فریده شریفی

 «... آدمی در روز رستاخیز می‌آید و با خود کارهای نیکی چون ابرهای انبوه یا کوه‌های سر به فلک کشیده دارد....
می‌گوید،‌ پروردگارا اینها را که من انجام نداده‌ام پس از کجایند؟!
خداوند می‌فرماید: این دانش توست که به مردم آموختی و پس از تو بدان عمل کردند...»
پیامبر اکرم(ص)
تعلیم و تربیت انسان‌ها از جمله اعمال نیک و اقداماتی است که پاداش فراوانی دارد و کسانی که خالصانه به این امر مشغول هستند از بهترین پاداش‌ها نزد خداوند متعال برخوردارند، جایگاه معلم و مربی در نزد خداوند تا بدانجاست که این شغل و رسالت هم‌وزن و مترادف با رسالت انبیا عنوان شده است و پیامبر اعظم(ص) بارها و بارها برای معلمان تقاضای بخشش و عفو، عمر طولانی و با عزت و کسب و کار با رونق آرزو کرده اند و فرموده‌اند که جنبندگان زمین، ماهیان دریا و همه اهل آسمان و زمین برای آموزگاران آمرزش می‌خواهند.
امروز 12 اردیبهشت سالروز شهادت استاد شهید مرتضی مطهری و روز معلم است و به همین مناسبت گزارش امروز و فردای کیهان را به مقام معلم اختصاص داده‌ایم.
نگاهی تاریخی
در اردیبهشت ماه سال 1340 و در گردهمایی اعتراضی فرهنگیان در میدان بهارستان روبه‌روی مجلس ملی آن زمان، یکی از فرهنگیان به نام دکتر ابوالحسن خانعلی با گلوله سرگرد شهرستانی از پای درمی‌آید و این روز تا چند سالی از سوی فرهنگیان روز معلم نامگذاری می‌شود. اما 18 سال بعد در شب دوازدهم اردیبهشت سال 1358معلم بزرگ انقلاب اسلامی آیت الله مرتضی مطهری توسط گروهک منحرف فرقان به شهادت می‌رسد و این روز به نام «روز معلم» نامیده می‌شود.
کارشناسان معتقدند استاد مطهری در روشنگری اقشار باسواد به ویژه فرهنگی جامعه نقش مؤثری داشت و آثار گرانبهایی از خود به جا گذاشت که نیازهای فکری نسل‌های بعد از انقلاب را تا سالیان سال تأمین کرد چرا که استاد مطهری دین مبین اسلام را منطبق با نیازهای روز جامعه و نسل جوان تفسیر می‌نمود و ارزش‌های این دین روشنگرانه را آنچنان احیا کرد که راه را برای نفوذ هرگونه شبه روشنفکری غربی یا تحجر فکری مسدود کرد.
جایگاهی که در وصف نمی‌گنجد
معلمان جایگاه ویژه‌ای در جامعه دارند زیرا تعلیم و تربیت کودکان، نوجوانان و جوانان را برعهده دارند و آینده جامعه در دستان آنان است معلمان به فرزندان می‌آموزند که چگونه زندگی کنند، چگونه با مشکلات مقابله کنند و چگونه زندگی ایده‌آل و نمونه برای خود و اطرافیانشان ایجاد کنند، چرا که فرزندان کنونی والدین فردا خواهند بود و با تشکیل خانواده و تربیت فرزندان راه درست را به آنان می‌آموزند.
«فرشته پاک‌نیا» مدرس دانشگاه در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان درباره بزرگداشت مقام معلم می‌گوید: «معلمان و مدرسان درجامعه در موقعیتی قرار دارند و دارای چنان جایگاهی هستند که در وصف نمی‌گنجد و با چند جمله نمی‌توان آنها را توصیف کرد. معلمی فقط شغل یا وظیفه نیست بلکه نوعی هنر و عشق ورزیدن است و معلم باید عاشق تدریس و علم‌آموزی باشد تا بتواند رسالت واقعی خود را انجام دهد، در غیر این صورت، معلمی فقط یک حرفه و یک شغل به حساب می‌آید که برای گذراندن زندگی انتخاب می‌شود.»
وی اضافه  می‌کند: «معلمی یک شغل عادی نیست چرا که آینده جامعه و تربیت نسل جوان برعهده این قشر دلسوز و متعهد قرار داده شده است و انسان امانت اوست که باید در حفاظت از این امانت و پرورش ذهنی و فکری او نهایت دقت را به عمل آورد.»
