بررسی اقتصادی صنعت گل و گیاه کشور و ظرفیت اشتغالزایی آن- بخش پایانی
فرصت بکر اشتغالزایی و سودآوری گل و گیاه ایرانی
گالیا توانگر
گل یک کالای لوکس محسوب می‌شود و سرانه مصرف آن در ایران 15 شاخه است که همین تعداد محدود نیز برای استفاده در مراسم که عمدتا خاکسپاری‌ها هستند، خریداری می‌شود.براین اساس مصرف سرانه گل در ایران معادل یک دهم سرانه 150 شاخه‌ای گل در دنیاست. در دیگر کشورها گل‌ها به سوپرمارکت‌ها هم راه پیدا کرده‌اند و در سبد فروش سوپرمارکت و سبد خرید مردم جایگاه بسیار محکمی دارند. رسیدن به چنین جایگاهی نیازمند همکاری و فرهنگ‌سازی توسط تمامی دستگاه‌های ذی‌ربط است و تا زمانی که مصرف گل در داخل کشور افزایش نیابد مشکلات بازار گل نیز ادامه خواهد داشت.
امروز در جایگاه 113 تولید و صادرات جهانی گل قرار داریم در صورتی که تا چند سال پیش در جایگاه 107 جهان قرار داشتیم. عوامل مختلفی در از دست دادن جایگاه ایران در سطح جهانی تاثیر داشته است، البته امروز عمده صادرات کشور از محلات انجام می‌شود و محلات مقام اول را در تولید صادراتی دارد، اما در مقایسه با صادرات دنیا رده پایینی را در اختیار داریم. نگاه حمایتی در این بخش حاکم نیست، در حالی که در حوزه ترویج فرهنگ مصرف و تولید گل وگیاه باید حمایت‌های لازم اعمال شود. در بسیاری از موارد تولیدکنندگان برای تولید با کیفیت دست به سوی بازارهای خارجی دراز می‌کنند. به عنوان مثال برای تولید گل شاخه بریده بسیار مناسب باید از پایه‌های هیبرید خارجی استفاده کنیم چراکه از نظر تحقیقات و تبدیل پژوهش به عمل به درجه‌ای نرسیده‌ایم که تولیدکنندگان از واردات بی‌نیاز باشند و متاسفانه در این شرایط خروج ارز از کشور را شاهد هستیم. واردات یک پایه رز خارجی 3/5 یورو ارز از کشور خارج می‌کند. اگر تلاش کنیم که تولید پایه رز در کشور محقق شود علاوه بر ممانعت از خروج ارز، هزینه‌ها در این بخش به یک سوم کاهش می‌یابد و علاوه بر آن از تولید داخلی نیز حمایت شده است.
مسئولان در مسیر تولیدکنندگان
گل و گیاه سنگ اندازی نکنند
در نمایشگاه بین‌المللی گل در اوزاکای ژاپن در سال 1991، در میان 600 شرکت خارجی در بخش وتولید گل و گیاه، گلایل ایران طلا گرفت و گل سوسن مدال برنز را به خود اختصاص داد.در واقع کسب مدال در رشته گل و گیاه نشانه علاقه بی‌اندازه تولیدکنندگان است، اما متاسفانه امکانات بسیار کم است.
جواد بهرامی 20 سال است که انجام پروژه‌های فضای سبز را عهده‌دار بوده و 8 سال است که به پرورش کاکتوس مشغول است.
ازاین اهل فن در مورد مهم‌ترین چالش‌های پیش روی تولیدکنندگان گل و گیاه سؤال می‌کنم؛ وی پاسخ می‌دهد: «یکی از مشکلات ما تامین جا برای توسعه گلخانه‌های پرورش کاکتوس است. در حال حاضر یک مکانی برای تولید خود داریم، اما اگر بخواهیم تولید را افزایش دهیم، باید مکان دیگری را اجاره کنیم. اجاره‌ها خیلی بالاست و هزینه تولید را بالا می‌برد.از مشکلات دیگر می‌توانم به قیمت سوخت و گازوئیل برای تامین انرژی گلخانه اشاره کنم.»
