمه قرن بیستم با بروز و شکل‌گیری تحولات پرشتاب علمی- تکنولوژی، جهان وارد عصر جدیدی شد. نخست با ورود رایانه به عرصه فناوری، زندگی انسان دستخوش تحولات شد و در پی آن با تسهیل در روند ارتباطات، «کوچک شدن» شتاب گرفت که در این روند هم شبکه جهانی اطلاع‌رسانی (اینترنت) سهم بسزایی داشت. در این عرصه تحول فرصت‌ها و چالش‌ها، بیم‌ها و امیدها، به موازات هم در برابر جوامع انسانی قرار گرفتند. گسترش استفاده از اینترنت با تمامی جنبه‌های زندگی از جمله مدرسه، محل کار، خدمات بانکی، تجارت، پرداخت مالیات و حتی رأی‌گیری تلفیق شده است.
مهم‌ترین تغییراتی که این فناوری به‌وجود آورده به وسیله «مارشال مک لوهان» در یک عبارت خلاصه شده است و آن تبدیل جهان به یک دهکده جهانی است.
کشور ما از نظر بهره‌مندی از اینترنت در بین 178 کشور جهان رتبه 87 را دارد که براساس طبقه‌بندی اتحادیه جهانی مخابرات جزو کشورهای در حد متوسط استفاده از اینترنت به شمار می‌رود. از این رو همزمان با دسترسی گسترده افراد به اینترنت، شاهد نوع جدیدی از اعتیاد اینترنتی هستیم که مسئله اصلی و خاص عصر اطلاعات است.
همگانی شدن عرصه اینترنت و مضرات آن
با همگانی شدن عرصه اینترنت در اوایل دهه 90 میلادی، مسئله استفاده مفرط از این فناوری از حدود سال 1994 توجه روانشناسان را به خود جلب کرد. مشکل اعتیاد اینترنتی از عوارض زندگی در دنیای متمدن است ولی با این حال مشکل در جوامع غربی کمتر از جوامع شرقی به چشم می‌خورد علت این هم به ارائه اینترنت به درون جامعه به همراه یک برنامه مدون و پایدار و طبق برنامه‌ریزی‌های قبلی برمی‌گردد.
اعتیاد اینترنتی و آسیبهای جسمی، روانی و اجتماعی آن، محور گفت‌وگوی ما با دکتر فربد فدایی مدیر گروه روانپزشکی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی است.
وی در ابتدا با اشاره به اینکه هر فناوری به‌طور ذاتی نه خوب است و نه بد، بلکه استفاده‌ای که از آن می‌شود، ممکن است در جهت خوب یا بد باشد، خاطرنشان می‌کند: «تلفن می‌تواند در خدمت اطلاع‌رسانی سریع، کارکرد مثبت داشته باشد یا در صورت ایجاد مزاحمت تلفنی، کارکرد آن منفی باشد، اینترنت نیز به ظاهر چنین است و می‌تواند برای تسریع در آموزش و پژوهش و آگاهی استفاده شود یا به عنوان وسیله وقت‌گذرانی یا بدآموزی یا پراکندن اخبار نادرست به کار رود. اما واقعیت آن است که اینترنت مخاطرات پنهانی دارد که در وسایل ارتباطی دیگر موجود نیست. استفاده حکومت آمریکا از اینترنت برای دسترسی به اطلاعات شخصی و عمومی و علمی، موضوعی است که مورد تأکید صاحبنظران قرار دارد و افکار آزاداندیشان جهان را نگران می‌کند.» دکتر فدایی با بیان این نکته که اعتیاد به اینترنت نیز اخیرا به عنوان یک واقعیت مطرح شده است که چون اعتیاد به موادمخدر به تدریج زندگی فرد را فلج می‌کند به این ترتیب که فرد هر روز وقت بیشتری را نسبت به روز گذشته به آن اختصاص دهد و اولویت زندگی خود را جست‌وجو در اینترنت ببیند. اضافه می‌کند: «به تدریج اینترنت بخش عمده شبانه‌روز کاربر را به خود اختصاص می‌دهد و او را از زندگی واقعی دور می‌کند و او را از خور و خواب و تحرک دور می‌کند. اگر این فرد به علتی نتواند به کار با اینترنت بپردازد، عصبی، بیقرار و پرخاشگر می‌شود و به تدریج دستیابی به اینترنت، اولویت زندگی او می‌شود. تحصیل، زندگی خانوادگی، کار و دوستی‌ها به نفع اینترنت کنار گذاشته می‌شود و فرد به موجودی عاطل و باطل تبدیل می‌شود.»