به گفته این استاد دانشگاه، هرچند عمده فعالیت آموزشی و پرورشی نوجوانان و جوانان در مدارس ابتدایی و دبیرستان انجام می‌شود و نقش معلمان در این مقاطع تحصیلی بسیار حساس و سرنوشت ساز است اما در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی هم، تربیت انسان‌های نمونه و الگو که بعدها تربیت نسل جدید را برعهده بگیرند بسیار مهم و تاثیرگذار است به همین دلیل تجلیل از معلم در هر مقطع و هر زمان سپاس‌گزاری از انسان‌هایی است که از خود می‌گذرند، تمام توانایی‌ها و امکانات روحی و روانی خود را به کار می‌گیرند تا سلامت و سعادت نسل آینده را تأمین نمایند.
وی همچنین می‌گوید: «بیشتر انسان‌های موفق، موفقیت و کامیابی خود را مدیون معلمان می‌دانند، به عبارت بهتر پشت سر هر انسان موفقی معلمی خوب و الگو قرار گرفته و بالعکس کسانی که در زندگی دچار سرخوردگی و شکست شده‌اند اعتراف کرده‌اند که از معلمان و مربیان خوبی برخوردار نبوده‌اند. معلم انسان ساز است و خدای ناکرده اگر خودش مراحل انسان‌سازی و تربیت را به خوبی سپری نکرده باشد نمی‌تواند از عهده این مسئولیت خطیر برآید.»
هر معلم باید بداند که چگونه و با چه زبانی با شاگردان خود سخن بگوید و چه شیوه هایی را در ارتباط با شاگردانش در نظر بگیرد که در آنها تاثیرگذاری کند و آنان را به سوی کمال و تعالی متمایل سازد، چرا که اگر معلم خودش هدایت نشده باشد نمی‌تواند انسان‌های دیگری را هدایت کند.
هنر معلمی
معلم بودن یعنی هنرمند بودن، یعنی با هنر معلمی آشنا بودن، معلم بودن تنها در انحصار معلومات نیست بلکه افزون بر معلومات و تخصص هر معلم باید با هنر معلمی آشنا باشد.
دانایی، اندیشیدن و نوآوری از ویژگی‌های معلمی است که همگام با علوم روز پیش می‌رود، معلم موفق کسی است که از اطلاعات و پیشرفت‌های علمی روز باخبر باشد و از آنها برای تعلیم و آموزش دانش‌آموزان خود استفاده کند.
«مریم کربلایی» آموزگار بازنشسته که سالیان سال در خدمت آموزش و پرورش بوده و عمر خود را وقف تعلیم و تربیت نونهالان کشورکرده است در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان می‌گوید: «معلم نمونه کسی است که از رشته‌های مختلف علوم از جمله روان‌شناسی، مدیریت، تاریخ و... برای آموزش شاگردانش استفاده کند و کلاس را آنچنان اداره نماید که شاگردانش بیشترین بهره را از مدت زمانی کلاس ببرند و وقتی از کلاس خارج می‌شوند احساس کنند بر معلومات آنها افزوده شده است.»
وی اضافه می‌کند: «معلم به غیر از معلوماتی که دارد باید خوش‌خلق و فروتن باشد و شاگردان با او رابطه صمیمی و دوستی داشته باشند تا به فهم درس کمک بیشتری کند واگر هم که مشکل و ناراحتی در زندگی شخصی دارند و مانع از درس خواندن آنها می شود با معلم خود در میان بگذارند. البته داشتن رابطه صمیمانه به معنای طفره رفتن از درس نیست و شاگردان باید تشخیص بدهند که هر چیز جای خودش را دارد و از درس و تکالیفی که بر عهده آنان گذاشته شده است نباید شانه خالی کنند.»
این معلم باسابقه همچنین یادآور می‌شود که آموزگاران مانند مجاهدان راه خدا هستند زیرا در راه پرورش شاگردان از هیچ کوششی دریغ نمی‌کنند و تمام هدفشان ارتقاء علمی و فرهنگی نوجوانان و جوانان است.
معلمی بزرگ و فرزانه
استاد شهید مرتضی مطهری که در روز 12 اردیبهشت سال 1358 توسط گروه فرقان به شهادت رسید و نامگذاری روز معلم به پاس گرامیداشت یاد و خاطره چنین شهید والامقامی صورت گرفت به شدت تحت تأثیر معنوی استاد خویش حضرت امام‌خمینی(ره) بود. استاد مطهری در روشنگری اقشار باسواد به ویژه قشر فرهنگی جامعه قدم‌های اساسی برداشته بود و آثار پرمحتوا و عمیق ایشان در احیای فکر دینی اصیل و بی‌پیرایه و منطبق با نیاز روز جامعه بسیار مؤثر بود.
