نگاهی به سوابق انقلابی فقیه عالی‌قدر
سید یاسر جبرائیلی
اواسط سال 1353 رژیم شاه، آیت‌الله منتظری را از طبس به خلخال تبعید نمود. در آن‌جا یکى از ائمّه جماعت، مسجد خود را در اختیار ایشان قرار داد و این مسجد، یک پایگاه جدید برای مبارزات آیت‌الله منتظری شد. ایشان نماز در آن مسجد را آغاز کرد و همچون سایر تبعیدگاه‌هاى خویش در بین نماز تفسیر قرآن می‌گفت. هر روز تعداد نمازگزاران بیشتر و فضاى مسجد براى تبلیغ نهضت اسلامى آماده‌تر می‌شد. رژیم پس از گذشت حدود چهار ماه ایشان را به سقّز تبعید کرد.1
در تبعیدگاه سقّز آیت‌الله منتظرى آخرین دوران تبعید خویش را گذراند. با وجود دورى از شاگردان و دوستان و اختلاف با مردم بومى منطقه از نظر مذهب و زبان، ساواک از دیدار مردم با ایشان دچار نگرانى شده و از مرکز خواستار تصمیم‌گیرى در این زمینه شد.
از طرف دیگر در ارتباط با برگزارى مراسم سالگرد پانزده خرداد در مدرسه فیضیّه قم که ده‌ها نفر از دوستان و شاگردان ایشان دستگیر شده و ساواک به ارتباط دستگیرشدگان با آیت‌الله منتظرى پى برده بود، تصمیم به بازداشت و انتقال ایشان به تهران گرفت.2
تیرماه 1354 آیت‌الله منتظرى را از تبعیدگاه سقّز روانه زندان نمودند. ابتدا او را به بازداشتگاه کمیته مشترک تهران بردند و فرداى آن روز روانه زندان اوین کردند. در اوین مدّت شش ماه را در سلّول انفرادى گذراند. در این بازداشتگاه‌ها با شدیدترین فشارهاى روحى و جسمى رو‌به‌رو گردید.3
پس از شش ماه بلاتکلیفى در زندان اوین بالاخره در یک دادگاه نظامى و فرمایشى به اتّهام کمک به جنبش اسلامى و خانواده زندانیان سیاسى و اقدام براى تشکیل حکومت اسلامى، به ده سال زندان محکوم گردید. امّا در زندان نیز همراه بزرگانى همچون آیت‌الله طالقانى به فعّالیّت‌هاى اسلامى و سیاسى ادامه داد.
آیت‌الله منتظرى در زندان اوین نیز نماز جمعه را اقامه نمود.4
سرانجام با اوج‌گیرى مبارزات و عقب‌نشینى‌هاى پى‌درپى رژیم شاه، آیت‌الله منتظرى پس از گذراندن حدود سه سال و نیم از دوران محکومیّت به همراه مرحوم آیت‌الله طالقانى در هشتم آبان 1357 از زندان آزاد شدند.
در پیامى که امام خمینى خطاب به آیت‌الله منتظرى بهمناسبت آزادى ایشان صادر کردند فرمودند: «هیچ از دستگاه جبّار جنایت‌کار تعجّب نیست که مثل جنابعالى شخصیّت بزرگوار خدمتگزار به اسلام و ملّت را سال‌ها از آزادى، ابتدایى‌ترین حقوق بشر محروم، و با شکنجه‌هاى قرون‌وسطایى با او و سایر علماى مذهب و رجال آزادی‌خواه رفتار کند.
خیانتکاران به کشور و ملّت از سایه مثل شما رجال عدالت‌خواه می‌ترسند. باید رجال دین و سیاست در بند باشند تا براى اجانب و بستگان آنان هرچه بیشتر راه چپاول بیت‌المال و ذخایر کشور باز باشد.»5
آیت‌الله منتظری به‌عنوان شاگرد خاصّ امام(قدّس‌سرّه) و از نزدیکان ایشان، در طول نهضت از شخصیّت‌های برجسته مبارز محسوب می‌شد و در دوران تبعید نیز، امام(قدّس‌سرّه) ایشان را به‌عنوان نماینده تامّ‌الاختیار خود در ایران منصوب کرده بودند.
آیت‌الله منتظری در میان مبارزان جایگاه والایی داشت و به‌نوعی، طرف مشورت و محلّ رجوع آنان بود. در آستانه پیروزی انقلاب اسلامی نیز وقتی ایشان از زندان آزاد شد، منزل او محور کار مبارزان شد. ساواک در گزارشی که سیزده دی‌ماه 1357 درباره فعّالیّت‌های آیت‌الله منتظری پس از آزادی تهیّه کرده، می‌نویسد: «شخص منحصربه‌فردی که جانشین [آیت‌الله] خمینی خواهد شد، [آیت‌الله] منتظری می‌باشد.»6
آیت‌الله منتظری در زمینه فقهی به ویژه فقه حکومتی یکی از برجستگان حوزه بود و متعاقب انتشار کتاب ولایت فقیه امام(قدّس‌سرّه)، اقدام به نگارش دوره چهار جلدی «دراسات فی ولایهًْ‌الفقیه و فقه الدولهًْ‌الاسلامیّه» کرد که با عنوان «مبانی فقهی حکومت اسلامی» به فارسی ترجمه و منتشر شد.
دوره چهار جلدی کتاب زکات، کتاب الخمس و الانفال، کتاب الحدود، دوره سه جلدی دراسات فی المکاسب المحرّمه، تقریر دروس آیت‌الله بروجردی و امام خمینی(قدّس‌سرّه) و... ازجمله آثار ایشان است که بلاتردید سهم مهمّی در ملقّب‌شدن ایشان به‌عنوان «فقیه عالی‌قدر» از جانب امام (قدّس‌سرّه) دارد.
آیت‌الله منتظری در مقاطع گوناگون پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز نقش‌ها و مسئولیّت‌های مهمّی به عهده گرفت. ایشان در اوّلین انتخاباتی که برای تشکیل مجلس خبرگان قانون اساسی برگزار شد، با رأی بالایی از تهران به این مجلس راه یافت و سپس توسّط اعضا به ریاست این مجلس برگزیده شد.
همان‌گونه که در فصل اوّل شرح دادیم، آیت‌الله منتظری یکی از شخصیّت‌هایی بود که برای گنجانده شدن ولایت فقیه در قانون اساسی تلاش علمی و عملی فراوانی کرد.
پانوشت‌ها:
1- همان
2- همان
3- همان
4- همان
5- صحیفه امام خمینی، ج 4، ص 261، 11/8/1357
6- آیت‌الله منتظری، خاطرات، ص 918