«پژوهش» به معنای عام بررسی یا کاوشی سختکوشانه و به معنای خاص تحقیق و تجربه‌ای جامع با هدف کشف واقعیت‌های نو و تفسیر درست این واقعیت‌ها است؛ در معنایی دیگر فرایند رسیدن به راه حل‌های قابل اطمینان از طریق گردآوری، تحلیل و تفسیر داده‌ها به گونه‌ای برنامه‌ریزی شده و نظام‌مند است. یکی از محورهای مهمی که ضامن پیشرفت و توسعه پایدار به شمار می‌آید؛ به عبارتی قدرت و استقلال هر کشوری بر پژوهش و تولید علم استوار است؛ بنابراین نوع و سطح فعالیت‌های پژوهشی یکی از شاخص‌های اصلی توسعه و پیشرفت محسوب می‌شود. اگر پژوهشی صورت نگیرد دانش بشری افزایش نخواهد یافت. اصولا پیشرفت و توسعه ارتباط مستقیمی با تحقیقات علمی دارد و رشد و توسعه کشور در نتیجه سرمایه‌گذاری در بخش پژوهش است که دانش نو می‌آفریند. به گفته حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر عزت معتمد «از آنجا که آرمان اساسی انقلاب اسلامی استمرار حرکت وحیانی هدفمند و تاریخی است، تحقق تمدن نوین و آرمانی اسلامی از اهداف کلیدی انقلاب اسلامی است. بدون شک تحقق چنین تمدنی با مولفه‌های گوناگون، لازمه به میدان آمدن فرهنگ اصیل اسلامی و تعالیم دینی است. لذا وضعیت امروزی نیازمند تحول بنیادین در نظام فکری و فیزیکی جامعه، و این تحول در حوزه تولید علم و دانش امکان‌پذیر است. به همین منظور نوآوری و خلاقیت علمی نقطه ثقل و اساس محصولات و تولیدات علمی باید باشد.»
به منظور گسترش فرهنگ پژوهش در جامعه روز 25 آذر از سوی شورای فرهنگ عمومی کشور «روز پژوهش» نامگذاری شد. وزارت علوم، تحقیقات و فناوری نیز از سال 1379 چهارمین هفته آذرماه را به هفته‌ای به همین نام اختصاص داده است.
به مناسبت هفته پژوهش و فناوری به مرکز «پژوهشگاه علوم اسلامی امام صادق(ع)» واقع در شهر مقدس قم رفتیم تا گفت‌وگویی با ریاست محترم این مجموعه حجت‌الاسلام دکتر عزت معتمد داشته باشیم. توجه شما خوانندگان عزیز را به متن این گفت‌وگو جلب می‌کنیم.

* لطفا به طور اجمالی از فعالیت‌های پژوهشگاه امام‌صادق(ع) بگویید.
- پژوهشگاه علوم اسلامی امام صادق(ع) در سال 1359 با فرمان امام خمینی(ره) با هدف تهیه متون عقیدتی و سیاسی مورد نیاز رزمندگان اسلام با عنوان «مرکز بررسی‌ها» زیر نظر شهید بزرگوار محلاتی- نماینده وقت امام در سپاه پاسداران- در قم تاسیس شد. سپس مسئولیت تدوین متون آموزشی عقیدتی- سیاسی و پژوهش‌های مورد نیاز سپاه و بسیج به این نهاد واگذار و نام آن «مرکز تحقیقات اسلامی» شد. در سال 1373 به صورت اصولی تبدیل آن به پژوهشکده از سوی وزارت علوم تصویب شد و در سال 1376 با عنوان «پژوهشکده تحقیقات اسلامی» با سه گروه سیاسی، اجتماعی و الهیات موافقت وزارت علوم، تحقیقات و فناوری را به طور قطعی کسب کرد. گسترش فعالیت‌های پژوهشی این پژوهشکده و استقبال مراکز نظامی و انتظامی از آثار باکیفیت آن باعث شد در سال 1392 موافقت اصولی ارتقای پژوهشکده به پژوهشگاه اخذ شود. سپس بنا به درخواست ستاد فرماندهی کل قوا با ابلاغ رهبر معظم انقلاب در سال 1393 به پژوهشگاه علوم اسلامی امام صادق(ع) ارتقا یافت و پژوهش‌های اسلامی و انسانی و تهیه متون آموزشی مورد نیاز سازمان‌های عقیدتی- سیاسی نیروهای مسلح(نیروی انتظامی، ارتش، وزارت دفاع) و نمایندگی ولی فقیه در سپاه به آن واگذار شد و اساسنامه آن پس از تصویب معظم‌له ابلاغ گردید. و در حال حاضر دارای سه پژوهشکده الهیات، سیاسی، فرهنگی اجتماعی، یک مرکز متون، مرکز آموزش و تحصیلات تکمیلی، مرکز چاپ و نشر، دفتر نشریات علمی و یک اندیشکده است که بر اساس وظایف و ماموریت‌ها قابلیت افزایش پژوهشکده دفاعی- امنیتی و پژوهشکده فقه اطلاعاتی را داراست.
* پژوهش‌های بنیادین چه مواردی را شامل می‌شوند؟
- پژوهش‌هایی که منتهی به تولید نظریه یا نظریات جدید در عرصه هر علم و دانشی می‌شوند که این نظریه می‌تواند مبنایی برای پژوهش‌های توسعه‌ای و کاربردی بعدی گردد. در این پژوهشگاه چندین پژوهش بنیادین صورت گرفته است که می‌توان از انسان مطلوب، ‌پاسدار مطلوب، مکتب دفاعی اسلام، ماهیت و مبانی انقلاب اسلامی، جایگاه سپاه در ساختار سیاسی نظام، امنیت در قرآن، جنگ و صلح در قرآن، بانکداری اسلامی و مانند آن نام برد.