عوارض جسمی و روانی ناشی از آسیبهای استفاده بیش از حد استفاده از اینترنت سؤال بعدی است که از دکتر فدایی می‌پرسم، می‌گوید: «ازنظر جسمی، اعتیاد به اینترنت سبب بی‌حرکتی کاربر می‌شود. او ساعتها با پشت قوز کرده و گردن خم شده و چشمان ملتهب به صفحه نمایشگر چشم دوخته است. خستگی و حساسیت چشم، درد در عضلات و مفاصل، ضعف عضلانی، چاقی، دیابت، بیماری‌های عروق اکلیلی قلب و کبد چرب، ارمغان‌های مستقیم و غیرمستقیم جسمی برای معتادان به اینرنت است.» وی به خطرات دیگری که کاربران معتاد به اینترنت را تهدید می‌کند اشاره کرده و می‌گوید: «خطر دیگری که از منظر روانی، کاربران افراطی رایانه و اینترنت را تهدید می‌کند، بیگانه شدن تدریجی نسبت به روابط و عواطف انسانی است. به ویژه در مورد کودکان و نوجوانان، آسیب‌پذیری نسبت به بازیهای کامپیوتری خشن بیشتر است و بدآموزی از این بازیها یا امکانات انحرافی دیگر موجود در اینترنت آنان را از روابط انسانی غافل می‌کند به نحوی که توانایی تماس با انسانهای دیگر را از دست می‌دهند و به موجوداتی منزوی و گوشه‌گیر و پرخاشگر تبدیل می‌شوند.»
دکتر فدایی معتقد است: «ازنظر ذهنی و شناختی نیز توجه به این موضوع ضروری است که گرچه جست‌وجوی اینترنتی و دریافت سریع اطلاعات می‌تواند در برخی کارهای پژوهشی مفید باشد، اما ازنظر آموزشی دریافت سریع اطلاعات گوناگون منجر به یک ادراک منسجم و دارای مفهوم از موضوع نمی‌شود بلکه گروهی مطالب مجزا و ناهماهنگ در کنار یکدیگر قرار می‌گیرد که نمی‌تواند دید کلی فراگیر و علمی را به کاربران بدهد و در این مورد مطلقاً با کتاب قابل مقایسه نیست و این هم زنگ خطری است که کاربرد رایانه میزان مطالعه را کاهش داده است.»
مدیر گروه روانپزشکی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی دوستی‌های اینترنتی، پراکندن اطلاعات نادرست، کلاهبرداری اینترنتی، آگهی‌های فریبکارانه برای تشویق به خرید داروها و کالاهای خطرناک را از آسیبهای اجتماعی اینترنت بیان کرده و می‌گوید: «حوادث رانندگی و شغلی مربوط به دستگاه‌های دقیق که توسط کاربران اینترنتی خواب‌آلوده به بار می‌آید و ناشی از «وبگردی» در شبها و فقدان استراحت کافی است درصد نگران‌کننده‌ای را به خود اختصاص داده است. به این نگرانی‌ها باید فقدان کارآیی تحصیلی و شغلی در معتادان به اینترنت را هم اضافه کرد.»
دکتر فدایی البته توصیه‌هایی هم به عنوان چاره کار دارد. او می‌گوید: «به عنوان راه چاره، هوشیاری خانواده‌ها، نظارت آنان بر استفاده فرزند از اینترنت، تشویق روابط محبت‌آمیز خانوادگی، بودن افراد خانواده در کنار یکدیگر، رفتن به دامان طبیعت، موزه‌ها و ورزش و تحرک و حضور در مراسم و مجامع مذهبی توصیه می‌شود.»
