انس با گیاهان، منجر به افزایش نگهداری گل و گیاه در منازل شده است. در حالی که نگهداری برخی از آنها می‌تواند عوارض بدی داشته باشد و مردم غافل از آن، اقدام به تهیه هر نوع گیاهی می‌کنند. این در حالی است که در بسیاری از کشور‌ها گیاهان، به عنوان یکی از علل مهم بروز مسمومیت‌ها بویژه در کودکان زیر ۵ سال محسوب می‌شوند.
بر اساس گزارش سالانه انجمن مراکز کنترل مسمومیت آمریکا، در سال ۲۰۰۸، بیش از ۶۰ هزار مورد مسمومیت ناشی از گیاهان سمی در این کشور گزارش شده که بیش از ۴۰ هزار مورد آن در کودکان کمتر از ۵ سال روی داده است. به عبارتی، گیاهان سمی به عنوان دهمین عامل بروز مسمومیت در کودکان محسوب می‌شوند.
گزارشات به دست آمده از مراکز اطلاع رسانی دارو‌ها و سموم کشور ایران در سال ۱۳۹۵ حاکی از آن است که از میان ۱۴۶۴۰ تماس تلفنی مرتبط با مسمومیت، ۷۶۱ تماس (۳/۵ درصد از موارد) در خصوص مسمومیت با گیاهان سمی بوده است. شرایط اقلیمی و تنوع آب و هوایی در کشور ما منجر به ایجاد تنوع زیادی در گونه‌های گیاهی شده است که این امر خود موجب دسترسی مردم به انواع گیاهان دارویی و سمی در مناطق وسیعی از کشور می‌شود. در سالیان اخیر، افزایش گرایش مردم به مصرف دارو‌های گیاهی و گیاهان دارویی، سبب مصرف گیاهان به صورت ناآگاهانه و خودسرانه «با حدس داشتن ارزش دارویی و به منظورخوددرمانی بیماری‌ها» شده است.
مسمومیت با گیاهان در برخی از گروه‌های سنی و شغلی به میزان بیشتری مشاهده می‌شود و ممکن است به صورت مسمومیت‌های اتفاقی و عمدی رخ دهد. همان گونه که ذکر شد، مسمومیت ناشی از گیاهان در کودکان زیر ۵ سال شیوع بیشتری دارد. کنجکاوی ذاتی کودکان در این محدوده سنی و وجود جذابیت در شکل و رنگ بخش‌های مختلف یک گیاه سمی مانند میوه، دانه و برگ آن، سبب می‌شود تا کودک اتفاقی و از روی کنجکاوی اقدام به بلع قسمت‌های مختلف یک گیاه سمی نماید.
از نظر شغلی، بروز مسمومیت‌های گیاهی در کشاورزان، باغداران، شکارچیان و کارگران مزارع و گلخانه‌ها به علت تماس بیشتر با انواع گیاهان سمی شیوع بیشتری دارد. قابل ذکر است، بسیاری از گیاهان دارویی در صورتی که خودسرانه و با مقادیر بیش از حد مصرف شوند، می‌توانند سبب بروز مسمومیت در انسان شوند. علاوه بر آن برخی انواع گیاهان تزیینی مانند دیفن باخیا و خرزهره که در باغچه‌های منازل و آپارتمان‌های مسکونی کاشته و نگهداری می‌شوند نیز می‌توانند در صورت مصرف اتفاقی موجب بروز مسمومیت در انسان شوند.
خوشبختانه مسمومیت با گیاهان در بسیاری از موارد از نظر شدت از نوع خفیف یا متوسط بوده و دارای ماهیت محدود شونده است، به طوری که تنها در صورت درمان‌های اولیه، علایم و نشانه‌های مسمومیت کاهش یافته و برطرف می‌شوند. با این وجود برخی گیاهان مانند شوکران، خرزهره، تاتوره، گل انگشتانه و کرچک قادر به ایجاد مسمومیت‌های شدید و حتی کشنده در انسان هستند که این امر خود نیاز به انجام اقدامات درمانی فوری و ویژه و انتقال سریع بیمار مسموم به یک مرکز درمانی را اجتناب ناپذیر می‌کند.
شدت مسمومیت‌های گیاهی بستگی به عوامل متعددی مانند خصوصیات گیاه (مانند جنس و گونه گیاه، سن گیاه، شرایط آب و هوایی محل رویش گیاه، مقدار و قسمت‌های مصرف شده گیاه نظیر میوه، برگ، ریشه و دانه) و خصوصیات بیمار (مانند سن، جنس، سابقه بیماری‌های زمینه‌ای و خصوصیات ژنتیکی) دارد. به عبارت بهتر شدت مسمومیت‌های گیاهی در افراد می‌تواند به صورت متفاوتی نسبت به هم ظاهر شوند.