در ادامه از ایشان سؤال می‌کنم: در کارخود تا چه حد ازعلم و تکنولوژی روز بهره می‌برید؟ وی پاسخ می‌دهد: «تا جایی که امکان باشد ازعلم روز استفاده می‌کنیم، اما حقیقت این است که به کارگیری تکنولوژی هزینه بردار است. در حقیقت با توجه به شرایط تولید ما مقرون به صرفه نیست.»
این تولیدکننده کاکتوس که سینه‌ای مالا مال از درد دارد، می گوید: «صحبت من برای مسئولان این است که با عرض معذرت به تولیدکننده کاری نداشته باشند.ما کمکی نمی‌خواهیم،لطفا در مسیرمان سنگ اندازی نکنند.
یکی از سؤالاتی را که همیشه افرادی که در خانه کاکتوس نگهداری می‌کنند، می‌پرسند، مطرح می‌کنم: «باید گلدان‌های کاکتوس منزلمان را هر چند مدت یکبار آبیاری کنیم؟» وی پاسخ می‌دهد: «کاکتوس تیغ دار هر 10 تا 15 روز یکبار، کاکتوس بدون تیغ هر 3 تا 5 روز یکبار آبیاری شوند.»
مشتاقان روز افزون نگهداری کاکتوس
در آپارتمان
مصطفی موحدی 12 سال است که در صنف تولید کنندگان گل و گیاه بویژه کاکتوس فعالیت دارد. عکس کاکتوس‌هایش حتی روی تی شرتش هم خوش نشسته‌اند. از وی می‌پرسم مراکز تولیدی شما کجاست؟ وی پاسخ می‌دهد: «کرج، کردان و کوهسار. ما گلخانه، سالن تولید و نمایشگاه فروش داریم. صادراتمان متوجه نمونه‌های کلکسیونی و گل‌های خاص است. برای مثال با تولیدکنندگان ترکیه و تایلند نمونه‌های خاص گل و گیاه رد و بدل می‌کنیم. با شرکت‌های تایوان، ژاپن، ایتالیا و حتی آمریکا در ارتباطیم.»
وی در مورد بهترین منطقه پرورش کاکتوس در ایران برایمان می‌گوید: «کرج چون آفتاب بسیار خوبی دارد، برای پرورش کاکتوس عالی است.»
این تولیدکننده کاکتوس استقبال مردم از گیاه با دوام کاکتوس و رغبت روز افزون برای نگهداری از کاکتوس در آپارتمان را فرصت مناسبی برای تقویت بازار داخلی دانسته و معتقد است که می‌توان از این فرصت به خوبی برای رونق صنعت گل و گیاه و اشتغالزایی بهره برد.
بی‌توجهی تولیدکنندگان قدیمی به روش‌های نوین
در شرایط کنونی یک واحد تولیدی مسائل و مشکلات زیادی را پشت سر می‌گذارد تا بتواند بازار فروش خوبی داشته باشد.چنانچه همه مولفه‌ها برقرار باشد، تولید خوب خواهد بود. یکی از مولفه‌ها استفاده از یافته‌های محققین و پژوهشکده است که خوشبختانه رسالت خود را به خوبی انجام می‌دهد و واحدهای تولیدی نیز باید از یافته‌های پژوهشکده استفاده کنند؛ اما رده سنی تولیدکنندگان بالاست و عموما فاقد تحصیلات بالا هستند، این امر مانعی بر سر راه استفاده مفید آنها از یافته‌های علمی و استفاده از منابع کارشناسان است. امروز کوچکترین خلأ در بازار، تولید را عقب می‌اندازد و اگر خواهان تولید محصول قابل رقابت با محصولات خارجی هستیم، باید با توجه به هزینه‌ها از یافته‌های علمی استفاده کرد، اما هنوز تولیدکنندگان قدیمی شهرستان به سمت روش‌های نوین روی نیاورده‌اند و به تجربیات خود بسنده می‌کنند که این امر خود آسیب‌زاست.
