تصویری از آیین‌های محرم در تلویزیون
عزیزالله محمدی(امتدادجو)
با وجود گسترش رسانه‌های مجازی و جذابیت‌های فراوانی که بین مردم دارد اما کماکان هرگاه صحبت از رسانه می‌شود اولین توجه به تلویزیون است؛ برنامه‌های تلویزیونی با ویژگی‌های ساختاری و محتوایی خاص خودشان بسیار حائز اهمیت و قابل اعتنا هستند.با وجود همه‌گیری شبکه‌های اجتماعی، مطابق نظرکارشناسان رسانه، هنوز این تلویزیون است که قدرت آن را دارد تا در یک زمان معین و مشخص افراد جامعه را پیرامون اشتراکات اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، ورزشی و... به گرد هم جمع و همزمان تمام نگاه‌ها را به خود مشغول کند.
تقسیم احساسات و عواطف و یا تعلق به امور جمعی مثل موضوعات افتخارآمیز و تعلقات تاریخی، فرهنگی، دینی و مذهبی یک امر شخصیتی است که در لایه‌های مختلف ارتباطی و هویتی افراد در جامعه می‌توان با وجه تعلق نمادگرایانه‌ای که به موضوعات مختلف از خود نشان می‌دهند آن را مشاهده کرد.
با گسترش فضای زندگی مدرن در شهرها و تبدیل فضاهای موجود و ممکن به ساختمان و آپارتمان به‌طور جبری، خیلی از امکانات و فضاهای زیست سنتی نیز دچار دگرگونی شده و ذیل آن، بیشتر آداب و رسوم جمعی نیز که جنبه فرهنگی و تاریخی و اعتقادی داشته و یا دارند تحت تاثیر و تغییر قرار گرفته‌اند.
فضای مجازی نیز در کنار این نوع سبک زندگی مدرن، توانسته است روش‌های برگزاری آداب و آیین‌های سنتی مثل سوگواری و عزاداری را به سمت و سوی خاصی از کنش‌های اجتماعی هدایت کند که در عین حال که همگان احساس می‌کنند یک فعالیت خاص جمعی تحت شبکه اجتماعی انجام می‌دهند؛ اما به‌خاطر فردی بودن موجب فاصله گرفتن از اجتماع و فراموشی آداب و سنن و آیین‌ها می‌شود.
مسلم است که در چنین موقعیت و وضعیتی مسئولیت رسانه‌ای جمعی مثل تلویزیون بیشتر شده است. رسانه‌ای با این قابلیت که در یک لحظه می‌تواند برگزاری آئین‌هایی از نقاط مختلف کشور را پوشش دهد و بازنمایی کند. به مدد صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران، مردم در سرتاسر ایران و جهان می‌توانند با خرده فرهنگ‌ها و آیین‌های مذهبی اقوام و اقلیم‌های مختلف در ایران آشنا شوند و شیوه‌های مختلف عزاداری و یا سوگواری برای امام حسین(ع) برای همگان ملموس شده است. به این طریق تلویزیون در حفظ و نگهداری و گسترش فرهنگ سرزمینی و دینی و مذهبی نقش بسیار تاثیرگذار و بسزایی را ایفا می‌کند.
همین روند توجه به نوع و میزان فعالیت این شبکه‌ها علاوه‌بر آنکه بر رقابت شبکه‌ها می‌تواند بیافزاید؛ به جانب انصاف و رویکرد تعاملی نیز نزدیک است تا بدینوسیله مخاطب نیز بتواند بر اساس کیفیت و گونه‌های تولید شده برنامه‌ها در شبکه‌های مختلف، دست به انتخاب بزند و مطابق ذائقه، مقابل برنامه دلخواه خود بنشیند.
یک جامعه آماری درباره استقبال مردم از برنامه‌های تلویزیونی در محرم منتشر شد که حاوی نکته قابل توجهی بود. مطابق این آمار بعد از «حسینیه معلی» که در رتبه اول قرار دارد، دو برنامه «از سرگذشت» و «نسیم حرم» که محصول شبکه نسیم هستند در رتبه‌های دوم و سوم قرار گرفتند و توانستند نظر مخاطبان را بیش از سایر برنامه‌های مناسبتی ایام محرم به خود جلب کنند.
پخش شبکه نسیم با ورود به ایام محرم تغییرات اساسی و قابل توجهی به خود گرفت که به‌طور عینی و عملی مخاطب را در یک حسینیه قرار داد. این شبکه برای زمان‌های مختلف شبانه‌روز و به‌ویژه برای ساعات شبانگاهی برنامه‌های مختلفی را تدارک دید که رنگ و وجهه و اعتباری آیینی و سنتی داشتند.
