گزینش مشاوران شایسته(پرسش و پاسخ)
پرسش:
در خصوص مشورت با دیگران از منظر آموزه‌های وحیانی چه مشاورانی و با چه ویژگی‌هایی مورد تاکید قرار گرفته‌اند؟
پاسخ:
در دو بخش قبلی که در تاریخ‌های 19 و 26 فروردین به چاپ رسیده است به موضوعاتی همچون: تعریف لغوی و اصطلاحی مشورت، جایگاه و اهمیت مشورت، فلسفه مشورت و آثار و فواید مشورت پرداخته شد. اینک در بخش پایانی دنباله مطلب را پی می‌گیریم.
الف) ویژگی‌های مثبت
1- ایمان: پیامبر اکرم(ص) فرمودند: «مومن مایه سود است اگر همراهش شوی سودت دهد و اگر با وی مشورت کنی سودت دهد و اگر شریکش شوی سودت دهد و همه کار وی مایه سود است. (نهج‌الفصاحه، ص 448، ح3098)
2- تقوا: امام علی(ع) فرمودند: «در کارهایت با پرهیزکاران مشورت کن تا راهنمایی شوی.» (غررالحکم و دررالکلم، ص 587)
3- خردمندی: امیرالمومنین(ع) فرمودند: «هر کس با صاحبان خرد مشورت نماید، به راه راست و درست رهنمون می‌شود. (همان، ص 589)
«کسی که با شخص عاقل و دانا مشاوره کند بر کار خود مالک و مسلط شود. (همان)
4- تجربه و آزمودگی: حضرت علی(ع) فرمودند: «برترین کسی که با وی مشورت می‌کنی، کسی است که دارای تجربه‌های فراوان باشد.» (همان، ص 585)
5- علم و تخصص (آگاهی و صلاحیت): امیرالمومنین علی(ع) فرمودند: «با کسی که نادان در کار تو است مشورت نکن.» (همان، ص 590)
6- رازداری: امام علی(ع) فرمودند: «با دشمن خویش مشورت نکن و راز خود را از او پوشیده دار.» (همان)
7- نصح (خیرخواهی)
8- آینده‌نگر (دوراندیشی)
9- حلم
امام صادق(ع) فرمودند: «با کسانی که دارای پنج خصلت باشند مشورت کن. آنان که دارای عقل، حلم، تجربه، خیرخواهی و تقوا هستند.» (بحارالانوار، ج 75، ص103)
ب) ویژگی‌های منفی
منظور از ویژگی‌های منفی، خصوصیاتی است که مشاوران می‌بایست فاقد آن باشند. اهم این خصوصیات عبارتند از:
1- بخل: امیرالمومنین علی(ع) فرمودند: «افراد بخیل را در مشورت خود دخالت مده؛ زیرا که تو را از احسان منصرف می‌کند و از تهی‌دستی و فقر می‌ترساند.» (نهج‌البلاغه- نامه 53)
2- جبن (ترس): حضرت علی(ع) فرمود: «با افراد ترسو مشورت مکن؛ زیرا در کارها روحیه‌ات را تضعیف می‌کند.» (همان)
3- حرص: امام علی(ع) فرمودند: «حریص را به مشورت مگیر که حرص را با ستمگری در نظرت زینت می‌دهد.» (همان)
4- دروغ: امیرمومنان علی(ع) فرمودند: «با فرد دروغگو مشورت نکن؛ زیرا او مانند سراب است که دور را برای تو نزدیک و نزدیک را دور جلوه می‌دهد. (غررالحکم و دررالکلم، ص 591) از ویژگی‌های دیگر منفی و سلبی مشاوران می‌توان به: جهل، حماقت، فرومایگی، خودرایی، وغد (سست خردی)، تلون (نفاق و چندرنگی)، لجاجت، عاطفه محض اشاره نمود.
محدوده مشورت
مشورت در احکام و حدود شرعیه راه ندارد. دانشمندان اسلامی عموما معتقدند که در نحوه اجرای کارها و نیز تشخیص موضوع احکام می‌توان مشورت کرد، اما مشورت در اصول و احکام را مساوی با لغو دین و تشریع می‌دانند.
هیچ شکی نیست که مشورت و شورا در احکام ثابت دین که بستگی به شرایط و مقتضیات زمان ندارد و به عبارت دیگر با ابعاد فطری انسان (که ثابت است) تطابق کامل دارد، غیرمعقول است. بنابراین به نظر می‌رسد که درباره حکم هر مسئله‌ای که به طور مشخصی از شرع نرسیده باشد، شورا و مشورت، امکان‌پذیر است.
در این رابطه مضمون حدیث زیر قابل توجه است:
«علی(ع) می‌فرماید: عرض کردم ای پیامبر خدا! اگر با مسئله‌ای روبرو شدم که درباره آن نه از طرف خداوند حکمی نازل شده بود و نه در سنت وجود داشت چه وظیفه‌ای داریم و چه دستوری می‌فرمایید؟
پیامبر(ص) فرمودند: شورایی مرکب از اهل فقه و افراد باایمان عابد تشکیل می‌دهید و به یک نظر خاص اکتفا نمی‌کنید. (بلکه نظر همه آنها را بخواهید) (کنزالعمال، ج 5، ص 812)
عرصه‌های مشورتی
1) تحصیلی 2) اخلاقی 3) اعتقادی 4) خانوادگی 5) حقوقی 6) پزشکی 7) اقتصادی 8) روان‌شناسی 9) سیاسی 10) شغلی و...
راهکارهای تقویت روحیه مشورتی
تحقق و تقویت این اصل از راه‌های گوناگونی امکان‌پذیر است از جمله:
دوری از خودمحوری، دقت در فوائد مشورت، دقت در آیات و روایات این باب، تجربه نمودن در بعضی امور زندگی، مبارزه با تکبر و موانع دیگر برای مشورت‌خواهی، به یاد آوردن شکست‌های گذشته، دقت در عوامل موفقیت خود و دیگران.