بررسی اقتصادی صنعت گل و گیاه کشور و ظرفیت اشتغالزایی آن- بخش نخست
مغفول ماندن صنعت گل و گیاه در نبود حمایت از تولید
گالیا توانگر
قدیمی‌ترین گلخانه‌های موجود در ایران که در حال حاضر هم فعال هستند، قدمتی در حدود ۷۵-۷۰ سال دارند.
زمانی که بسیاری از کشورها نامی در زمینه پرورش گل و گیاه نداشته اند،کشور ما با داشتن گلخانه‌های خوب و قابل قبول وضعیتی مناسب داشته است. ایران از لحاظ شرایط مساعد جهت تولید گل و گیاه جزو 15 کشور اول جهان است.
موطن بسیاری از گیاهان زینتی که در دنیا در زمینه تولید و پرورش آنها تلاش شده ازجمله گل‌های پیازی لاله، سنبل، زنبق، سیکلمه و شاخه بریده‌هایی چون پامچال، میخک،گلایل و برخی از درختچه‌ها و تعداد زیادی از درختان میوه بشمار می‌آید. در منابع علمی دنیا اسناد و مدارک مربوط به این موضوع موجود است؛ ولی از نظر اقتصادی و صادرات گل و گیاه هنوز موقعیت مناسبی در سطح دنیا ندارد.
دسته دیگری از کارشناسان اهل فن معتقدند که حتی کشورهای طراز اول تولید گل نظیر هلند خاک و آب و هوایی به خوبی ایران ندارند، لذا کشورمان می‌تواند با داشتن یک برنامه مدون و اصولی به یکی از قطب‌های اصلی این صنعت در دنیا تبدیل شود و تعداد کثیری از جوانان مشغول به کار گردند.
براساس آمارهای جهانی سرانه مصرف گل در کشورهای اروپایی سالانه 200 شاخه و براساس آمارهای اتحادیه گل و گیاه سرانه داخل 5 تا 10 شاخه است. به دلیل نبود شرایط مناسب و امکانات برای صادرات سالانه تعداد زیادی شاخه گل در کشور از بین می‌رود. درحال حاضر ایران هفدهمین کشور تولیدکننده گل و گیاه جهان است، اما رتبه صد وهفتم بازارهای صادراتی را به خود اختصاص داده است وعلی‌رغم بالا بودن کیفیت گل‌های تولیدی به دلیل بالا بودن قیمت آن مشتری در بازارهای جهانی ندارد.
دانش گل و گیاه ایرانی
شانه به شانه کلاس جهانی
کارشناسان عقیده دارند که ایران توانایی صادرات سالانه حداقل 300 تا 500 میلیون دلار گل‌های زینتی (به صورت شاخه بریده و گلدانی)، درخت و درختچه را دارد.
باید این نکته را در نظر گرفت که قیمت هر 30 تا 40 شاخه گل رز صادراتی معادل قیمت یک بشکه نفت است. بزرگ‌ترین مشتری‌های ایران برای خرید شاخه‌های گل از کشور عراق، آذربایجان، اوکراین، مولداوی، بلاروس، گرجستان، ارمنستان، تاجیکستان، قرقیزستان، ازبکستان، ترکمنستان، قزاقستان و روسیه بوده‌اند. مشتریانی که تعدادی از آنها مانند گرجستان، روسیه و بلاروس در واقع محل ترانزیت گل‌های صادراتی ایران به کشورهای دیگر هستند و گل‌های ایران بعد از ورود به این کشورها دوباره در بسته بندی‌های جدید و به نام‌های جدید از سوی این کشورها صادر می‌شوند. بیشترین گل‌هایی که از ایران صادر می‌شود شامل گلایول، رز، میخک، داوودی، مریم، آنتوریوم، لاله، نرگس، سوسن، مارگریت، پرنده بهشتی، ژربرا و آلسترومریا است.