نگاه به ترمیم، بازسازی، احیاء و بازخوانی و معرفی بعضی سنت‌های آیینی کمرنگ شده به دلیل مجاورت با دنیای مدرن، از نکته‌های اصلی برنامه‌های شبکه نسیم در این ایام بود که تنوع فرهنگی و چگونگی اجرای این آیین‌ها را از قاب رسانه در معرض تماشای مردم قرار داد.
توجه به قدمت، اصالت و زاد بوم برنامه‌های تولید شده، گر چه در شبکه نسیم که یک شبکه خاص برای انواع ذائقه‌ها با رویکرد سرگرمی است؛ اما توجه فرهیختگان را نیز به خود جلب کرد و اهالی فرهنگ و هنر نیز همراه این شبکه بودند تا هم با رویکرد پژوهشی و هم با رویکرد فرهیختگی، ذائقه خود را در معرض ویژه برنامه‌های محرم قرار بدهند.
شبکه نسیم با چیدمان کارشناسانه نسبت به برنامه‌های تولیدی خود سعی داشت گروه‌های متفاوت و اقشار مختلف جامعه را نیز مضاف بر تماشاگران ثابت در کنار خود داشته باشد که بر همین اساس برنامه‌های تولیدی جدید از جمله سری جدید «از سرگذشت»، «مجلس واقعه»، «نسیم حرم»، «آن لحظه»، «من حسین(ع) را دوست دارم»، «نسیم آوا» و «با حسین(ع) حرف بزن» را در دهه اول محرم رونمایی کرد.
برنامه «مجلس واقعه» در گسترش و حفظ و نگهداشت آیین سنتی تعزیه به‌طور قطع می‌تواند ایفای نقش جدی داشته باشد.
«از سرگذشت» که تجربه سال گذشته را نیز امسال با خود همراه کرده با تغییر دکور خود نسبت به سال گذشته اجرای متفاوتی از یک برنامه کارشناسی را به نام خود ثبت کرده که می‌توان به آن نیز وجه پژوهشی برای یافتن مصادیق مختلف تعلق به آستان اباعبدالله(ع) را داد. دو بخشی شدن برنامه تحت عنوان دو قسمت مجزای مرتبط به هم، توانسته است هم به راویان حاضر در برنامه زمان مناسب بدهد و هم به کارشناس مشهور و به اصطلاح چهره‌ای که در قسمت بعد در تأیید گفته‌های راوی، مباحث مطرح شده شب قبل را بازخوانی و پالایش و خوانش می‌کنند.
جست‌وجو برای یافتن نقطه عطف و نقطه مشترک بین روایت راوی شب اول که سوژه اصلی برنامه با وجه اجتماعی است و مباحث مطرح شده شخص مشهور و چهره از جذابیت‌های انطباق رفتاری ارادتمندان اباعبدالله(ع) است که تهیه‌کننده برنامه محسن نجفی سالاری و کارگردان آن محمد پیوندی تلاش دارند آن را برای مخاطب به وجود بیاورند و مهمانان را نیز دست خالی راهی نمی‌کنند؛ بلکه، با کوله‌ای که نماد مسافرین اربعین است مهمانان خود را ترغیب می‌کنند تا راهی این سفر معنوی شوند.
برنامه «نسیم حرم» با تشخیص بخشی به موضوع عرض ارادت و اشتیاق به ساحت مقدس امام حسین(ع) دقیقاً در هر نیمه شب دهه اول محرم به روی آنتن رفت و با حضور مداحان و کارشناسان مذهبی مورد وثوق مردم، به تکریم و تجلیل مادران شهدا پرداخت. در این برنامه هم موضوع شهادت به ویژه ایثار مادران شهدای مدافع حرم برجسته و خصایص اخلاقی و رفتاری شهدا نیز بازخوانی شد که دقیقا انطباق با روضه‌هایی داشت که به صورت آرشیو با صدای مادحین از دنیا سفر کرده، در آیتم دیگر پخش می‌شد.
«آن لحظه»، «من حسین(ع) را دوست دارم»، «نسیم آوا» و چند برنامه دیگر از جمله برنامه‌های محرمی شبکه نسیم هستند که توانستند این شبکه را در روزهایی که ایام سوگ و عزاداری سیدالشهداء(ع) است به یک تجلی واقعی از یک حسینیه یا تکیه برای عزاداری امام حسین(ع) برسانند و شاهد بودیم که شبکه نسیم آنچه را که باید درخصوص حوزه فرهنگ و مذهب چه با در نظر گرفتن ذائقه اقشار و گروه‌های مختلف و چه با پرداختن به تاریخ و توجه کارشناسان حوزه‌های مختلف به جا آورد.