خادمی یک دست‌اندر کار تولید گل و گیاه برایمان توضیح می‌دهد: «تخصصی کردن تولید گل و گیاه مستلزم حضور فارغ‌التحصیلان کشاورزی است، ولی فارغ‌التحصیلی که توانمند نباشد کارآمد نیز نخواهد بود. هم‌اکنون تجربه کافی در این صنعت وجود دارد، اما باید در کنار آن علم وجود داشته شود.»
مدیرعامل دهکده گل و گیاه ارغوان محلات رفع خلأهایی همچون نبود گل در سبد خرید خانوار ایرانی و پایین بودن مصرف سرانه گل را نیازمند فرهنگ‌سازی دانسته و می‌گوید: «در کشوری مثل تایلند گیاهانی مانند ارکیده سمبل کشور هستند و به لحاظ فرهنگی این نگاه پراهمیت به گل کاملا بر کشور حاکم شده است، اما در ایران اگر از عامه مردم اسم پنج گل را بپرسید و بخواهید که آنها را از میان دیگر گل‌ها تشخیص دهند، نمی‌توانند به درستی این کار را انجام دهند.»
خادمی با تاکید بر اینکه فرهنگ‌سازی باید از طریق رسانه‌ها انجام گیرد و صداوسیما و جراید وارد میدان شوند، به روش هیدروپونیک که در چند واحد تولیدی دنبال می‌شود، اشاره کرده و می‌گوید: «مصرف آب در این نوع کشت از کشت سنتی بیشتر است؛ چرا که ما در کشور از سیکل بسته در این روش استفاده نمی‌کنیم و باید مطالعات لازم از طریق پژوهشکده یا دستگاه‌های دیگر در خصوص کاهش مصرف آب در این نوع کشت انجام گیرد. البته مطالعات در بخش فنی گلخانه، سیستم سرمایش و گرمایش، ساخت گلخانه و سیستم تغذیه نیز در پژوهشکده مغفول مانده است که به این منظور می‌توان از فارغ‌التحصیلان رشته‌های الکترونیک، مکانیک و عمران بهره‌مند شده و با هدایت آنها در مسیر رفع نیازهای علمی پژوهشی این صنعت نتیجه خوبی گرفت.»
راهکارهای توسعه صنعت گل و گیاه
از منظر تولید کنندگان فعال
حصول و تحقق اهداف مرتبط با عرصه سیاست‌های اقتصاد مقاومتی، بهره‌گیری از ظرفیت‌ها و توانمندی‌های بومی و داخلی،عنصر و مولفه‌ای حائز اهمیت و اساسی به شمار می‌رود و یکی از این توانمندی‌ها به حوزه تولید، پرورش و صادرات گل معطوف می‌شود که با عنایت به بستر مناسب اقلیمی و جغرافیایی موجود در ایران به عنوان اساسی‌ترین پیش نیاز فعالیت در این بخش، دستیابی به موفقیت‌های برجسته در عرصه اشتغالزایی و ارز‌آوری دور از دسترس نخواهد بود.
فریبا یزدان‌یار، یکی از فعالان حوزه پرورش گل با اشاره به وجود موانع، مشکلات و چالش‌های متعدد، در عرصه پرورش گل و گیاه زینتی در کشورمی گوید: «یکی از نارسایی‌های جدیِ موجود در این عرصه،به عدم دسترسی کافی به علم و فناوری روز معطوف می‌شود.مشکلات بالقوه عرصه حمل ونقل،ناآگاهی و بی‌اطلاعی فعالان این حوزه به آفات گل و به تبع آن، تحمیلِ خسارت‌ها و ضرر و زیان‌های مالی، واسطه‌گری و حلقه‌ها و لایه‌های متعدد دلالی در بازار گل و گیاه از نمونه چالش‌هایی محسوب می‌شود که فعالیت در حوزه مذکور را سخت و دشوار ساخته است. از سوی دیگر نباید این واقعیت را از نظر دور داشت که درهر فعالیت اقتصادی، عنصر سرمایه‌گذاری، نقش حائز اهمیت و خطیری را ایفاء می‌کند.»