محمد محمدی یک تولیدکننده گل لاله به شیوه هیدرو پونیک (کشت هیدروپونیک یا آبکشت شیوه کشت بدون خاک می‌باشد) سابقه همکاری با سازمان فضای سبز تهران، مشهد و تبریز را در زمینه لاله‌کاری دارد.
وی که یکی از تولید کنندگانی است که در پانزدهمین نمایشگاه بین‌المللی گل و گیاه تهران حضور فعال دارد، در گفت‌و‌گو با گزارشگر روزنامه کیهان می‌گوید: «ما دائما با گروه‌ها و فعالین خارجی نظیر تولیدکنندگان کشور هلند در ارتباطیم و از تجربیات یکدیگر بهره‌مند می‌شویم. اطلاعاتی که بیشتر تبادل می‌کنیم در زمینه کشت زایشی و رویشی است. کشت زایشی این‌گونه است که بافت یک گلبرگ از گل را کشت می‌دهند و با توجه به علم ژنتیک تکثیرش می‌کنند، اما کشت رویشی را از روی برگ یک گیاه تکثیر می‌کنند.»
ازاین تولیدکننده گل لاله به روش هیدروپونیک سؤال می‌کنم: «آیا تولید صرفا با استفاده از آب در کشورمان که با کمبود آب مواجه است، مشکلی ایجاد نمی‌کند؟» وی پاسخ می‌دهد: «ما در زمستان و از طریق جمع‌آوری آب بارش‌ها کشت هیدروپونیک گل لاله را انجام می‌دهیم. در حال حاضر در هلند نیز مطلقا ازآب چاه استفاده نمی‌کنند و از جمع‌آوری آب بارش‌ها سود می‌برند؛ چرا که آب بارش اکسیژن بیشتری دارد و تاثیر مثبت تری بر محصول می‌گذارد.»
وی ضمن گلایه از اینکه همیشه در همکاری با سازمان‌ها برای گلکاری ضرر متوجه آنهاست، چرا که به تعهدات خود در زمانی که در قرارداد ذکر شده پایبند نیستند، می‌گوید: «پول را به موقع نمی‌دهند و دست ما برای شکایت به هیچ مرکز قانونی باز نیست. یکی از مشکلات اصلی صنف ما این است که تولیدکنندگان تک روی دارند و از حال و روز هم باخبر نیستند. هرکس کار خودش را می‌کند، بی‌آنکه نهادی نظارتی ویا انسجام دهنده بین تولیدکنندگان گل و گیاه وجود داشته باشد؛ در حالی که اگر با هم می‌بودیم و شانه به شانه هم می‌ایستادیم شاید می‌توانستیم خیلی راحت‌تر و سریع‌تر مطالباتمان را به مسئولان انتقال دهیم.»
این کارشناس اهل فن که هر چه می‌داند بر اساس تجربه در عرصه صنعت گل و گیاه است، می‌گوید: «من اگرچه تحصیلاتم پایین است،ولی چهار نسل، خانوادگی در این عرصه فعالیت داشته‌ایم. تنها راه پیشرفت این است که این صنعت از حمایت دولتی بیشتری برخوردار گردد. ما از لحاظ دانش گل و گیاه از خارجی‌ها هیچ کم نداریم که جلوتر هم هستیم، ولی باید تجهیزاتمان را به روز کنیم و تکنولوژی ابزاری در این صنعت وسعت پیدا کند.»
علمی و با اعتماد به نفس کارمان را
معرفی کنیم
نرگس پور بابا مترجم که بیشتر برای ترجمه در جمع هیئت‌های خارجی عرضه گل و گیاه حضور دارد، به گزارشگر روزنامه کیهان می‌گوید: «استقبال مردم چه از نمایشگاه بین‌المللی گل و گیاه تهران و چه از خرید گل به ویژه گیاهان آپارتمانی سالانه رو به فزونی است. برگزاری همین دست نمایشگاه‌ها در آگاهی بخشی به مردم در زمینه تاثیرات ناشی از اُنس با گل و گیاه به ویژه در کلانشهرهای آلوده چون تهران شگرف بوده است.»