وجود مواد شیمیایی با ساختار متنوع در گیاهان به عنوان سموم گیاهی می‌توانند با تاثیر بر سیستم‌های زیستی بدن موجب بروز اختلال و آسیب شوند. مهم‌ترین این مواد موثره از دسته آلکالوئیدها، اسید‌های آلی، رزین‌ها و ترکیبات شبه رزینی، مواد معدنی و الکل‌هاست.
رعایت نکات زیر می‌تواند در پیشگیری از مسمومیت‌های گیاهی بسیار حایز اهمیت باشد:
مصرف هر نوع گیاهی توسط حیوانات اهلی و وحشی، بیانگر غیرسمی بودن آن نیست.
از خوردن قسمت‌های مختلف هر نوع گیاهی که برای شما ناشناخته است، خودداری کنید.
در هنگام قدم زدن در پارک، جنگل و باغ مواظب کودکانتان باشید که به گیاهان دست نزنند و گیاه را به دهان نبرند.
در صورت تمایل به نگهداری دانه‌ها و قسمت‌های خشک شده گیاهان در منزل، آنها را دور از دسترس کودکان نگهداری کنید.
نام گیاهان موجود در اطراف محیط کار و منزل خود را یاد بگیرید تا در صورت بروز مسمومیت با آنها بتوانید با ذکر نام گیاه، پزشک را در درمان هر چه بهتر مسموم یاری کنید.
در بسیاری از موارد، پختن گیاه سبب از بین رفتن مواد سمی موجود در آن نمی‌شود.
هرگز از گیاهان ناشناخته برای مصارف دارویی (به صورت دم کرده، جوشانده و ...) استفاده نکنید.
در صورت تمایل به مصرف گیاهان دارویی، حتماٌ آنها را در مکان‌های مجاز و معتبر و تحت نظر پزشک و داروساز مصرف ‌نمایید.
در صورت برخورد با هر گونه مسمومیت گیاهی بویژه در کودکان، برای اخذ اطلاعات اولیه و راهنمایی‌های مورد نیاز، موارد را با مراکز اطلاع‌رسانی دارو‌ها و سموم (با شماره ۱۹۰) در میان گذاشته و در صورت نیاز بیمار را به نزدیکترین مرکز درمانی منتقل کنید.
مسمومیت با گیاهانی مانند خرزهره، دیفن باخیا، گل انگشتانه، آزالیا، شوکران و کرچک می‌تواند کشنده باشد. در صورت وقوع مسمومیت با این گیاهان بیمار را در اسرع وقت به نزدیکترین مرکز درمانی منتقل کنید.
- در منزل خود از نگهداری گیاهان تزئینی (مانند فلفل تزئینی) که دارای میوه‌ها و ظاهر جذاب برای کودکان است خودداری کنید. کنجکاوی ذاتی کودکان زیر ۵ سال و وجود جذابیت در شکل و رنگ بخش‌های مختلف یک گیاه سمی منجر به بلعیده شدن آن توسط کودک می‌شود. به رغم سمی نبودن گیاه فلفل، ولی تماس پوست و چشم با میوه فلفل تزئینی بسیار سوزاننده است.
شیره سمی برخی گیاهان سمی آپارتمانی مانند دیفن باخیا و کالادیوم که از محل جدا شدن برگ از ساقه یا شکستن و خراش برگ و ساقه ایجاد می‌شود، در صورت خورده شدن می‌تواند سبب تورم، خارش و سوزش مخاط دهان وخفگی و یا آسیب گوارشی فرد مسموم شود. به محض تماس ناخواسته با این گیاهان، پوست و دهان را با آب فراوان شست و شو دهید و فرد مصدوم را به مراکز درمانی منتقل کنید.
برخی دارو‌های گیاهی در صورت مصرف بیش از حد یا نا به جا می‌توانند مسمومیت‌های منجر به مرگ ایجاد کنند.
محلول اوکالیپتوس که به منظور بخور دادن و استنشاق بخارات آن در بازار وجود دارد، در صورتی که به‌اشتباه خورده شود، حتی در مقادیر کم (یک قاشق) می‌تواند کشنده باشد. از القای استفراغ در مسمومیت با این فرآورده خودداری نموده مصدوم را سریعاً به بیمارستان منتقل‌نمایید.
تماس با ساقه و برگ گیاه گزنه که در جنگل‌های شمال کشور به وفور یافت می‌شود، منجر به سوزش، خارش و قرمزی و تاول پوست می‌شود.