پرسش:

قرآن کریم چه کسانی را به عنوان شهود و گواهان اعمال انسان در روز رستاخیز معرفی می‌کند؟ آیا خداوند به تنهایی نمی‌توانست خودش گواه و شاهد باشد؟

پاسخ:

در قرآن کریم شهود و گواهان مختلفی در روز قیامت برای صحه گذاشتن بر اعمال و رفتارهای انسان‌ها توسط خدای متعال قرار داده شده که هیچ‌کس نمی‌تواند از محکمه عدل الهی تخطی کرده و همگی بر پرونده اعمال خود اذعان و اعتراف می‌کنند. اینک به برخی از اهم آنها خواهیم پرداخت:

1- ذات پاک پروردگار

خدای متعال در توصیف شهادت خود بر اعمال و رفتار انسان‌ها می‌فرماید: «در هر حال که باشی و هر آیه‌ای از قرآن بخوانی و هر کاری که انجام دهی، ما گواه بر شما هستیم و هیچ امری بر علم و دانش پروردگار تو، حتی به اندازه سنگینی ذره‌ای، مخفی نمی‌ماند، نه در زمین و نه در آسمان و نه کوچک‌تر و نه بزرگ‌تر از آن، مگر اینکه همگی در کتاب آشکار ثبت است.(یونس- 61)

2- پیامبران

قرآن کریم می‌فرماید: چگونه خواهد بود، آن روز که از هر امتی گواهی خواهیم آورد و تو را گواه بر آنها قرار خواهیم داد.(نساء- 41)

3- زبان و دست و پا

قرآن کریم می‌فرماید: روزی که زبان و دست و پای آنها به اعمال آنها گواهی می‌دهد(نور- 24)

4- پوست‌های تن

قرآن کریم می‌فرماید: به پوست‌های تن خود می‌گویند چرا بر ضد ما گواهی دادید؟ آنها جواب می‌دهند: پروردگاری که همه چیز را به نطق درآورده، ما را نیز به نطق درآورد(تا حقایق را بازگو کنیم) (فصلت- 21)

5- زمین

خداوند در سوره زلزال می‌فرماید: در آن روز زمین، اخبار خود را بازگو می‌کند، زیرا پروردگار او به او وحی کرده است.(زلزال- 4 و 5)

6- فرشتگان

قرآن کریم می‌فرماید: همه کس وارد دادگاه قیامت می‌شوند در حالی که با هر فردی ماموری و گواهی(از فرشتگان) می‌باشد.(ق- 21)

دلایل گواهان متعدد

بدون تردید گواهی خدای متعال به تنهایی برای همه چیز و همه‌کس کافی است و نیازی به شاهدان دیگر نیست، زیرا او به همه چیز آگاه است ولی وجود گواهان متعدد از جهات دیگری حائز اهمیت است که عبارتند از:

1- طولی بودن گواهان

علو ذات خداوند متعال و قدوسیت او اقتضا دارد که موجودات رتبه به رتبه پشت سر یکدیگر نسبت به او قرار داشته باشند. بنابراین برتر و بالاتر در راس همه آنها، قبل از هرکس، خداوند که عالم‌الغیب و شهادت است ناظر بر همه اعمال و نیات ما است و دیگران به اذن او گواهی بر اعمال می‌دهند.

2- جنبه اعتباری و قراردادی نداشتن وجود گواهان متعدد

وجود گواهان متعدد، جنبه قراردادی و ماموریت اداری ندارد تا سوال شود چرا این همه گواه برای یک عمل قرار داده شده است، بلکه اینها یک سلسله واقعیت‌های عینی و خارجی است که در آخرت ظهور پیدا می‌کند. توضیح اینکه اعمال ما هرچه باشد در اعضای پیکر ما اثر می‌گذارد و پوست تن ما هم چون نواری است که آثار یک عمر عمل ما را در خود ضبط می‌کند، همچنین محیط ما و زمینی که بر آن هستیم و زمانی که در آن زندگی می‌کنیم، همه آثار ما را در خود حفظ می‌کند.

حضور فرشتگان یا شاهدان ارواح پاک انبیا و اوصیاء نیز یک واقعیت است که از قدرت و عظمت روحی‌شان سرچشمه می‌گیرد. حضور خداوند متعال نیز در همه جا و در هر زمان و مکان واقعیتی غیرقابل انکار است. بنابراین تعدد گواهان واقعیتی است که در دنیا وجود دارد و در قیامت نیز ظهور پیدا می‌کند. قرآن کریم نیز این واقعیت را به ما گوشزد می‌کند تا با خود بیندیشیم و از انجام عمل زشت در برابر این همه شاهد و گواه شرم نماییم و این خود نوعی اثر تربیتی در انسان دارد.

3- جنبه کیفر داشتن برخی از گواهان

اعضای بدن هر انسانی آثار اعمالی را که در تمام طول عمر انجام داده، بر ضد او گواهی می‌دهند و بدین‌وسیله آن عضو، وسیله کیفر و عذاب او می‌شود.