محمد محمدی تولیدکننده گل در تکمیل صحبت‌هایش می‌گوید: «این صنعت واقعا پتانسیل اشتغالزایی بالایی دارد؛ به شرط آنکه فوت و فن بازاریابی و جلب نظر بازدید‌کنندگان خارجی را یاد بگیریم. همین چند روز پیش یک هیئت هلندی برای بازدید باغ گلی رفته بودند.گلکار با یک لباس بسیار کثیف و غیررسمی به استقبال این هیئت رفته بود. اگر می‌خواهیم کارمان جدی گرفته شود، باید خودمان کار را جدی گرفته و با اعتماد به نفس و علمی کارمان را معرفی کنیم.»
وی در پاسخ به این سؤال که آیا تمایل دارید از نیروی جوان فارغ التحصیل رشته‌های مرتبط با صنعت گل و گیاه در کارتان استفاده کنید، می‌گوید: «اگر کاری باشند و کاهلی نکنند، بله.اما متاسفانه جوان فارغ‌التحصیل ما نمی‌خواهد سختی بکشد و می‌خواهد همه چیز را به آسانی به دست آورد.»
قیمت پایین بیاید، گل مشتری دارد
براساس تحقیقات به‌عمل آمده، افراد در هنگام هدیه گرفتن گل، رفتاری حاکی از ادب، احترام، تشکر، دوستی، صمیمیت و هیجان‌زدگی همراه با گفتاری متفاوت از خود نشان می‌دهند. تمام این واکنش‌ها تنها در پنج ثانیه نخست گرفتن گل بروز می‌کند که این نشان‌دهنده تأثیر عمیق گل در وجود انسان‌ها است. صرف نظر از تأکید تمامی روان‌شناسان به تأثیر روانی گل بر روی انسان‌ها، حضور آن در فضای مسکونی بستر بسیار مناسبی برای آرامش روح و روان ایجاد می‌کند. لاله، نیلوفر آبی، سروناز و گل‌محمدی، گل‌های ملی ایران هستند.
پروانه خدا دوستان به اتفاق همسرش عبدالمجید عقیقی در یک روز زیبای اردیبهشت ماه به پانزدهمین نمایشگاه بین‌المللی گل و گیاه تهران آمده تا از رنگ و بوی گل‌ها بهره‌مند شود.
خدا دوستان می‌گوید: «اینجا - در نمایشگاه - هرگوشه که سر بر می‌گردانم، گل و گیاهان زیبا و باطراوت می‌بینم. خیلی روحیه‌ام شاد شده است. من دوست دارم همیشه در خانه روی میزمان چند شاخه گل طبیعی داشته باشم، اما متاسفانه قیمت گل بالاست. ما بازنشسته‌ها وسعمان نمی‌رسد همیشه گل سر سفره‌مان بگذاریم. اگر قیمت گل ارزان می‌بود، مطمئنم هر خانم خانه‌داری در کنار خرید روزانه اش چند شاخه گل نیز می‌خرید.»
با خنده می‌گوید: «مثلا اگر قیمت یک دسته گل به اندازه یک کیلو گوجه فرنگی بود، من هر روز می‌خریدم. قیمت گل پایین بیاید، مشتری و خریدارش هست.»
عبدالمجید عقیقی همسر این بانو می‌گوید: «ایشان واقعا عاشق گل هستند. در خانه هم 30 ،40 تایی گلدان دارد. مردم ایران واقعا گل را دوست دارند، مانع استقبال بیشتر قیمت بالاست.»