سالم‌سازی فضای مجازی توسط دولت
بی‌تردید استفاده بیش از حد از شبکه‌های اجتماعی، امروز رشدی فراتر از آنچه انتظار می‌رفت داشته، به‌گونه‌ای که جزئی از سبک زندگی فردی و جمعی افراد جامعه شده و در کنار آن مشکلات عدیده‌ای برای کاربر و اطرافیان ایجاد کرده است. ولی قطعاً این مشکلات پیش‌رو بدون راه حل نیست. به اعتقاد کارشناسان مسائل رایانه‌ای در وهله اول دولت باید فضای سالم و امنی برای فضای مجازی حتی قبل از ورود آن به کشور فراهم کند. از وظایف دولت است که اگر این خدمات از خارج از کشور وارد می‌شود مثل اینترنت آمریکایی، به شکل سالم و با کمترین مضرات به داخل کشور آورده شود.
مهندس مهدی صرامی مدیرعامل مجمع فعالان مجازی انقلاب اسلامی (فرا) توضیحات بیشتری در این خصوص در اختیارمان می‌گذارد و می‌گوید: «علاوه بر دولت، وظیفه والدین و خانواده‌هاست که با مقوله اینترنت بیشتر آشنا شوند و بدانند چگونه خود و کودکان و نوجوانانشان را از آسیبهای این ارتباط در امان نگه دارند ضمن آنکه مشاوران خانواده و تحصیلی هم باید در این خصوص اطلاعات خود را با عوارض ناشی از توسعه این‌گونه فناوری‌ها بالا ببرند و مشاوره دقیقی درمورد استفاده صحیح از فضای مجازی به کاربران دهند. همچنین آموزش‌وپرورش هم باید به وظیفه خود در این مورد عمل کند درحال حاضر هیچ برنامه مدونی برای استفاده بچه‌ها و خانواده‌ها و استفاده صحیح از فضای مجازی در آموزش‌وپرورش نیست، درحالی که اکثر خانواده‌ها در این مورد دغدغه دارند.»
وی با اظهار تأسف از اینکه دولت و متولیان و وزارت ارتباطات اهتمام کافی نسبت به آنکه محتوای سالمی از اینترنت به دست مردم برسد ندارند، خاطرنشان می‌کند: «در کنار آنها دستگاه‌های فرهنگ‌سازی و رسانه‌ای و تربیتی هم دراین خصوص اهتمام کافی ندارند و این در حالی است که رهبر معظم انقلاب اسلامی تأکید دارند موضوع فضای مجازی به اندازه انقلاب اهمیت دارد و باید یک انقلاب اسلامی در فضای مجازی به وقوع بپیوندد و به نظرم امسال با توجه به شعار سال، موضوع انقلاب اسلامی در فضای مجازی باید به شکل جدی توسط دستگاه‌های دولتی طراحی شود.»
صرامی در ادامه می‌گوید: «مردم به دلیل نیاز به این ابزارها، مجبورند که با مخاطرات آن دست و پنجه نرم کنند، ولی متأسفانه در این بین بنیان خانواده‌ها به خطر افتاده است. البته راهکار این نیست که کل راه مسدود شود. بلکه این مسیر باید اصلاح شود و اتکا به تولیدات بومی دراین فضا بیشتر گردد.»