نامگذاری سالروز شهادت استاد مطهری به نام روز معلم انتخابی به حق و شایسته است چرا که ایشان انسانی وارسته و دردمند و معلمی دلسوز و فداکار بود که با کوله‌باری از اندیشه‌های ناب و اصیل اسلامی وارد محیط پرمخاطره دانشگاه شد و با تمام توان و نیرو از اسلام ناب و حقیقی دفاع کرد. او هم در مقابل روشنفکران غرب‌زده ایستاد و هم در مقابل انسان‌های متحجر که از دین و مقتضیات زمان خویش آگاهی نداشتند. نسل امروزی نیازمند شناخت ارزش‌های اسلام ناب است و استاد مطهری با آثار گرانبهایی که از خود برجای گذاشتند این ارزش‌ها را احیا و برای نسل‌های بعدی به ارمغان گذاشتند تا هویت نظام اسلامی برای جوانان بیش از پیش آشکار گردد.
ویژگی‌های معلم نمونه
در بیشتر کلاس‌های درسی تابلویی به چشم می‌خورد که روی آن نوشته شده «معلمی شغل انبیاست» در واقع همان‌گونه که خداوند بزرگ، پیامبران را برای تعلیم و تربیت مردم فرستاده، معلم هم در مدرسه دقیقاً همین کار را برای دانش‌آموزان انجام می‌دهد و آنان را آموزش می‌دهد.
درباره ویژگی‌هایی که یک معلم خوب و الگو و نمونه باید داشته باشد گفت‌وگویی با یک معلم باسابقه آموزش و پرورش انجام دادیم. این معلم که خود را «منعم» معرفی می‌کند و در طول سالیان خدمتش چندین بار از سوی مسئولان آموزش‌وپرورش مورد قدردانی قرار گرفته است درباره ویژگی‌های یک معلم موفق و نمونه می‌گوید: «مهم‌ترین ویژگی که یک معلم خوب و نمونه باید داشته باشد ایمان و توکل به خداوند است، معلمی که ایمان نداشته باشد مانند یک کتاب فقط اطلاعات خود را به دانش‌آموزان انتقال می‌دهد ولی در پرورش معنوی شاگردانش تأثیری نخواهد گذاشت اما شاگردان تشنه فراگیری اطلاعات و دانشی هستند که با کمالات و امور معنوی عجین شده باشد و آنها را به مسیر سعادت و کمال راهنمایی کند.»
وی اضافه می‌کند: «داشتن اطلاعات مفید و جامع و به روز از دیگر ویژگی‌هایی است که یک معلم نمونه باید داشته باشد تا در آموزش علم و دانش به شاگردان کوتاهی نکرده باشد و معلومات قدیمی و از دور خارج شده را در اختیار آنان نگذارد بلکه آخرین و جدیدترین اطلاعات را به دانش‌آموزان انتقال دهد و در واقع معلم باید همیشه به روز باشد.»
این آموزگار متعهد و نمونه به نقل خاطره‌ای از دوران خدمتش می‌پردازد و می‌گوید: «روزی برای ایجاد تنوع در کلاس و اینکه دانش‌آموزان از حالت رخوت و سستی و خستگی بیرون بیایند مسابقه معلومات عمومی مطرح کردم. سؤالاتی مطرح نمودم و برای پاسخگویی درست به آنها جایزه‌ای هم در نظر گرفتم. مثلاً درباره بلندترین رشته کوه جهان، طولانی‌ترین رودخانه، وسیع‌ترین کشور و... سؤالاتی از این قبیل از بچه‌ها پرسیدم و برخی پاسخ درست و برخی هم پاسخ نادرست می‌دادند در هنگام سؤال پرسیدن از کنار میز دانش‌آموزان می‌گذشتم که شنیدم دو تا از بچه‌ها با هم زمزمه می‌کردند که آقای معلم فکر می‌کند دایره‌المعارف است و همه سؤالات را خودش می‌داند که از ما سؤال می‌کند...! در عین حال اینکه خنده‌ام گرفته بود اما جلوی خودم را گرفتم و رو به دانش‌آموزان کردم و گفتم خوب بچه‌ها حالا نوبت شما است. هر سؤالی که می‌خواهید از من بپرسید در مورد تمام رشته‌ها و بچه‌ها هم شروع به پرسیدن کردند... از تاریخ، جغرافیا، ریاضی و...
پاسخ برخی از سؤالات را هم که نمی‌دانستم یا شک داشتم یادآوری کردم که نمی‌دانم اما حتماً درباره آن تحقیق خواهم کرد و پاسخ صحیح را به اطلاع شما خواهم رساند. در واقع با این کار می‌خواستم نوعی گفت‌وگو، بحث علمی و مناظره خوب و دلنشین برای بچه‌ها به وجود بیاورم که ذهن آنها را درگیر پرسش‌های علمی کنم و از حالت درس خواندن و آموزش خسته‌کننده و تکراری بیرون بیایند.» وی اضافه می‌کند: «در بعضی از مجالس و محافل برخی از دانش‌آموزان قدیمی خود را می‌بینم که به شغل‌ها و مناصب مهم و تأثیرگذاری در جامعه دست یافته‌اند و هیچ پاداشی برای من بهتر از دیدن موفقیت‌های آنان نیست.»