این فعال در عرصه پرورش و تولید گل‌های زینتی ادامه می‌دهد: «متاسفانه به دلیل رکود حاکم بر بازار، کمبود نقدینگی و عدم حمایت کافی و وافی از فعالان این حوزه، میل و رغبت چندانی به سرمایه‌گذاری در این بخش مشاهده نمی‌شود که در چنین شرایطی، سودآوری حاصل از این فعالیت نیز با اُفت و کاهش مواجه خواهد شد. به عنوان مثال، در کشوری همچون ژاپن برای تولید یک گل خاص، میلیون‌ها دلار سرمایه‌گذاری می‌شود و جالب اینجاست که منفعت این سرمایه‌گذاری،به بیش از 10 تا 12 برابر تخمین زده می‌شود و این واقعیت،موید ضریب سود آوری قابل توجه فعالیت مذکور می‌باشد.»
وی در ادامه به مساحت محدود و اندکِ اراضی و اماکن پرورش دهنده گل وگیاه زینتی اشاره کرده و می‌گوید: «یکی دیگر از مشکلات اساسی موجود در پرورش گل و گیاه، به مساحت محدود و اندکِ اراضی و اماکن پرورش‌دهنده گل وگیاه زینتی باز می‌گردد که این محدودیت، ضریب سود آوری را کاهش داده و در چنین بستری، توسعه فعالیت‌ها امکان پذیر نخواهد بود. در کشورهایی همچون هلند، بلژیک، کانادا و... عموما متراژ اماکن پرورش دهنده گل و گیاه،حداقل چهارهکتار می‌باشد و این در شرایطی است که بسیاری از مجموعه‌های این‌چنینی در ایران، در قطعات یک هزارمتری فعالیت می‌کنند و در چنین شرایطی، توسعه فعالیت‌ها و به تبع آن، کاهش هزینه‌های تولید به عنوان یکی از مولفه‌های اساسی در فرآیند تولید، آنچنان که شایسته است محقق نمی‌شود.»
احمد محرابیان،یکی دیگر از فعالان حوزه تولید و پرورش گل برایمان توضیح می‌دهد: «رفع قوانین دست و پاگیر، کاهش حداکثری دریافت هزینه از صادر کنندگان داخلی، افزایش وسعتِ گلخانه‌ها، راه‌اندازی پایانه‌های مناسب، ارائه تسهیلات ویژه و کم سود، دستیابی به علم روز و آموزش حرفه‌ای پرورش گل وگیاه از نمونه مولفه‌هایی است که با اتکای به آن، قادر خواهیم بود، بسیاری از بازارهای منطقه را تسخیر نماییم.»
وی ادامه می‌دهد: «عرصه مذکور، فرصتی ویژه در توسعه صادرات غیر نفتی به شمار می‌رود که با برنامه‌ریزی مدون و اصولی و استفاده از تمامی ظرفیت‌های بالقوه موجود، می‌توان سودآوری از محل صادرات چنین محصولاتی را تا یک میلیارد دلار ارتقاء داد و قطعا نادیده انگاشتن چنین ظرفیتی، از مصادیق بارز فرصت سوزی به شمار می‌رود.»
امین ریحانی،کارشناس حوزه کشاورزی می‌گوید: «متاسفانه وجود دلالان متعدد و بی‌شمار در این حوزه فعالیتی ازیکسو و نا آشنایی فعالان این عرصه به ظرفیت‌های علمی نوینِ پرورش گل و گیاه در جهان، باعث کاهش ضریب سود آوری فعالیت از این محل شده و قطعا هر آنچه لایه‌های واسطه‌گری از این بخش حذف شود و نسبت به دستیابی به علم روز تلاش بیشتری عملیاتی شود، میزان کسب موفقیت در بخش اشاره شده با ارتقاء فزاینده‌تری همراه خواهد شد.»