سامسونگ تأمین‌کننده محتوای فرهنگی
وزیر ارتباطات یک ماه قبل، از شرکت سامسونگ درخواست کرد که سرویس‌های محتوایی در داخل کشور ما ایجاد کند در حالی که این قضیه باید برعکس باشد. این تدبیر را از مقامات دولتی انتظار داریم که مزیت‌های رسمی ما را به رسمیت بشناسند و حامی فعالان شرکتهای داخلی باشند نه کمپانی‌های خارجی. این درخواست مدیرعامل مجمع فعالان فضای مجازی انقلاب اسلامی است که در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان مطرح می‌کند و می‌گوید: «متأسفانه الآن شاهدیم که در بزرگراه‌های شهر تهران، تبلیغات سرویس‌های محتوایی در مورد نشریات و کتاب از طریق شرکت سامسونگ انجام می‌شود، طبیعی است چنین سیاست‌گذاری‌هایی منجر به چنین نتایجی می‌شود و اگر همین رویه ادامه یابد شاید نبض تولیدات فرهنگی مثل کتاب و انتشارات به دست کمپانی‌های خارجی بیفتد و فرهنگ بومی و تولیدات داخلی را به سرعت تضعیف کند.»
وی تأکید می‌کند: «اینترنت آمریکایی یکی از عوامل نابسامانی در کشور است که باید به آن توجه شود و امیدواریم امسال این نگرانی‌ها برطرف شود و مردم بتوانند طعم استفاده صحیح از اینترنت مبتنی بر فناوری داخلی و محتوای فاخر ایرانی را بچشند.»
وقت‌کشی در فضای مجازی
ماهیت اینترنت و فضای مجازی عملا پرکردن وقت افراد به هر وسیله و امکان ممکن است و اساسا جهتی لیبرالی دارد و دائما افراد را با انگیزه اقتصادی به سمت سایت های مختلف سوق می‌دهد.
اینترنت عملا فضایی فراهم کرده که تحت عنوان اعتیاد اینترنتی شایع شده است و مستقیما به دلیل انگیزه و منافع مدیران اصلی اینترنت که ذیل آژانس امنیت ملی آمریکا (ان.اس.ای) اداره می‌شود مدلی طراحی شده که افراد تهییج شوند و به نوعی وبگردی که منجر به ولگردی هم می‌شود مبتلا گردند.
این هم نقطه نظر یک کارشناس فضای مجازی است که در مورد سوژه مورد نظرمان مطرح می‌کند و در توضیحات مفصل‌تر این مسئله می‌گوید: «افراد در این فضا بی‌هدف به سمت سایتهای مختلف سوق داده می‌شوند و عملا ارزش افزوده برای صاحبان اصلی اینترنت ایجاد می‌کنند. این موضوع باعث شد اعتیاد اینترنتی در جوامع ما و البته غرب هم رایج شود ولی غرب به دلیل آنکه می‌خواهد شهروندان خود را از این آسیبها مصون نگه دارد سواد رسانه‌ای را بین شهروندان خود گسترش می‌دهد.»
از این پژوهشگر که خود را «مهدیان» معرفی می‌کند می‌خواهم در مورد سواد رسانه‌ای بیشتر توضیح دهد، می‌گوید: «به دلیل آنکه اینترنت به شکل یک‌طرفه و پدیده‌ای وارداتی و در حال گسترش است، کاربران اینترنت در ایران صرفا جزو استفاده‌کننده محتوا قرار می‌گیرند در حالی که در غرب کاربران به سمتی می‌روند که هم تولیدکننده و هم مصرف‌کننده هستند.»
کارشناسان معتقدند: «کاری که جهت رهایی از این وضعیت می‌توان انجام داد این است که والدین فرزندان را به سمت آموزش مهارتهای تولید محتوا در فضای مجازی سوق دهند و تشویق کنند بچه‌ها بیش از آنکه استفاده‌کننده صرف از محتوای مجازی باشند به یک تولیدکننده تبدیل شوند. این کار خلاقیت و توانمندی بچه‌ها را به کار می‌اندازد و از حالت وقت‌کشی خارج می‌سازد.»
مهارت مدیریت زمان و همراهی بیشتر والدین با بچه‌ها در استفاده از اینترنت به علاوه توصیه‌های فوق‌الذکر قطعا در درمان اعتیادهای اینترنتی مؤثر بوده و کاربران را به استفاده بهینه از فضای مجازی ترغیب خواهد کرد.