اصل انتخاب اصلح(پرسش و پاسخ)
پرسش:
از منظر اسلام برای واگذاری مدیریت‌ها و مسئولیت‌ها به افراد، چه اصلی بیشتر مورد تأکید قرار گرفته است؟
پاسخ:
در اسلام برای انتخاب فرماندهان، مسئولان و مدیران روی انتخاب اصلح تأکید فراوانی شده است. چنانکه در تاریخ زندگی پیامبر گرامی اسلام(ص) آمده است که آن حضرت از میان تمام مسلمانان، جوان بیست و چند ساله‌ای را به نام «عتاب بن اسید» برای فرمانداری «مکه» برگزید، و فرمانی به نام وی صادر کرد، و چون انتخاب این جوان با توجه به کمی تجربیات او،در میان اصحاب و یاران سؤال‌انگیز بود، و کمتر موردی در گزینش‌های پیامبر(ص) شبیه آن پیدا می‌شد که برای مرکز بسیار حساسی همچون مکه فرد بسیار جوانی را انتخاب کند، با یک جمله به تمام سؤالاتی که در اذهان مطرح بود پاسخ داد. حضرت رو به سوی عتّاب کرده و فرمود: ای عتاب! آیا می‌دانی تو را برای چه به این مقام برگزیدم؟ و بر کدام قوم فرمانروا کردم؟ تو را فرماندار «اهل الله» عز و جل (اهل حرم و ساکنان مکه) نمودم،و اگر در میان مسلمانان کسی را برای این مقام شایسته‌تر از تو می‌یافتم، این کار را به او می‌سپردم! (اسدالغابه، ابن اثیر، ج 3، ص 385)
باز در همین زمینه پیامبر اسلام(ص) به صورت یک دستور کلی می‌فرماید: کسی که چیزی از امور مسلمین را برعهده گیرد، پس فردی را عهده‌دار کار مهمی کند. در حالی که فرد اصلح از او را می‌یابد، خیانت به خدا و رسول او کرده است! (الغدیر، ج 8، ص 291) و نیز در حدیث دیگری از آن حضرت آمده است که: کسی که کارگروهی را برعهده کسی بگذارد که در میان آن گروه فردی از او شایسته‌تر پیدا می‌شود، خیانت به خدا و رسول خدا و مؤمنین کرده است. (جامع‌الصغیر، جلال‌الدین سیوطی،ج 1، ص 455)
بنابراین اصل اساسی در تقسیم پستها در حکومت اسلامی و سپردن مدیریت‌ها و فرماندهی به افراد، همان اصل گزینش و انتخاب اصلح و شایسته سالاری افراد است و انحراف از این خط، یعنی جایگزینی ملاک‌های قومی، قبیله‌ای، جناحی و باندی و نژادی و... خیانتی است به خدا و پیامبر و همه
جامعه اسلامی.
در حدیث دیگری از رسول خدا(ص) یکی از نشانه‌‌های قیام قیامت و نابودی جامعه بشریت،سپردن کارها به نااهل شمرده شده است. پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید: هنگامی که امانت ضایع گردد، منتظر پایان جهان باش! عرض کردند: ای رسول خدا! منظور از ضایع کردن امانت چیست؟ حضرت فرمود: هنگامی که کارها به دست غیراهلش سپرده شود، منتظر پایان جهان باش! (السیاسهًْ‌الشرعیه، ص 11)
همچنین امام صادق(ع) می‌فرماید: برای حکمرانان پسندیده نیست که در سه کار کوتاهی ورزند: 1- حفظ مرزها 2- رسیدگی به مظالم و حقوق پایمال شده مردم 3- انتخاب افراد شایسته برای کارهای خود (بحارالانوار، ج 75، ص 233)
بنابراین یکی از مهم‌ترین دلایل عقب‌ماندگی کشورها، فقدان مدیران و رهبران شایسته و اصلح در عرصه مدیریت و هدایت حکیمانه آن جوامع خواهد بود. به همین جهت کشورهایی که کادرهای مدیریتی کارآمد و قوی را تربیت می‌کنند و بر مسند کارها می‌گمارند سرعت رشد و تکامل آنها بالا رفته و قله‌های تعالی و پیشرفت را سریعتر طی می‌کنند.