کمبودهای نمایشگاه
از دید خانواده‌های بازدید‌کننده
لیلا حیدری یک شهروند بازدید‌کننده پانزدهمین نمایشگاه بین‌المللی گل و گیاه تهران در مورد نواقص این دوره که بعضا در دوره‌های قبل هم دیده شده، می‌گوید: «فروش تنها مختص یک روز و آن هم روز جمعه پایانی برگزاری نمایشگاه است. این برنامه‌ریزی سبب ترافیک گسترده در آن روز خاص می‌شود وهم بازدیدکنندگانی که در طول هفته با شوق و ذوق برای دیدن و خرید گل و گیاه به نمایشگاه می‌آیند،دست خالی روانه خانه می‌شوند.»
وی ادامه می‌دهد: «قیمت‌ها بسیار بالا هستند.یک گلدان کاکتوس متوسط، میانگین به قیمت 50 هزار تومان فروخته می‌شود. این رقم‌های بالا استفاده از گل و گیاه برای همه اقشار را محدود می‌کند.»
این شهروند به نبود باجه فروش اقلام خوراکی و آب معدنی در نمایشگاه اشاره کرده و می‌گوید: «بیشتر خانواده‌ها با فرزندانشان به نمایشگاه می‌آیند، بنابراین باید تسهیلاتی برای خانواده‌ها به ویژه در زمینه دسترسی آسان به آب آشامیدنی درفضای نمایشگاه فراهم شود.»
موانع پیش روی صادرات گل و گیاه ایران
مسئولان کشاورزی و بازرگانی به جای اینکه به فکر برنامه‌ریزی برای تولید گل باشند و فرهنگ استفاده از آن را در خانه دنبال کنند، اجازه واردات گل مصنوعی را می‌دهند در حالی که این نوع گل برای کشورهای حاره و شبه‌حاره‌ای مانند عربستان که نمی‌توانند هیچ‌گونه تولیدی داشته باشند، مناسب است. مناطق شمالی کشور ما بهترین شرایط را برای تولید گل‌های آپارتمانی دارند و باید از این طبیعت استفاده شود، ولی هنوز این امر در کشور ساماندهی نشده است و تولیدات ما همچنان سنتی است.
سالانه 2 میلیارد شاخه گل در کشور تولید می‌شود که تنها 500 میلیون شاخه آن با کیفیت مناسب است و می‌توان صادر کرد. در ایران گلخانه‌ها به صورت سنتی کار می‌کنند و هنوز به تولید انبوه و صنعتی گل نرسیده‌ایم. برای صادرات گل باید به تولید بیشتری برسیم تا بتوانیم آن را صادر کنیم. اکنون سطح زیر‌کشت گل در ایران هشت هزار هکتار است که نیاز داریم این میزان به 20 هزار هکتار برسد.
نکته دیگری که مانع رونق صادرات گل و گیاه در ایران می‌شود هزینه تمام شده نسبتا بالای تولید گل و گیاه است. درحالی که برای این که بتوانیم جای گل ایرانی را در بازارهای جهانی باز کنیم نیاز داریم هزینه تولید گل را به قدری پایین بیاوریم که حدود 20 سنت از قیمت جهانی آن ارزان‌تر فروخته شود. علاوه بر این، باید به بسته‌بندی محصولات نیز رسیدگی و همچنین بازاریابی شود تا ببینیم در کشورهای مختلف به چه انواعی از گل نیاز است تا تولید به آن سمت حرکت کند.
تجارت گل و گیاه در جهان تجارتی بسیار پر سود است و هم اکنون بیش از 80 درصد آن در اختیار کشورهای هلند، آلمان، فرانسه، انگلستان، ژاپن، ایتالیا و سوئیس است. کشور هلند سالانه بیش از 7 میلیارد دلار از محل صادرات گل و گیاه و بذر و پیاز گل درآمد به دست می‌آورد. براساس آمارهای جهانی سرانه مصرف گل در کشورهای اروپایی سالانه 200 شاخه و براساس آمارهای اتحادیه گل و گیاه سرانه داخل 5 تا 10 شاخه است. به دلیل نبود شرایط مناسب و امکانات برای صادرات سالانه تعداد زیادی شاخه گل در کشور از بین می‌رود.