* برنامه‌های این هفته چیست؟
- چندین برنامه در دست اجرا داریم؛ از پژوهشگران و آثار برتر تولید شده در این پژوهشگاه و همچنین از مدیران پژوهشی نیروهای مسلح و مسئولان آموزشی عقیدتی- سیاسی آنها تقدیر به عمل خواهد آمد. سخنرانی رئیس دفتر ستاد کل فرماندهی معظم کل قوا و نماینده ولی فقیه در سپاه برنامه دیگری است و در ادامه پژوهشگران این پژوهشگاه در این هفته با برخی از مراجع و علما دیدار می‌کنند و از رهنمودهای ایشان در انجام پروژه‌های تحقیقاتی بهره‌مند می‌شوند، همچنین در نمایشگاه پژوهش و فناوری در محل دائمی نمایشگاه‌ها در تهران دستاوردهای علمی و پژوهشی خود را به نمایش خواهیم گذاشت و با برخی از مراکز علمی و دانشگاهی تفاهم‌نامه همکاری و تعاملات پژوهشی منعقد می‌کنیم. در پایان از آخرین دستاوردهای علمی پژوهشگاه رونمایی خواهیم کرد.
* برای آینده سازمان چه برنامه‌هایی دارید؟
- بر اساس تدابیر مقام معظم رهبری این پژوهشگاه باید نیازهای پژوهشی نیروهای مسلح در حوزه علوم اسلامی و انسانی را برطرف سازد و در نتیجه نیازمند گسترش و توسعه کمی و کیفی در چند حوزه‌ایم. از جمله تامین نیروی انسانی مجرب و پژوهشگر با ظرفیت و توانمندی‌های مناسب برای کادر علمی که بتوانیم پاسخگوی همه نیازهای حوزه ماموریتی خود باشیم؛ در این زمینه برای افزایش کیفیت پژوهشگران موجود مبتنی بر نظام آموزشی تعریف شده و برقراری دوره‌های طولی و عرضی اقدام می‌شود و برای جذب هیئت علمی جدید نیز اقداماتی را در دست اجرا داریم. همچنین با توجه به تنوع تهدیدات علمی- فرهنگی و سیاسی دشمنان علیه انقلاب اسلامی و ضرورت تولید علم و اندیشه و عملیاتی‌سازی پژوهش‌ها در سال گذشته به تاسیس یک اندیشکده اقدام کردیم و تصمیم داریم با توسعه و سازمان‌دهی این اندیشکده با استفاده از نخبگان فکری و علمی، بخش بزرگی از نیروهای علمی را در آن تامین نماییم و روش‌های نوین زودبازده را در عرصه پژوهش به‌کار گرفته و هیئت‌های اندیشه‌ورزی را در حوزه‌های مختلف و کرسی‌های نظریه‌پردازی را در حوزه‌های خاص فعال کنیم. در ضمن برای پژوهش‌های خود تلاش کنیم که روش‌‌های جدید پژوهش به ویژه اجتهاد محور را برای انجام پژوهش‌های اسلامی به‌کار گرفته و توسعه دهیم. در این زمینه از توانمندی‌های سایر مراکز علمی و پژوهشی استقبال می‌کنیم و ایجاد و فعال‌سازی پژوهشکده دفاعی امنیتی و پژوهشکده فقه اطلاعاتی را در دستور کار داریم.
* در مورد خروجی‌ها و عملکرد پژوهشگاه به اختصار توضیح دهید.
- خروجی‌های پژوهشگاه گزارش پروژه‌ها، کتاب‌های آموزشی، کتاب‌های مطالعاتی، نشریات و آثار ترجمه شده است.
* نحوه فعالیت پژوهشگران چگونه است؟
- منابع انسانی پژوهش سازمانی که شامل اعضای هیئت علمی و پژوهشگران غیر هیئت علمی می‌شود به صورت تمام وقت در اختیار پژوهشگاه هستند که وقت موظفی آنان صرف امور پژوهشی می‌شود و منابع انسانی پژوهشی غیرسازمانی، افرادی هستند که عضو پژوهشگاه نبوده و با پژوهشگاه در زمینه اجرای پروژه، تدوین کتاب‌‌های آموزشی، تدوین مقالات علمی، پژوهشی، تخصصی، نظارت علمی، داوری و مشاوره تعامل و همکاری دارند. چنین افرادی شامل بخش اعظمی از اساتید، فضلای حوزه علمیه و نخبگان دانشگاهی‌اند که بخشی از فرصت‌های خود را به صورت ساعتی یا نیمه وقت در اختیار پژوهشگران قرار می‌دهند.
* لطفاً اشاره‌ای به تاریخچه و ضرورت تاسیس انتشارات «زمزم هدایت» داشته باشید. این انتشارات بیشتر در چه حوزه‌ای فعالیت دارد؟
- این انتشارات که وابسته به پژوهشگاه علوم اسلامی امام‌صادق(ع) است در سال 1383 با اخذ مجوز از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی فعالیت خود را با هدف ترویج معارف اسلامی و فرهنگ اهل‌بیت و اعتلای فرهنگی جامعه آغاز کرد. ماموریت پژوهشگاه انجام پژوهش‌های بنیادی و کاربردی و توسعه‌ای در حوزه علوم اسلامی و انسانی به خصوص پاسخ به نیازهای فرهنگی، اعتقادی، سیاسی و اجتماعی کارکنان سپاه، بسیج، سایر نیروهای مسلح و خانواده‌‌های آنان است. در عین حال مانعی برای انتشار آثار در سایر حوزه‌ها ندارد.
ادامه گفت‌وگو در هفته آینده

ر. تیرگری